Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1839

De Roover. Een Drentsch Verhaal. Te Koevorden, bij D.H. van der Scheer. 1838. In gr. 8vo. 54 Bl. f :-60.

Het Voorberigt van dit stukje, met de letter V. onderteekend, berigt den lezer het volgende: Het lezen van Jose en Kuser heeft den lust bij den maker opgewekt, om ook iets in dat genre te vervaardigen, maar hij gevoelt minder gelukkig geslaagd te zijn. Het doel van dit dichterlijk verhaal moet zijn: een voorbeeld te geven, hoe iemand, zelfs de braafste mensch, door den drang der omstandigheden geleid, van eene eervolle tot eene eerlooze, ja misdadige betrekking kan afdalen, zonder zelf evenwel in zijn hart opzettelijk eerloos of misdadig te zijn. Eindelijk heeft de Dichter willen aantoonen, wat onder de hartverscheurendste omstandigheden des levens de liefde en boven alles de Godsdienst vermag. Wij zullen zien, of dit doel, en hoe het bereikt is.

Eerst een woord over het navolgen van Jose en Kuser. Rec. stelt de talenten van den Heer beets op hoogen prijs, en kent hem volmondig dichterlijk genie en talent toe. Hij zal het voortreffelijke van de beide hier genoemde stukken niet loochenen, maar meent toch tegen derzelver navolging te moeten waarschuwen. Zij zelve zijn in vele opzigten slechts navolgingen van den trant van byron. Maar die navolging is eene gevaarlijke klip. Byron was een bijzonder mensch, een somber genie, door aanleg en gemoeds-

[p. 305]

gesteldheid, door omstandigheden en lotgevallen tot eene zwaarmoedigheid en zwartgalligheid gebragt, die een eigenaardig karakter gaven aan alles, wat hij deed, sprak en schreef, en die zoowel den somberen toon, als de bijtende verachting, de scherpe satire, het spotten met alwat rein en heilig is, verklaren, hetwelk alles in vele zijner gedichten is vereenigd. Maar die dichtstukken waren ook de getrouwe afdruk zijner ziel, en uit dat individuéle, uit dat onbestemde gevoel, dat wij in ieder zijner helden bijna zijn eigen beeld aanschouwen, ontleenen zij eene groote bekoorlijkheid. Maar bij ieder ander wekt die voorstelling walging. Zoodra men ophoudt, daarin des Dichters eigene ziel als te zien weêrgekaatst, gevoelt men, dat dergelijke voorstellingen van den eenen kant eentoonig, en van de andere zijde onwaar, onnatuurlijk, oneigenaardig zijn. Het was een ziekelijke toestand des menschelijken gevoels, zeide vóór eenige jaren een Engelsch oordeelkundig beschouwer van de letterkunde zijns vaderlands, die byron zoo vele bewonderaars en navolgers bezorgde onder degenen, die voor het eigenlijk schoone zijner stukken geenen zin hadden. Hij staat alleen, onnavolgbaar, omdat zijne stukken hemzelven geheel uitdrukken, en iedere navolging is minder, dan het oorspronkelijke, omdat men er het beeld van byron zelven niet meer mede kan verbinden.

Zoo gaat het ook met den Roover. Er moet, naar des Dichters meening, ook zulk eene Byroniaansche tint over liggen; maar het is mislukt, omdat de zwaarmoedigheid niet in de ziel des Dichters gelijk in die van byron lag. Rec. is zelf een groot bewonderaar van den Engelschen Dichter; maar bij al zijne navolgers, en ook niet het minste bij den verdienstelijken Dichter van Jose en Kuser, hinderde hem die overtuiging, welke hem op iedere bladzijde werd verlevendigd: Dat is navolging! Dat is niet de wezenlijke afdruk van 's Dichters ziel! Het is een schaduwbeeld! Het is jagen naar effect, naar iets, dat niet natuurlijk is!

Het is eigenlijk den Roover te veel eere bewezen, over deszelfs maker als in éénen adem met byron of zelfs met beets te willen spreken. Maar de bovenstaande bedenking lag Rec. op het hart en moest er eens af. De Roover is in alle opzigten mislukt. Werner, op wien het boven aangehaalde aangaande den braafsten mensch enz. toepasselijk moet zijn, is een ellendeling, die waarlijk weinig medelijden

[p. 306]

inboezemt. Omdat de broeder van zijne geliefde, die hier een veinsaard genoemd wordt, hem zijne vriendschap ontzegt en dreigt zijne liefde te zullen verhinderen, moordt hij hem op de laagste wijze en wordt dan - roover. Is dat nu de drang der omstandigheden? Is er iemand, die bij het lezen van het dichtstuk den Dichter niet van leugen beschuldigt, als hij later zegt:

Wel had hij veel en zwaar misdreven,

Maar niet opzettlijk had zijn jeugd

Hem dwalen doen van 't pad der deugd;

Geen kwaad had ooit zijn ziel verheerd,

Geen zucht tot twist hem ooit verteerd,

Noch wraak of haat zijn borst vervuld.

Zeven-jaren waren er sedert den moord voorbijgegaan, en hij had die jaren doorgebragt als rooverhoofdman; kon hij dan zeggen?

God weet, hoe 'k sints dien droeven dag,

Toen 't zoo noodlottig feit gebeurde,
In ootmoed steeds mijn drift betreurde!

Werner heeft eigenlijk geen karakter, hetgeen ook uit zijn doelloos of onbeschaamd terugkeeren tot de zuster des vermoorden blijkt; en met die mislukte teekening van werner is het geheele plan van den Dichter mislukt.

Het heet een Drentsch verhaal. Waarom? Omdat de Dichter misschien in Drenthe woont? Eenige andere reden kan Rec. niet gissen.

Het werktuigelijke van de kunst is den maker ook nog vreemd; er zijn verscheidene regels in, waarvan de maat niet eens deugt. Eene zekere gemakkelijkheid is aan de verzen niet te ontzeggen; maar zij zijn dikwijls al zeer prozaïsch. In eene beschrijving van aleide, anders niet het ongelukkigste gedeelte van het stuk, lezen wij fraaijigheden als deze:

- 't lieflijk rood,

Dat op heur wangen bloeide

Als roosjes, smolt en vloeide

In 't leliewit van mond en hais.

En wie die schoone leest ooit zag,

[p. 307]

 

Die zoo betoovrend elk beviel

 

En elk graag volgen mogt met d' oogen,

 

Stond niet verrukt en opgetogen?

enz. enz. Wij verlangen niet naar meerdere dergelijke Drentsche verhalen.