Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

De Grot van Fosto. Een Verhaal, uitgegeven door Herman van Apeltern. III Deelen. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1840, 1841. In gr. 8vo. 1092 bl. f 10-80.

Toevallige omstandigheden hebben de uiting van ons oordeel over dezen Roman langer vertraagd, dan door ons gewenscht, of welligt door onze lezers verlangd werd. Doch deze vertraging heeft misschien weder hare gunstige zijde, wanneer zij nu op nieuw de aandacht van sommigen vestigt op een werk, hetwelk onverdiend in het lot van velen zijner broeders zou deelen, wanneer het na een of twee jaren vergeten werd, of althans op den achtergrond geraakte. De Heer van apeltern (zoo dit ook al geen verdichte naam is, naar de gewoonte van dezen tijd) had zich bij ons lezend Publiek reeds eenen gunstigen naam verworven door zijnen eduard dalhorst. De tegenwoordige Roman lag in 1830 reeds grootendeels voor de pers gereed, en was zelfs door den uitgever aangekondigd, als eerlang zullende in het licht verschijnen onder den naam van emma van kinschot, naar eene der vrouwelijke hoofdpersonen in het verhaal: Klara is dit misschien nog ruim zoo veel; maar maurits van solingen is het eigenlijk, om wiens lotgevallen zich de Roman beweegt. De tegenwoordige titel is genomen naar een enkel tooneel op het laatst van het eerste deel, en wordt overigens door niets gewettigd, dan misschien door het Romantische denkbeeld van grot. Indien echter de keus van den titel ook bij eenen Roman geene onverschillige zaak is, zouden wij van oordeel zijn, dat de onderhavige zeer ongelukkig is gekozen, omdat die eigenlijk niets zegt. Het verhaal verplaatst den lezer in het eerste vierde gedeelte van de 17de Eeuw, en is naauw verbonden met de geschiedenis van dien tijd: de vervolging der Remonstranten, den aanslag op Prins maurits door de zonen van oldenbarneveld, die eigenlijk in dezen Roman de geschiedkundige hoofdzaak uitmaakt, zoodat slatius, willem parthy en anderen hier eene voorname rol vervullen; zelfs is een der matrozen, die den aanslag ontdekten, jeroen ewouds, geen der minst optreden-

[p. 374]

den in dit verhaal. De Schrijver toont in de voorstelling der karakters eene doorgaande getrouwheid aan de Geschiedenis, voor zoo verre deze die doet kennen, gelijk van kamphuizen, slatius en anderen; of aanleiding geeft om die te onderstellen, zoo als de matroos en de persoon, die het langst onder den aangenomen naam van lutin voorkomt. Of overigens dit tijdvak der vaderlandsche geschiedenis voor eene Historisch-Romantische behandeling geschikt zij te achten, zullen wij onbeoordeeld laten. Onzes inziens treedt de Romanschrijver beter niet in eenen tijd, welks geschiedenis te bekend is, dan dat hij zich die vrijheden zou kunnen veroorlooven, waartoe hem vroegere eeuwen, met den sluijer den onbekendheid omhuld, de gelegenheid geven. Doch welligt maakt het geheimzinnige van den bedoelden aanslag op het leven van Prins maurits eene uitzondering, en hoe overigens het oordeel over het Historische in den Roman uitvalle, niemand zal na de lezing dezer Deelen den Heer van apeltern eenen goeden aanleg, boeijende voordragt en veelzijdige verdiensten ontzeggen.

Het vinden van eenige oude papieren, waarin de hoofdtrekken der geschiedenis zouden zijn opgegeven, maakt de inleiding uit. Dit is een zeer afgesletene kunstgreep, van welken zich, hetgeen ons altijd heeft bevreemd, van lennep in zijne Roos van Dekama mede heeft bediend; onze Schrijver zelf bezigde dien insgelijks in zijnen vorigen Roman, straks genoemd; hier is dat vinden van oude geschriften wel in een aangenaam kleed gestoken, maar toch wij hadden het liever anders gewenscht. Zoo dunkt ons ook de aanhef van den Roman minder gelukkig. Het is duidelijk te zien, dat hetgeen Hoofdstuk II-IV wordt verhaald niet blootelijk dienen moet om de afkomst van den held der geschiedenis bekend te maken; dan toch behoefde de toestand van margaretha in het brandende slot niet zoo breedvoerig te worden voorgesteld, en Rec. althans, ofschoon zich niet willende beroemen zulk een' bijzonder fijnen neus ten opzigte van de verwikkeling der Romans te hebben, vond al zeer spoedig den sleutel; en daarmede de betrekking van tekla tot maurits. Zulk een voorverhaal herinnert ook te veel van lennep's Pleegzoon, waar iets soortgelijks het verhaal opent. Wat voorts de geschiedenis van den held als zoodanig aangaat, zij is op zichzelve onderhoudend, en verheft zich genoeg boven het alledaagsche, om niet vervelend te

