Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1840

Camera obscura van Hildebrand.

Non lusisse pudet, sed non incidere lusum.

horat.

Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1839. In gr. 8vo. 250 bl. f 2-80.

‘Ziedaar een allerbelangrijkst boek! Hebt gij het al gelezen?’ ‘Neen, maar ik krijg het weldra uit het leesgezelschap aan huis. B. heeft het gekocht, maar dadelijk aan C. moeten uitleenen. Bij A. is het des avonds door de dochters bij beurten voorgelezen. Elk vindt het daar dol grappig! En wat een lief vignet! En dan het papier en de druk! Waarlijk, wij gaan vooruit in onze letterkunde!’

Zoo zal dit boek eenige weken lang het onderwerp van

[p. 84]

veler gesprekken geweest zijn en nog eenige weken zulks blijven. Maar nu komt ook een Recensent. Uit de wijze, waarop sommige Schrijvers van hen spreken, zou men somtijds meenen, dat het een afzonderlijk slag van menschen was, een vreemd ras, hier niet te huis behoorende, en door eigenaardige trekken in alle individu's gekenmerkt; denkende anders dan de overige menschen, anders dan zij gevoelende, en groot noemende wat klein, klein wat groot schijnt te wezen. Ik weet niet, of er zulk een recenserend menschenras bestaat; maar wel weet ik, dat ik er niet toe behoor, en dat Hildebrand, wanneer hij mij ontmoette, mij zeker niet als zijn Recensent herkennen zou. - Nu komt dan een Recensent! Hij kon ook mede in den lof instemmen, dien A. en B. en C. aan dit boek geven, en zoo hij dat in vele opzigten niet van harte deed, vreezen wij, dat hij een Recensent van dat vreemde menschenras zijn zou, hetgeen de Schrijvers zich altijd voor oogen stellen. Neen, het boek heeft waarlijk eigenaardige en zelfs ongewone verdiensten: maar er wordt meer van den Recensent gewacht dan lof of berisping; hij moet zijn oordeel met gronden staven voor het publiek; hij moet het toch karakteriseren in zijn genre. Dat behoeven de Heeren van het leesgezelschap en de dochters van A. niet te doen.

Vooreerst dan, wat is het boek, en ten tweede, hoe is het? Het is eene verzameling van zedeschilderingen, van tafereelen; het is eene chambre obscure, hier en daar neêrgezet, nu eens voor een' troep spelende jongens, dan voor een beestenspel, dan weder in den Haarlemmer-Hout enz. Deze tafereelen staan daarom ook op zich zelve en zijn zonder onderlingen zamenhang. Het zijn, wat de schilders studiën noemen. Ut pictura poësis.

En nu, hoe is het boek? Wanneer Hildebrand zijne chambre obscure neêr kon zetten aan Koblentz tegenover Ehrenbreitstein, zou hij een ander tafereel hebben gezien, dan aan de Haagsche Schouw; kon hij haar over de hoofdkerk van Milaan plaatsen, hij zou er een ander stadsgezigt in gezien hebben, dan op eene Rotterdamsche kermis. Maar dit wijten wij aan den schilder niet. Hij moet zijne studiën nemen naar 't geen hij zag; daarom juist zijn het studien, en is het hem niet vergund den waterval van Schafhausen te zien, hij kan eene schets maken van het effect van een' watermolen.

En daarom prijzen wij ook het boek. Het is vol van natuur; hoezeer wij er bijvoegen moeten, dat het niet altijd schoone en belangrijke natuur is. Beschrijving van kleeding bij de

[p. 85]

