Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

1. Geldersche Volksalmanak. Te Arnhem, bij G. van Eldik Thieme. f :-75.
2. Zeeuwsche Volksalmanak. Te Zierikzee, bij J. van de Velde Olivier. f :-75.
3. Utrechtsche Volksalmanak. Te Utrecht, bij J.G. Andriessen. f :-90.
4. Friesche Volksalmanak. Te Leeuwarden, bij L. Schierbeek. f :-90.
5. Groninger Volksalmanak. Te Groningen, bij J. Oomkens. f :-75.
6. Overijsselsche Almanak voor Oudheid en Letteren. Te Deventer, bij J. de Lange. f 1-50.
7. Drentsche Volksalmanak. Te Koevorden, bij D.H. van der Scheer. f 1-10.
8. Groninger Studentenalmanak. Te Groningen, bij W. van Boekeren. f 1-50.
9. Almanak tot bevordering van kennis en goeden smaak. Te Groningen, bij J. Oomkens. f :-40.
10. Almanak voor den Burger en Landman. Te Groningen, bij A. Kamerling, Wz. f :-40.
11. Nuttige en aangename Tijdkorter in ledige oogenblikken. Door A. Hazelhoff. Te Groningen, bij P.S. Barghoorn. f :-25.
Alle voor 1840.

Ten aanzien van deze jaarboekjes kunnen wij ons bij een

[p. 89]

kort verslag bepalen. De meeste verschijnen niet voor het eerst, en kunnen dus als vervolgwerken beschouwd en in de aankondiging behandeld worden.

De Eerw. heldring levert voor de zesde maal eenen doelmatigen Gelderschen volks-almanak, die het in dit opzigt van de meeste andere provinciale jaarboekjes, misschien van alle, wint. Kennis van gewestelijke schoonheden, zeden en gewoonten vindt men ook nu bevorderd. Proza en verzen, (poëzij durven wij het meeste niet noemen) wisselen elkander af. De waardige Redacteur, die in verschillende opzigten nuttig tracht te zijn, bedenke echter, dat ook de beste zaak door overdrijving soms meer bedorven dan bevorderd wordt. (Voorb. bladz. V.) Bij het al te korte en oppervlakkige Iets over h.h. donker curtius hadden wij liever 's mans afbeelding begeerd, dan het overige, zeer sobere plaatwerk. De man overigens, die op zoo verschillende wijzen, ook door zijne betrekking tot het onderwijs, met het volk in aanraking kwam, als donker curtius, hadde hier meer, dan een regel of wat, verdiend. Een weinig jagtmaken op den trant van claudius is in dezen Almanak niet te miskennen.

Wij laten den Zeeuw volgen. Na het kalenderwerk volgt eene opgave van den stand des sterrenhemels, zoo naauwkeurig, duidelijk en uitvoerig, als men die in geen ander jaarboekje zal vinden. Onder het Mengelwerk munten uit, het Klooster Bethlehem, eene geleerde bijdrage van den kundigen dresselhuis; het Kustlicht op Schouwen (met een allerkeurigst plaatje); a. schraver, belangrijk, ofschoon wat lang; pibo harda, een gespierd vers, dat echter beter in den Frieschen Almanak te huis behoorde; op 't gesichte van een Vogeltje in den guren Winter, waarin de trant van cats vrij wel getroffen is. Over het algemeen zijn de verzen in dit jaarboekje goed uitgevallen.

De Utrechtsche is en blijft, het doet ons leed het te moeten zeggen, zoo goed als de minste onder zijne broederen. Op het min behagelijke der uitvoering willen wij nu eens niet vallen; het plaatwerk heeft zelfs gewonnen, en of de lijst der authoriteiten hier te huis behoore, hangt af van het denkbeeld, hetwelk men zich van deze soort van jaarboekjes vormt. Noch proza noch gedichten onderscheiden zich; de laatste vooral niet door in dezen Almanak bepaaldelijk te huis te behooren. Wij meenden in het een en ander zekere soberheid aan te treffen, die gedeeltelijk wel daaraan mogt zijn toe te

[p. 90]

schrijven, dat een afzonderlijk Tijdschrift voor de Geschiedenis enz. van Utrecht het gras wel eens wegmaait; gedeeltelijk aan het gemis der medewerking van vele hiertoe anders hoogst bekwame Utrechtenaars; gedeeltelijk aan eenzijdige bepaling tot de hoofdstad. Het stuk over het St. Servaasklooster is bijster droog.

