Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

Gods leidingen met Dr. Maarten Luther. Door U.P. Goudschaal, Predikant te Scheemda. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1842. In gr. 8vo. f : - 40.

De Heer goudschaal geeft ons in dit boeksken, volgens zijne eigene verklaring in het voorberigt, voor het grootste gedeelte slechts eene vertaling van een Hoogduitsch werkje, hetwelk onder den titel: das Lutherbüchlein, ten voordeele van het Maartensgesticht te Erfurt tot opvoeding en verzorging van vijf behoeftige Luthers-weezen, ten jare 1836 door heinrich holzschuher in het licht gegeven werd. Maar, zij het dan ook al grootendeels vreemde vrucht, welke bij dezen den Nederlander wordt aangeboden, het is evenwel goede vrucht ook en waardig tevens om uit het buitenland te worden ingevoerd en in gouden schalen te worden aangeboden. De stijl, hoewel op verre na niet vrij van Germanismen, is zeer populair. Het boekje is, dien ten gevolge, voor het volk regt geschikt, en wij hopen dat het door allen, die op het volk invloed kunnen uitoefenen, onder het volk verspreid zal worden. Bevreemdt het somwijlen dezen of genen, dat catharina van bora (bl. 60) luther's beminde keetje genoemd wordt, allen zullen er evenwel uit kunnen leeren, waartegen de Hervorming eigenlijk gerigt was. Ter aanprijzing

[p. 101]

van het boeksken en als proeve van voordragt nemen wij daarom over

§ 10. De aflaathandel van tetzel.

‘Met de aflaten werd toen ter tijd de gruwelijkste gruwel bedreven. Paus leo X, een ligtzinnig en buitensporig verkwister, verkocht aan het arme Christenvolk voor geld aflaat, d.i. vergeving van zonden en ontheffing van kerkelijke boetstraf. Daar kon elk, die misschien moord, roof, echtbreuk, hoererij, diefstal, of welke andere zonde ook gepleegd had, voor geld van al zijne zonden verlost en bevrijd worden. Door middel van eene zoo leugenachtige aanmatiging zocht de Paus zich met snood gewin te verrijken, ten einde met zijne goddelooze geestelijkheid in staat te zijn, om in weelde en zonde te leven, zijnen hoogmoed bot te vieren, en allerlei Roomsche schelmstukken te plegen. De aflaathandel werd van wege den Paus zelfs aan de meestbiedenden verpacht, en deze laatsten zonden dan weêr priesters in den lande rond, die de aflaten uitventen moesten.

Een van deze aflaatventers was de Dominikaner monnik johan tetzel, die op last en magtiging van den Aartsbisschop van Mentz en Maagdenburg in Saksen rondreisde, en de aflaatbrieven van den Paus verkocht. De inhoud van zijnen gewonen aflaatbrief luidde, als volgt:

“De Heer ontferme zich uwer!

Onze Heer jezus christus ontsla u door de verdiensten van zijn allerheiligst lijden, en in Zijnen naam zoowel als in dien van Zijne heilige Apostelen petrus en paulus, en van onzen allerheiligsten Heer, den Paus, ontsla ik u, krachtens het mij toevertrouwd regt: vooreerst van alle kerkelijke straffen, die u vroeger opgelegd zijn; ten andere van alle zonden, misdaden en ongeregtigheden, welke gij tot hiertoe begaan hebt, hoe groot ze ook zijn, zelfs van die, omtrent welke de Apostolische stoel zich het regt van straffen voorbehouden heeft, zoo verre de magt van de heilige Moederkerk zich uitstrekt. Ik geve u volkomene ontheffing van zoodanige straffen,

[p. 102]

als gij in het vagevuur van uwe overtredingen had moeten ondergaan, en stel u weder in het genot van de heilige Sacramenten der kerk, in de gemeenschap der geloovigen, in den staat van onschuld en reinheid, in welken gij waart, toen gij gedoopt werd: zoodat, als gij sterft, de poorten der hel voor u gesloten, en de deuren van de vreugde van het paradijs voor u geopend zullen worden. Zoo lang gij niet sterft, zal deze aflaat in volle kracht blijven tot op het oogenblik van uwen dood. In naam des Vaders, des Zoons en des heiligen Geestes. Amen.

