Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

[p. 617]

Boekbeschouwing.

Over Staatsregt, Hervormd Kerkbestuur en Separatismus. Naar aanleiding van het Geschrift van Mr. G. Groen van Prinsterer: ‘De Maatregelen tegen de Afgescheidenen aan het Staatsregt getoetst.’ Door P. Boeles. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1838. In gr. 8vo. 304 Bl. f 2-80.

Na alles, wat er ter zake van het Separatismus reeds geschreven is, zou men wel eens kunnen verlangen, daarover niets meer ter lezing te krijgen; maar dit maakt een welgeschreven stuk over hetzelve daarom nog niet overbodig: al vindt men daarin ook, gelijk natuurlijk is, dingen, die reeds wél gezegd zijn, zij dienen nogtans, daar elk zijn bijzonder oogpunt, zijne wijze van zien, zijne manier van uitdrukking heeft, tot bevestiging van het vorige, en versterken het door nieuwe bijdragen. Als zoodanig meent Ref. het voorhanden zijnde werk, waarvan hij een kort verslag zal geven, te mogen beschouwen en aanprijzen.

Het bekende stuk van den Heer groen van prinsterer op den voet volgende, legt de Heer boeles, in het eerste Hoofdstuk, zijne denkbeelden open over de oorzaken der onrust in de Hervormde Kerk; en, na eerst eenige door groen van prinsterer ingebragte beschuldigingen wederlegd te hebben, wijst hij als de voornaamste oorzaken aan: 1. De algemeene wet der verscheidenheid, (duidelijker misschien het natuurlijke verschil van menschelijke begrippen over eene en dezelfde zaak.) 2. Den voortgang der wetenschappen, (naauwkeuriger welligt: de onkunde van velen, en de onbekendheid met den voortgang der wetenschappen; want boeles zal toch niet bedoelen, dat die voortgang zelve oorzaak van onrust en Separatismus is.) 3. Menschelijke verkeerdheid. 4. Trek tot het donkere en

[p. 618]

geheimzinnige, gepaard met onverschilligheid omtrent het duidelijke. (Zeer naar waarheid!) 5. Gevolg van hetgene vroeger plaats gehad heeft (of eigenlijk overgebleven invloed van vroegere geschillen en verkeerde denkwijzen). 6. Physieke oorzaken. Waarna hij de verschijnselen, die uit dit alles, onder verschillende vormen, reeds lang vóór de tegenwoordige kerkelijke onlusten ontstonden, in eenige hoofdbijzonderheden opgeeft.

Heeft de Schrijver dus in het voorgaande eigenlijk de oorzaken in het algemeen willen aanwijzen, waaruit vroeger en later eenige onrust in de Nederlandsche Hervormde Kerk ontstond, hij beschouwt nu, in het tweede Hoofdstuk, het Separatismus dezer dagen, en wel vooreerst in deszelfs ontwikkeling. Hij handelt hier achtereenvolgens over de woelingen van bilderdijk, da costa, capadose en enkele anderen; over de oproerige handelingen van de cock en scholte, en hetgene, dat tegen hen gedaan is; over de Adressen, bij de Synode ingezonden; over de stichting van separatistische Gemeenten, derzelver Leerbegrippen, Kerkbestuur en Liturgie; over het beginsel der scheiding; - alles met terugzigt op het geschrift van groen van prinsterer; gelijk dan ook, bij recapitulatie van het verhaalde, aangetoond wordt, dat het door denzelven gestelde over de oorzaken der scheiding niet overeenkomt met het gebeurde. - In het tweede gedeelte van dit Hoofdstuk doet de Schrijver de doelmatigheid van de handelwijze der Synode opmerken, en in het derde de onpartijdige houding van het wereldlijk gezag tegenover de afgescheidenen; welke beide stukken nogtans eerder tot het volgende Hoofdstuk schijnen te behooren, dat over de maatregelen tegen het Separatismus handelt. Hij toont dan hierin aan, dat groen van prinsterer zich in zijn verslag over de beruchte Adressen zeer onnaauwkeurig en niet overeenkomstig met de zuivere waarheid uitgelaten heeft; - verder, dat er, volgens de tegenwoordige kerkelijke verordeningen en de handelwijze der Synode, een waarborg voor de handhaving der Leer

[p. 619]

in genoegzame mate bestaat; - en eindelijk, (in het derde stuk) dat Z.M. de Koning en Hoogstdeszelfs Minister van Eerdienst jegens de afgescheidenen onpartijdig en regtmatig gehandeld hebben; in welk een en ander Ref. gelooft, dat geen bezadigd en onzijdig lezer den Schrijver zijnen bijval ontzeggen zal.