personen, ook daar, waar zij er volstrekt niet toe doet, jagt op aardigheden, en eindelijk, hoe zal ik zeggen? Somtijds, of dikwerf, een omslagtig gekeuvel over bagatellen; dit zijn zeker geene schoonheden. Maar toch verdient het boek beter lot, dan aan hetzelve waarschijnlijk te beurt zal vallen. Het zal bevallen, het zal de aandacht trekken, maar waarschijnlijk voor korten tijd, en de opgang, dien het bij zijne intrede in de wereld maakt, (nostri nimium patienter mirati) zal hoogstwaarschijnlijk voor vergetelheid plaats maken. Dit verdient het boek niet, noch die luide toejuiching, noch dien korten duur; en zoo Rec. iets kon doen, om door zijne aanprijzing aan dit boek een langer levensperk te verschaffen, hij deed het gaarne, ook al moest hij zelf daardoor zijne voorspelling in rook doen verdwijnen. Maar wanneer, zoo als te vreezen is, de voorspelling bewaarheid wordt, dan wijte Hildebrand het alleen aan zichzelven, dat is aan den vorm van zijn produkt. Wij zeiden boven, dat deze opstellen studiën waren. Wij kunnen ze niet anders kenschetsen. Zulke studiën ziet men gaarne bij den bekwamen schilder; hij vertoont ze aan zijne vrienden of kunstbroeders, en na zijnen dood verzamelt men ze en zoekt ze met gretigheid op, om te zien, hoe hij door behulp dier studiën verrigt heeft, wat hij ons in zijne groote kunstgewrochten schoons en uitmuntends te genieten gaf. Maar wat zouden wij denken van eenen schilder, die op eene Tentoonstelling eene reeks van studiën inzond, en ter openlijke beschouwing niets daarbij gaf, dat volmaakt was, waarin het idée der kunst verwezenlijkt was, waarin men een geheel en een plan, waarin men goede ordonnantie en niet alleen juiste teekening ontwaarde? Ut pictura poësis.

En nu heeft Recensent als zoodanig uitgesproken. Thans zou hij, even als de lieve dochters van A., gaarne vertrouwelijk nog wat over het nieuwe boek spreken. Hij zou dan zeggen, hoe hem die Hollandsche Jongens bevielen, naar het leven afgeschetst met hunne knikkers, grifjes en bonten zakdoek, en hoe hem bovenal die gevoelige wensch getroffen heeft, waarin Hildebrand het Apostolische voorschrift kleedt, van mannen in het verstand en kinderen in de boosheid te zijn (bl. 7. 8). Bij de Kinderrampen zou hij op hetgeen over de school gezegd wordt hier en daar iets moeten afdingen (nu houdt Hildebrand hem misschien al voor een' schoolmeester, of mogelijk, omdat hij ook horatius leest, voor een' Praeceptor); ook zou hij niet verzwijgen, dat hij in de jongens

[p. 86]

wel wat brutaals vindt, dat niet zoo maar, al schilderende, goedgekeurd moet worden, en ook niet tot het beeld van den goeden Hollandschen jongen behoort. Bij het Beestenspel gekomen, zou hij zeggen: eene oude kennis! en er voorbijstappen, omdat hij het zoo fraai niet vond, dat het tweemaal gedrukt behoefde te worden. Bij het onaangenaam mensch in den Haarlemmerhout zou hij, vooral om de sopperigheid, weinig aangenaams vinden, de natuurhistorische schildering der wandelaars uitgenomen; hij zou Hildebrand vragen, wat Helices arboreae zijn (bl. 40), eene soort, die hij noch bij linnaeus noch bij lamarck kon aantreffen. Bij de Humoristen, zou hij gulhartig bekennen, dat hij den Schrijver niet geheel begreep. Van de familie Stastok (de meest uitvoerige studie) zou hij zeggen, dat hij er veel juiste teekening en effect van licht in opmerkte; hoezeer het hem hinderde, dat juist alle karakters belagchelijk of onbeduidend waren, behalve dat van Hildebrand zelven, die er mede als persoon in optreedt; dat doet ook kwaad aan den goeden indruk, dien de humoristische episode met Keesje (bl. 92-108) te weeg brengt, een der wezenlijk schoonste brokken van het boek. Waarom kon ook naast den armzaligen maar vlijtigen student Pieter Stastok niet nog een beter pendant worden gesteld, dan den verloopenen Dolf van Brammen, die nog daarenboven ten koste van den eersten schijnt te moeten uitkomen? Varen en rijden is voor Recensent wel mede eene oude kennis; maar hij loopt er veel hooger mede, dan met het Beestenspel, en wil het daarom nog wel andermaal onder deze Hildebrandiana zien opgenomen. Bovenal echter schat hij de fiksche teekening hoog, die in het stukje een oude kennis zoo uitnemend uitblinkt. Waarom gaf hij, die zoo schetsen kon, niet eene asgewerkte schilderij? Waarom geeft hij, die verstaat wat humor is, niet liever een boek met humor, gelijk bijkans elk goed boek min of meer humor moet bevatten, (een cijserboek of een compendium van de dogmatiek uitgezonderd) dan een boek van humor? Humor is de specerij aan den letterkundigen disch; maar een maaltijd van specerijen alleen kan geen maaltijd zijn.