Dr. johannes tetzel, Onder-Commissaris.”

Naar men verhaalt, deed hij zijne reis op eenen wagen, waarop zich twee groote kisten bevonden, ééne ter bewaring der aflaatbrieven, de andere, om het bijeengeschraapte geld te bergen. Op de laatste stond het opschrift:

Als 't geld in deze kiste klingt,
De ziel ook in den hemel springt.

Hij vergaderde met dien handel verbazende schatten. Men heeft berekend, dat de som, die daardoor in de Pauselijke schatkist vloeide, omtrent het derde van al het baar geld der geheele Christenheid bedragen heeft. Uit het stadje Freiburg alleen sleepte hij onder anderen meer dan 2000 gulden weg, zoodat het geene verwondering baren kan, hoezeer het ons met diepe verontwaardiging vervult, wat Paus leo, lasterlijk en spottende, uitriep: de fabel van christus heeft ons vrij wat opgebragt! Ook is het naauwelijks te gelooven, wat deze onbeschaamde tetzel uitkramen durfde. Wanneer iemand, zeide hij, alle zonden der wereld begaan heeft, en hij offert maar geld in de pauselijke aflaatkist, dan heeft hij voor alle zonden in hemel en op aarde vergeving; want vergeeft de Paus, dan moet God het insgelijks doen. Het geld klinkt niet in de kist, of men kan er zeker van zijn, dat op hetzelfde oogenblik de ziel, voor welke betaald wordt, of uit het vagevuur of uit den mond in den hemel stijgt. De

[p. 103]

Paus, beweerde hij, heeft meerdere magt, dan al de Apostelen, alle Engelen en heiligen, ja, dan de maagd maria zelfs; want die allen zijn beneden christus, de Paus echter staat met christus gelijk, en zijn aflaatkruis bezit dezelfde kracht, als christus kruis. De genade van den aflaat, hield hij staande, is juist die genade, waardoor de mensch met God verzoend wordt; gevolgelijk is 't geheel niet noodig, wanneer men den aflaat slechts koopt, om over zijne zonden berouw of leedwezen te gevoelen. Door dien aflaat wordt men niet alleen vergeving voor reeds begane zonden, maar tevens voor dezulken deelachtig, die men toekomstig nog bedrijven zal.

Onder zulk eene taal ventte tetzel, gelijk een marktschreeuwer, zijne aflaten uit, genade voor geld verkoopende, zoo duur of goedkoop hij ze maar kwijt worden konde. Op vele plaatsen werd hij onder klokgelui door de Christenen ingehaald. Zijne instructie luidde, dat hij bij het verkoopen van den aflaatbrief met het gezond verstand, den rang en de bereidvaardigheid der koopers te rade moest gaan. Een vorstelijk persoon, een Aartsbisschop of Bisschop moest daarvoor 25 dukaten betalen; een Abt, Graaf of Baron 10 dukaten. Zoo daalde hij af tot eenen halven gulden. Voor bijzondere zonden had tetzel een afzonderlijk tarief. Een kerkroof of meineed, b.v. kostte 9 dukaten, een moord 8 dukaten, echtbreuk 6 dukaten. (Tetzel kreeg zeker gratis, anders zou hij voor het bekende geval te Innsbruck, waar hij op overspel betrapt werd, die 6 dukaten aan zich zelven hebben moeten betalen, of neen, hij kon het nog gemakkelijker hebben, door het nemen van twee aflaatbrieven, éénen voor zijn overspel, en éénen voor het bedriegen van den Paus) tooverij 2 dukaten. De verlossing van eene ziel uit het vagevuur kostte zooveel, als men berekende dat de overledene naar zijnen stand of vermogen in eene week verteerd zou hebben. Hoe verregaand was de onkunde, hoe vreeselijk het bijgeloof dier dagen!

Dit duivelsche goochelspel, dat het land en de menschen in armoede dompelde, was ook den Keizers, Koningen,

[p. 104]

Vorsten en Heeren tegen de borst; maar er was niemand, die raad schaffen of helpen kon. De aardsche God, die te Rome op den troon zat, had te veel magt in de kerken en in de harten der menschen. Uit vrees voor den Paus, zoo als luther zich uitdrukt, wilde niemand de kat de bel aanbinden.’