Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Uit het Gedenkboek van eenen Dorpspredikant. Levenservaringen. Aanteekeningen. Te Winschoten, bij H.v. Huisingh. 1840. In gr. 8vo. 302 bl. f 3-:

De lezing van de Tales of a Physician, by w.h. harrison, (ons onbekend) deed bij den Schrijver dezes boeks de gedachte ontstaan, of niet de Godsdienstleeraar, zoo wel als de Arts, gelijke schetsen, schoon dan uit een ander oogpunt, zou kunnen ontwerpen ten nutte en genoegen van het Publiek. Een Gedenkboek, bijgehouden gedurende dertigjarige ambtsbediening, werd daartoe opgeslagen. Eenige levenservaringen uit dezelve worden hier medegedeeld, deels ter onderrigting voor toekomstige of jonge Predikanten, wie het werk der bediening nog vreemd is, deels als eene niet geheel onbelangrijke lectuur, ‘zonder bepaald doel.’

Zeven stukken bevat de bundel. Het eerste, de aanvaarding van het Predikambt, behelst eerst eene soort van auto-

[p. 349]

biographie des Schrijvers, die om goede redenen zegt zich onbekend te houden, van zijne opleiding aan de Hoogeschool, de rigting zijner studiën, zijne opneming onder de Kandidaten tot de Heilige Dienst (aldus sedert 1816 genoemd; vóór 30 jaren heetten zij Proponenten), zijne beroeping, bevestiging en verkeerdheden in het begin, uit overmatigen ijver en hervormingszucht; zeer waardig, om door aanstaande of pas in dienst getredene Godsdienstleeraars gelezen te worden. Rec. herinnert zich uit zijnen eersten diensttijd ook meer dan éénen flater, ter goeder trouw en uit de beste beginselen begaan, die hij naderhand vele moeite had te herstellen. De Krankzinnige behelst des Schrijvers ontmoeting van en handelwijze met eenen voormaligen Akademievriend, die eenigen tijd bij hem inwoonde, zich door hem liet leiden, en hersteld zijne woning verliet. De Jood was een vreemdeling, die op des Schrijvers standplaats eenigen tijd zijn verblijf hield, er ziek werd en stierf. De Leeraar bezocht dien man, had met hem godsdienstige gesprekken, en was op weg, om hem van de waarheid en goddelijkheid der Godsdienst van jezus christus te overtuigen, toen de vreemde overleed. De Wanhopige is een lezenswaardig tafereel van de angsten, welke den kranke en stervende worden aangedaan door de onbijbelsche en onchristelijke voorstellingen en zoogenaamde boetredenen van zich noemende vromen. Het is gansch niet overdreven; ook aan Rec. is de ervaring niet vreemd, dat de Christelijke toespraak van den verlichten Evangeliedienaar niet zelden ongeloofelijke moeite heeft, om uit te roéijen, wat het gedienstig bezoek dier onwetende en ongeroepene bezoekers van kranken somtijds reeds lang heeft bedorven, wanneer men onze besturing en vertroosting inroept. De Dweepster is het naar het leven geteekende beeld eener vrouw, die uit onkunde en vooroordeel, onvatbaar voor goeden raad en beter onderrigt, eene volslagene dweepster werd; met een aanhangsel, waarin vreeselijke tooneelen worden verhaald, als gevolgen eener ten toppunt van razernij opgevoerde godsdienstige dweepzucht; bijzonderheden, bij welke de haren te berge rijzen, en die bij ons geen geloof zouden vinden, indien de waarheid niet met opgaaf van tijd en plaats (te Wildenspuch, in het Zwitsersche kanton Zurich, in 1823) verzekerd werd. De Verleider bevat de geschiedenis van een onbesproken meisje, dat door den zoon van eenen vermogenden landbouwer werd ongelukkig gemaakt, terwijl de ver-

[p. 350]

leider later op de onteerde de schandelijkste vermoedens deed vallen, zijne schuld ontkende, en, als een verharde, later eene andere huwde, doch in een ongelukkig huwelijk eene regtvaardige straf vond. Het laatste: de mensch in strijd met zichzelven, bevat de geschiedenis van en des Schrijvers gesprekken met iemand, op wien deze spreuk in onderscheidene opzigten van toepassing was, en die, bij geluk van zelfmoord teruggehouden, door rede en Godsdienst werd teruggebragt van uitspattingen en twijfelarij.

Het is niet te ontkennen, dat deze fragmenten vele bewijzen opleveren van een geoefend verstand, van wijze ondervinding in het zoogenoemde herderlijke werk van den Leeraar, van diepe menschenkennis, en van prijselijken ijver in de Evangeliebediening. Aanstaande of pas aanvangende medebroeders kunnen hier dus zeer nuttige wenken opzamelen; schoon er nog altijd eene wijze behoedzaamheid noodig is, om, in bijzondere gevallen, of naar algemeene grondregelen, of volgens medegedeelde voorbeelden van anderen te handelen. In de pastoraal gelden vooral deze twee spreuken; si duo faciunt idem, non est idem, en: variis modis benefit. Rec. zou het, gave het hier pas, ook al met voorbeelden kunnen bevestigen, dat te naauwkeurige opvolging van gegevene aanwijzingen niet weinig het goede oogmerk hebben tegengewerkt. Met dat al kan, als gezegd, de nog ongeoefende in het herderlijke werk hier zeer nuttige wenken vinden, wanneer hij ze met oordeel der onderscheiding behartigt.

De aanteekeningen zijn van zeer uiteenloopenden inhoud. De meeste zijn van anthropologischen aard. Die op het tweede stuk behelzen o.a. eene uitvoerige ontleding van de graden en vormen der krankzinnigheid met eene geleerde litteratuur van dit onderwerp. Elders is het de beschouwende wijsbegeerte, die er den inhoud van uitmaakt; terwijl geen klein gedeelte aan pastorale opmerkingen, als over huis- en krankbezoeken, voorbeden, enz. is toegewijd. Men vindt hier veel, dat men er niet zou gezocht hebben. De Schrijver toont zich een man, wien de ondervinding wijs heeft gemaakt tot velerlei voorkomende gevallen, die over gewigtige onderwerpen niet zonder vrucht heeft nagedacht, veel heeft gelezen en onderzocht, en kundigheden en ervaring aanlegt tot bevordering van het oogmerk zijner bediening. Hij hadde zich gerustmogen noemen, en ofschoon zijn boek tot lectuur ‘zonder bepaald doel’ minder geschikt zij, dan om er uit te leeren,

[p. 351]

zoo mag het ook wel gelezen worden door hen, die, in ijver van blinde onwetendheid, daar kraaijen, dat tegenwoordig aan dit gedeelte der Evangeliebediening geheel niet gedacht wordt. De waardige Schrijver toont, den middelweg goed te kennen.