Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

[p. 197]

Boekbeschouwing.

Het belang der Kerk voor Evangelische Christenen zielkundig aangewezen, (naar het Hoogduitsch) door J.H. Reddingius, Th. Dr. en Pred. te Franeker. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1841. In gr. 8vo. XII en 214 bl. f 2 - :

Het was in het naburige Duitschland een treurig teeken der tijden, dat, ten gevolge van de omwenteling, welke er in de laatste halve eeuw op het grondgebied der Godgeleerde wetenschappen heeft plaats gehad, de kerkelijke zin en het kerkelijke leven onder het gros des volks aanmerkelijk verachterd was. Ook in ons vaderland is op vele plaatsen hetzelfde verschijnsel op te merken. Onder het voorwendsel, dat men de oude leer (men moest in vele opzigten zeggen den ouden vorm) niet meer door de Leeraars ziet voorgestaan of gebezigd, meenen velen zich aan de onderlinge bijeenkomsten te mogen onttrekken. En van de andere zijde maakt ligtzinnigheid en gebrek aan belangstelling velen van derzelver waarneming afkeerig, en legt hun de verschooning in den mond: ‘men kan zich immers te huis even goed stichten.’ Lofwaardig is daarom iedere poging, welke de kwijnende belangstelling in de openbare Godsdienst weder tracht op te wekken; en waar deze zaak op zulk eene verrassende en belangrijke wijze wordt aangevat, als hier geschiedt, verdient zij de nadere beschouwing van ieder, die de zaak van Godsdienst en Christendom als de zaak der menschheid erkent en waardeert.

De Eerw. reddingius had met belangstelling een Hoogduitsch werkje van den Superintendent fischer leeren kennen, door hem in de Voorrede genoemd. Hij biedt ons daarvan eene vrije en met eigene bijvoegselen vermeerderde vertaling aan. Zoo Rec. wèl ziet, dan verdiende het die moeite boven vele onrijpe vruchten van Duitschen

[p. 198]

bodem, maar al te spoedig op vaderlandschen grond overgebragt. Geene oppervlakkige vermaningen en opwekkingen, uit het schoone, nuttige of betamelijke van de openbare eerdienst ontleend, worden hier voor de honderdste maal herhaald. Het geschrift bevat een zielkundig betoog, dat het kerkelijk leven, in den Protestantschen zin opgevat, zich aansluit, niet alleen aan deze of gene, maar aan alle de hoofdrigtingen, werkzaamheden en behoeften van den menschelijken geest. Hoe in onze Christelijke vergaderingen aan ons kenvermogen de belangrijkste stof tot bearbeiding wordt aangeboden, in den meest gepasten vorm; hoe ons gevoelvermogen hier op de juiste wijze wordt geleid, opgewekt en in al deszelfs rigtingen veredeld; hoe, eindelijk, aan onzen wil eene hoogere rigting wordt gegeven, en zuivere beginselen en krachtige prikkels worden aangeboden: dit en zooveel meer wordt ons in het onderhavige werkje te aanschouwen gegeven; en dat niet op eene drooge, vervelende wijze, maar op een' toon, die door het verstand zich onmiddellijk tot het hart rigt, en in een' levendigen, beeldrijken, zelfs hier en daar misschien te weelderigen stijl. En terwijl overal warme ingenomenheid met het Christendom en met onze Protestantsche eerdienst doorstraalt, (tot deze toch bepaalt zich een groot deel van het hier beweerde, op gronden, door den Schrijver bladz. 199 aangevoerd) kan het niet anders, of de onpartijdige en opmerkzame lezer zal zich met het resultaat van 's mans onderzoekingen volkomen kunnen vereenigen.

Wel stootten wij hier en daar op plaatsen in dit boek, die slechts gedeeltelijk onze toestemming en goedkeuring konden verwerven. Meer dan ééne wijsgeerige en anthropologische definitie of distinctie scheen ons onjuist, of minder met het nieuwste standpunt dezer wetenschappen overeenkomstig. Gelijk het meermalen met dergelijken krachtstijl gaat, dezelve heeft ook hier somtijds wat stroefs, is elders te overladen, en ginds weder onnaauwkeurig. (Wat beteekent het, b.v. als wij bladz. 134 lezen: ‘zulk een boom vol bloesems is de tempel, die de fantasie der

[p. 199]

ziel met zijnen nektar laaft’!) En schoon de bearbeider zich over het geheel goed van zijne taak heeft gekweten, heeft ons echter hier en daar een Germanisme gehinderd. Zoo, om een voorbeeld te noemen, zal de lezer, die de Hoogduitsche terminologie niet kent, onmogelijk verstaan, dat bl. 185 de uitdrukking ‘het proces des doods’ in een' dergelijken zin moet worden opgevat, als waarin onze naburen van Auflösungsprocess, Entwicklungsprocess, u.s.w. spreken. Maar ons bestek laat ons niet toe, hier in meerdere bijzonderheden te treden. Met menige belangrijke, ja regt schoone plaats van dit boek zijn wij zeer ingenomen. Aan de goede bedoeling des vervaardigers brengen wij onze hulde. En aan het bekende: ubi plura nitent etc. indachtig, prijzen wij het met volle overtuiging aan.

Of het boek voor Leesgezelschappen geschikt zij, gelijk de Schrijver meent, is eene vraag, waarop wij vreezen ontkennend te moeten antwoorden, wanneer wij op den aard en smaak van de meeste (niet uitsluitend Theologische) Leesgezelschappen het oog slaan. Wij wenschen echter, dat een ruim debiet dit ons ongeloof moge beschamen. En dat te meer, daar Christenen, die te hunner stichting van dit boek een huiselijk gebruik kunnen maken, daardoor zullen toonen, dat zij eene meer dan gewone mate van geestontwikkeling en godsdienstigen smaak bezitten. Naar ons oordeel zijn toch redeneringen als die, welke wij § 14-18 vinden, hoe dubbel zij ook de moeite der overweging beloonen, aller leeken zaak niet. Des te meer echter wenschen wij het boek in handen van de voorgangers der Protestantsche Kerk, die hier menige belangrijke herinnering zullen aantreffen, en zich in de overtuiging zien versterkt, dat het leerstuk van de Kerk, en de verpligting tot het kerkelijk leven, met het meeste regt meer verdient op den voorgrond gesteld te worden, dan bij de meeste Dogmatici of Moralisten in ons vaderland tot nog toe het geval was. Terwijl aan de eene zijde de Roomsche Kerk zoozeer haren invloed tegenover de Protestantsche vermeerdert, en van den anderen kant in den schoot der laatste een heilloos wantrouwen zich tot Separatisme ontwikkelt,

[p. 200]

kan die waarheid niet zorgvuldig genoeg behandeld, deze pligt niet ernstig genoeg aangedrongen worden. En daartoe kan ook de aangekondigde welvolbragte arbeid van den Eerw. reddingius, die getoond heeft, deze behoefte onzer tijden te doorzien, op meer dan ééne wijze dienstbaar zijn. De Heer der Kerke gebiede er zijnen zegen op!