In het derde Hoofdstuk, dat over de maatregelen (van de Regterlijke Magt) tegen het Separatismus handelt, spreekt de Heer boeles eerst over eenige mishandelingen en verongelijkingen, welke de Separatisten, volgens den Heer groen van prinsterer, ondervonden hebben, en toont, ‘dat de klagten daarover onbillijk zijn, zoo dezelve tegen eene of andere Magt in den Staat, of tegen het Publiek worden aangevoerd;’ - daarna over de afkeurende buiten- en binnenlandsche stemmen, die gezegd worden zich in deze te hebben laten hooren, en wijst het weinigbeduidende van dezelve aan; - vervolgens over de aangehaalde artikelen onzer Grondwet, en doet zien, dat daaraan niet is te kort gedaan; - eindelijk over het al of niet toepasselijke van het Strafwetboek in deze, en bewijst, dat hetzelve niet ten onregte op de onderhavige gevallen is toegepast, en dat er geen regterlijke vervolging wegens het geloof, maar wel wegens daden, die met de bestaande wetten strijdig waren, heeft plaats gehad.

In het vierde Hoofdstuk, eindelijk, handelt de Schrijver, met waardigen en minzamen ernst, over hetgene bij de tegenwoordige Godsdienstgeschillen vooral opmerking en behartiging verdient, zoo als over de verpligting der Hervormde Kerk, om te waken tegen separatistische woelingen, die in haar midden zouden kunnen ontstaan; - over den tegenwoordigen in het algemeen gunstigen toestand der Hervormde Kerk in ons Vaderland, waarbij eene bemoedigende opwekking aan derzelver leden, om van het veelvuldige goede, dat er aanwezig is, tot bevordering van geloof en liefde, deugd en zaligheid, een dankbaar gebruik te maken; - en laatstelijk over hetgene, dat de Godsdienstleeraars om-

[p. 620]

trent hen, die met verkeerde begrippen bezet zijn, hebben in acht te nemen; welk alles de Schrijver insgelijks besluit met eene moedgevende toespraak aan zijne Medebroeders, om, uit aanmerking van het heerlijke doel hunner bediening, in getrouwheid en ijver te volharden.

Achteraan volgen vier bijlagen over eenige in het werk vermelde zaken, namelijk iets over de verwaarloozing der armenkinderen in Londen, en het gebrekkige onderwijs in een gedeelte van Engeland; eene proeve van ellendige Zwitsersche Traktaatjes; een verslag van het Separatismus te Erfurt, en een berigt van vervolging der Protestanten in België.

Ofschoon oververzadigd van dergelijke lectuur, en hoewel den Schrijver in zijne voorstelling hier en daar breedvoerig genoeg vindende, heeft Ref. dit werk nogtans met groot genoegen gelezen, om den goeden geest, die er in heerscht, om de duidelijkheid, waarmede het een en ander is uiteengezet, en om den bescheiden toon, waarin het geschreven is, en acht het de vereerende plaats waardig naast de voortreffelijke geschriften van de Heeren van appeltere en frets over hetzelfde onderwerp, die de Heer boeles verklaart eerst na het geheel afdrukken van zijn werk gelezen te hebben. - Over de zaken zelve heeft Ref. in dit Tijdschrift zijne gedachten meermalen te kennen gegeven, stemt hierin hoofdzakelijk met genoemde Schrijvers overeen, en zal dit alzoo thans niet herhalen, maar neemt gaarne het slot des Voorberigts van den Heer boeles over: ‘Mogten allen dankbaar opmerken, dat ons dierbaar Vaderland, waar het licht, godsdienstigheid, vrijheid en geluk geldt, waarlijk nog bij geen land der aarde behoeft achter te staan, en overtuigd zijn, dat de Oneindige Geest, die den Sirius schiep, den Orionsgordel knoopte, en Zonnestelsels strooide als stof, niet verheerlijkt wordt door onze onvruchtbare twisten, veel minder nog door onverdraagzaamheid, maar daardoor, dat wij Hem en elkander liefhebben naar zijn gebod!’