[p. 375]

worden, terwijl zij niet zoo avontuurlijk is, dat men de mogelijkheid behoeft te betwijfelen. Echter die Grot van Fosto is zeer onwaarschijnlijk; gelijk ook hetgeen D. III, bl. 144, voorkomt, dat jeroen, wel eenigzins afgezonderd, maar toch in hetzelfde vertrek, in de herberg zoo onverholen over den aanslag spreekt. De verschillende tooneelen zijn over het geheel levendig geschreven. Verscheidene, zoo als vooral die in de herberg den vergulden Hellebaard te Rotterdam en op het huis ten Deyl, zijn in den echten trant van walter scott; zoo is ook onder meerderen het tooneel in het huis te Rotterdam, waar slatius zich ophield, met bijzondere levendigheid geschilderd. Met dat al is eenige zucht tot wijdloopigheid en episoden niet te miskennen. Zoo doen de levensgeschiedenissen van lutin en van thienen in het Iste Deel en die van kamphuizen in het IIde Deel te weinig tot de hoofdzaak; zoo is het gesprek D. II, bl. 194, tusschen maurits en klara al te onbeduidend voor de omstandigheden, waarin zij zich met betrekking tot elkander bevonden; zoo doet de maaltijd, Hoofdstuk 24, niets tot de eigenlijke geschiedenis af, en strekt, gelijk veel in het IIde Deel, blijkbaar alleen daarheen, dat kamphuizen uitkome; zoo is de droom (D. II, bl. 102) een versleten kunstje, om op eene fatsoenlijke manier tweemaal hetzelfde te kunnen zeggen. Behalve deze wijdloopigheid misprijzen wij in den Schrijver het hier en daar doorstralende gebrek aan oorspronkelijkheid. Wij gaven boven daarvan in de inleiding en de eerste Hoofdstukken de bewijzen op, en voegen er bij, dat de Waarzegster eene zeer afgesletene personaadje is, en zich door niets van hare zusters in tallooze Romans onderscheidt. Men raadplege b.v. het tooneel, waar lutin haar te Rotterdam in den ouden toren bezoekt, en herinnere zich het bezoek van troil met zijne dochters bij norna in den Zeeroover van walter scott en dergelijke tooneelen meer. Men zou er ook toe kunnen brengen, dat aan het slot van het verhaal een geregeld verslag van den afloop der lotgevallen van de voornaamste personen gegeven wordt. Des Schrijvers zuster mogt dit verlangen, een enkele nieuwsgierige lezer het mede doen; maar ook deze zal bij eenig nadenken bespottelijk moeten vinden zulke aanwijzingen van wat er van ieder wordt te ontvangen met betrekking tot verdichte personen en lotgevallen, bij welke de Schrijver het geheel in zijne hand had, of hij b.v. maurits en emma

[p. 376]

kinderen wilde doen hebben of niet. Hiertoe rekenen wij ook, dat de verschillende personen wel eenigzins tot stijfheid toe in de rol blijven, die de Schrijver hun heeft opgedragen. Zoo is van thienen altijd met zijne Spaansche spreekwoorden in de weer; de kastelein van het huis ten Deyl altijd met zijne Bijbeltaal, waarin hij nog al eens de taal der Statenoverzetting spreekt, die er toen nog niet was. Het gemis van oorspronkelijkheid moeide ons, waar wij het aantroffen, te meer, omdat over het algemeen zich de Heer van apeltern gunstig onderscheidt van dat imitatorum servum pecus, waaruit de meeste hedendaagsche - liefde tot de waarheid gebiedt ons er bij te zeggen, vooral Nederlandsche - Romanschrijvers bestaan. Hij behoeft den gewonen dreun niet te volgen. De karakterschildering is goed volgehouden, afwisselend, en, zoo ver het personen uit de geschiedenis zijn, getrouw. Wij hebben de aanmerking hooren maken, dat het karakter van slatius al te zwart is geteekend, doch zijn het daarmede niet eens, en gelooven, dat deze man, hij moge dan Predikant geweest zijn, een lage kerel was, die den Remonstranten weinig tot eer verstrekte, en ook ongetwijfeld niet hoog bij hen in achting kon staan. Het herhaaldelijk wegvoeren van zijn lijk door zijne weduwe is hier wel wat geforceerd bijgehaald, en die weduwe maakt op het vignet van het IIIde Deel eene afschuwelijke vertooning.

Taal en stijl zijn, over het algemeen, zeer gekuischt; maar daarom vallen eenige vlekken, waardoor die ontsierd worden, te helderder in het oog. Dorst voor durfde, D.I, bl. 220, disch voor tafel, D. I, bl. 122 en elders; eerbare burgers voor eerzame, D. I, bl. 164; onverdraagsche voor onverdraagzame, D. II, bl. 169; onderbreken, een Germanismus voor in de rede vallen, D. III, bl. 200 en elders, zal de Schrijver zelf niet goedkeuren, even min als het overal voorkomende Mevrouw, dat geen titel was, zoo algemeen in het begin der 17de Eeuw. Het een en ander kan niet als drukfout aangemerkt worden, zoo als, om niet meer te noemen, wel was den eersten grond gelegd, D. I, bl. 33, vervulling der moeijelijke pligt, D. I, bl. 69, enz. wel zijn. Doch wij willen op kleinigheden niet hechten. Anders zouden wij aanmerking kunnen maken op mist en orkaan te gelijk, D. III, bl. 11; op een lagchend gelaat, waarop duidelijk genoeg te lezen stond, welk een verontrus-

[p. 377]

tenden indruk deze voorspelling op hem maakte, D. III, bl. 134; op de misstelling klara voor emma, D. III, bl. 304: op het veelvuldig gebruik van het woord verafschuwen, dat geen zuiver Nederduitsch is, enz.

Liever eindigen wij onze beoordeeling met de verzekering, dat men zich de lezing van dezen in vele opzigten verdienstelijken Roman niet zal beklagen, en met den Heer van apeltern aan te moedigen, om zijne landgenooten op meerdere vruchten van zijnen geest te onthalen, waarbij wij hem den welgemeenden raad geven, dat hij zich vooral op oorspronkelijkheid toelegge en langwijligheid vermijde.

De uitvoering dezer boekdeelen is zeer net. Het eerste Deel heeft ander papier, dan de beide overige.