De Fries (van welken de jaargang van 1839 ons te laat was ter hand gekomen, om destijds te kunnen worden vermeld) is geen van de minste der provincialen, vooral niet als men deze eigenschap op den voorgrond plaatst. Van de beoordeeling van het in Friesch dialect opgenomene (het heeft op het eerste voorkomen toch veel van het Engelsch!) moeten wij ons, bij gebreke aan voldoende kennis dier taal, verschoonen. Het fragment van een onuitgegeven Historiespel door Mr. van halmael is krachtig; wij lazen echter liever het geheel, dan zulk een brokstuk. De Herinneringen uit de Friesche Geschiedenis van de haan verdienen vervolgd te worden. Het stukje over Friesche kleederdragt is eigenlijk niets dan verklaring van een duidelijk gekleurd steendrukplaatje. De stof is eener nadere bewerking waardig. Maar wij kunnen alles niet opnoemen. De verklaring der namen van plaatsen in Friesland, door den kundigen Redacteur a. wassenbergh, is niet onverdienstelijk. Niet al de spreekwoorden van de zeevaart ontleend, welke een opzettelijk stukje, met eene gerekte inleiding voorzien, als oorspronkelijk Friesch opgeeft, dunken ons zulks te zijn. ‘Dat iz ien peall' boppe wetter,’ is in Holland niet hetzelfde als: ‘een schip op strand is een baken in zee’; maar: ‘het lijdt geenen twijfel.’ Het personeel der regterlijke magt in de Provincie is aan dit jaarboekje toegevoegd.

Groningen, in welks buurt wij zoo even waren, heeft ook dit jaar eenen aanbevelenswaardigen Almanak. In het poëtische gedeelte munt hij boven sommige anderen uit. Het oudheid- en geschiedkundige mist hier en daar wel dat onderhoudende, waardoor de lezing ook voor niet onmiddellijk belang stellenden (en hoevelen zullen er zelfs in het eigen gewest zijn!) aangenaam wordt. Nuttig en met kennis geschreven is het laatste stuk der verzameling, over de heilige dagen onder het Bisdom Utrecht in 1567 en 1568, uit twee Overijsselsche Almanakken van die jaren, door Mr. h.o. feith. Dat over provincialismen kan welligt nog aanvulling lijden. Buiten (of eigenlijk, met veranderde uitspraak, boeten) voor vuur aanstoken; anderlest (eig. onderlest) voor onlangs, en in de konkels zitten, voor zich niet weten te redden, hoort men ook elders. In plaatwerk is dit jaarboekje merkelijk verbeterd.

Geleerd is de Overijsselaar; maar hij geeft zich ook niet voor Volks-almanak uit. Het is een belangrijk oudheidkundig jaarboek, waarin solide kennis de slotsommen van wetenschappelijk onderzoek in verscheidene stukken nederlegde. In onze verwachting. van het vervolg te zullen aantreffen

[p. 91]

op het verleden jaar aangevangene over de Plechelmi-kerk te Oldenzaal, stelde de kundige wieling ons te leur. Het dáár in eene aanteekening over de afleiding van het woord kerk aaugestipte breidt genoemde Schrijver hier nader uit. Bijzonder belangrijk zijn: de Heidens in Overijssel, door Ds. molhuysen; de Paascheijeren van halbertsma (waarom met eene andere letter gedrukt, dan al het overige?); onderhoudend het geschil over het spelen van Comedien in 1671, waarbij men zich hier en daar niet van meesmuilen onthouden kan. Het was een gelukkige inval, eene afbeelding te geven van feith's grafteeken. Wij zagen die, gelijk vroeger het origineel, met eerbied. De plaat van de Waag te Deventer is niet best uitgevallen.

De kleine Provincie Drenthe heeft weder eer van zijnen Almanak. Zij intusschen, die ongaarne in een Tijdschrift als het onze, dat toch maandelijks uitkomt, zich ter helfte van een stuk met een: het vervolg hierna zien afgescheept, zullen er de Redactie niet voor danken, dat zij van de levensbeschrijving van den Oud-Gouverneur Mr. p. hofstede slechts een gedeelte (tot 1797) plaatste. Een jaar te moeten wachten, is ook al te lang, en het voorbeeld, hierin gegeven, vinde, wordt onze raad gehoord, geene navolging. Het geheel zou wel wat te lang zijn geworden; maar de Schrijver had ook zulk eene verbazend lange inleiding niet voorop behoeven te zetten. Van de vier zangen van een dichtstuk: het mannelijk leven, wordt hier één, en zal voorts telkens één worden medegedeeld. Nog al erger! Wij erkennen, dat het in ééns niet aanging; maar dan staat zoo iets hier ook niet op zijne plaats. Aleide, van inhoud onderhoudend, mist geheel het middeleeuwsche kostuum. De woorden en zegswijzen zijn niet alle bij uitsluiting Drentsch; en, schoon voor onszelven ten aanzien van meinert van thynen met P.P.C. van één gevoelen zijnde, zouden wij den bitsen toon in de aanteekening bladz. 166 afkeuren. Ook de uitval aan het slot van dat stukje, kennelijk tegen Groningen, is een weinig scherp.

In het algemeen zij aangaande de Volksalmanakken der provinciën gezegd, dat zij jaar op jaar belangrijker voor de bijzondere geschiedenis der gewesten worden; waardoor zij verdienen, ook na het einde des jaars zorgvuldig bewaard en min of meer als archief aangemerkt te worden. Wij moedigen Schrijvers en Redactiën aan, om ook in het vervolg stukken van blijvend belang niet te onthouden; waarbij wij echter, naar aanleiding van het in sommige opstellen in de meeste aangekondigde jaarboekjes bemerkte, den welmeenenden raad voegen, om het onderhoudende van inkleeding en voordragt niet te zeer uit het oog te verliezen.

De overige Almanakken vorderen ook slechts een enkel woord. De Groninger Studenten tellen, zoo in de moedertaal, als in Hoogduitsch en Fransch, goede medewerkers. Ook der Latijnsche Muze wordt geofferd; onder anderen in

[p. 92]

memoriam viri cl. j. ten brink. Het stukje Romantische poezij is eene regt geestige bespotting van het ultra in dezelve, bij velen gelieskoosd, die zich het toongeven op onzen zangberg schijnen aan te matigen. Blijkens de Geschiedenis der Hoogeschool, schijnt eenige verwijdering tusschen de Studenten onderling te bestaan. Wij betreuren dat, waar het ook plaats hebbe; en Rec., die het studentenleven bij ondervinding kent, stelde altijd op eenheid en esprit de corps, om vele redenen, hoogen prijs. Vrijheid, in proza, een oud thema, op eene voor de plaats regt geschikte wijze aardig behandeld. Sommige verzen kwamen ons, voor eenen Studentenalmanak, wat al te deftig en ernstig voor.

Het Departement Leens der Maatschappij: tot Nut van 't Algemeen geeft ook nu eenen voor het doel, dat het zich voorstelt, geschikten Almanak. Dertien jaargangen toonen, dat men dien bij voortduring blijft begeeren. De weerkundige opmerkingen van een oud zeeman, naar den stand der maan, schrijven wij ter toetsing af:

‘Wanneer het 's morgens of 's namiddags te 3 uur V. of N. maan is, heeft men eenen Oostelijken wind te wachten; te 6 uur, eenen Zuidelijken; te 9 uur, eenen Westelijken; te 12 uur, eenen Noordelijken.’

De Almanak voor den Burger en Landman is eene eerste proeve. Wij hoopten eenen in den smaak van dien te bekomen, welke door wijlen Prof. uilkens plagt uitgegeven te worden. Hierin vonden wij ons evenwel bedrogen. Vele anecdoten, waaronder niet weinige oude bekenden, een paar zedelijke verhaaltjes en eenige niet geheel verwerpelijke versjes maken echter den Almanak voor zijn publiek niet ongeschikt, vooral omdat er nog al verscheidenheid in heerscht. De landhuishoudkundige voorschriften bepalen zich slechts tot een zevental.

Vader hazelhoff komt ten XXVIIIsten male met zijnen Almanak, en vinde ook nu in het debiet eene eerlijke winst, zonder daarin onderkropen te worden!

Van het eigenlijke kalenderwerk hebben wij nog niets gezegd, om in geene herhalingen te komen. Voor zon en maan verdienen No. 2, 5, 6, 9 bijzondere aanprijzing. No. 2 ook voor de watergetijden, gelijk dezelve ook opgaaf heeft van geographische lengte en breedte der voornaamste plaatsen in de Provincie. Van kermissen enz. zijn No. 2, 3, 4, 5, 10 en 11 voorzien. Reiswijzers bezitten alle, behalve No. 1 en 6; en ze zijn alle provinciaal. Geschiedkundige herinneringen staan in No. 4, 6, 7, 9. Statistiek in No. 2, 3, 4 en 7. Ten aanzien der uitvoering zijn No. 2, 4, 5, 7, 8 beter dan de overige.

No. I. van 1840. Boekbesch. bl. 45. r. 17. staat elk versje, lees een versje.