Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

De Non, of de Ondergang van de Abdij van Rijnsburg. Tafereelen uit den Spaanschen Oorlog, door J. Krabbendam, Rz. Te Amsterdam, bij P. Meijer Warnars. 1837. In gr. 8vo. 327 Bl. f 3-:

[p. 483]

Prins Robert van Artois, of Wraakzucht en Heldendeugd. Historisch-Romantisch Tafereel uit den Kruistogt van Lodedewijk den Vromen. Door H.C. Dresselhuys. Te Amsterdam, bij J.C. van Kesteren. 1837. In gr. 8vo. 366 Bl. f 3-:
De Verrassing van Harderwijk. Een oorspronkelijk Romanmantisch Tafereel uit de Zestiende Eeuw. Door W. Storck. Te Amsterdam, bij J.C. van Kesteren. In gr. 8vo. 231 Bl. f 2-40.
La Tisba, of de schoone Venetiaansche Tooneelspeelster. Door H. Zeeman. Te Amsterdam, bij Gebr. Diederichs. 1836. In gr. 8vo. 224 Bl. f 2-40.
Adolf, of de verloren Zoon. Een Nederlandsch Verhaal uit het laatst der vorige Eeuw. Te 's Gravenhage, bij A. Kloots. 1838. In gr. 8vo. 250 Bl. f 2-60.

Om deze vijf oorspronkelijke Romans niet langer naar aanmelding te laten wachten, ftrekke het volgende kortelijk tot aankondiging en beoordeeling.

1. De Schrijver van de Non heeft zich reeds vroeger als Romanschrijver doen kennen. Met blijdschap hebben wij opgemerkt, dat hij waarlijk is vooruitgegaan. Hij heeft zich in het tijdvak van den worstelstrijd tegen Spanje vrij goed verplaatst. Alleen doen wij opmerken, dat het herhaaldelijk spreken van Noordelijke en Zuidelijke Provinciën onzes Vaderlands den Schrijver der negentiende Eeuw te zeer verraadt. Op het costuum moet men ook in kleinigheden oplettend zijn. Wij wenschen, dat de Heer krabbendam zich en zijn werk niet bederve door te grooten spoed te maken met het eene op het andere te laten volgen. Hij beschave liever herhaaldelijk, en vermijde daardoor eene klip, waarop maar al te velen gestrand zijn. Bl 283 staat crimen coelae magistratis voor crimen laesae majestatis, denkelijk eene drukfout. De letter is goed voor oude oogen.

2. Daar de Schrijver van dezen Roman reeds overleden is, zullen wij de aanmerkingen terughouden, die wij, onder het lezen, hadden gemaakt. Zij strekten toch meer voor hemzelven, dan voor het publiek, aan hetwelk wij dit welgeslaagd voortbrengsel eener vaderlandsche

[p. 484]

pen met ruimte aanprijzen. Bij langer leven en voortgezette oefening zou dresselhuys een zeer verdienstelijk Romanschrijver hebben kunnen worden. Voor zijne nagedachtenis hadden wij wel gewenscht, dat hij het spijtige Voorberigt niet geschreven had.

3. Met eene elken Schrijver vereerende, en den pas optredenden vooral betamende zedigheid, biedt de ons onbekende Heer storck dezen zijnen eersteling aan. Wij betuigen hem onze tevredenheid over deze welgeslaagde proeve, lazen het boek met onverdeelde goedkeuring, en moedigen hem gaarne aan, om op den ingeslagen' weg voort te gaan. Bij mangel van de in het Voorberigt genoemde geschiedkundige bronnen, kunnen wij de grenzen van waarheid en verdichting niet nagaan. Doch het verhaal boeit de aandacht; de karakters zijn goed geteekend en goed volgehouden. Rolf, de hoofdpersoon, is een schoon, uitgewerkt karakter, hoewel zijne vermommingen wat in het avontuurlijke vallen; de overigen bieden eene geschikte afwisseling. Alleen geven wij den Schrijver in bedenking, of de jonge kenvenich, inzonderheid bladz. 33 volg., niet een al te moderne fat zij; zijn ‘Heeren en Dames!’ onder anderen, is niet zeer zestiende-eeuw-achtig. Ook rolf spreekt, voor stand en opvoeding, hier en daar beschaafd genoeg. Wij raden den Heer storck, ook op dergelijke bijzaken in het vervolg zorgvuldig te letten. Wat wij niet het minst in hem prijzen, is het vermijden van overlading, waaraan zich zoo vele jonge Schrijvers schuldig maken. Men vindt hier nergens wijdloopige beschrijvingen van eenen ruwen dag, van eenen schoonen avond, van een oud kasteel en dergelijke; waar men zulke beschrijvingen ontmoet, zijn zij kort, en waren noodig. Vandaar ook, dat de Roman niets gerekts heeft, en, voor de menigte van voorvallen en situatiën, kort is. De Schrijver blijve zich door deze sobrietas (wij weten het niet beter te zeggen) verder onderscheiden; en wij hopen, dat hij het ons niet ten kwade zal duiden, wanneer wij hem vriendelijk waarschuwen, zich door de gunstige opname van dezen eersteling niet te laten verlokken, om te veel en te snel te willen schrijven, waarbij hij zelf en onze Letterkunde verliezen zouden, hetgeen voor beide jammer zou zijn.

4. Beslist spreken uit de hoogte; bitse toon; vinnig smalen op zijne Recensenten, en inzonderheid op de ‘brom-

[p. 485]

mende, maar helaas! stamelende stem der goede, oude Letteroefening,’ waarin ‘meest alle beoordeelingen, zoo zij niet vrienden van den wlnkel betreffen, met gal geschreven zijn’; - ziet daar schering en inslag van het zeer beschaafde, nederige Voorberigt! Wij achten ons te zeer verheven boven de smaadredenen van eenen zeeman en consorten, om ons te verwaardigen, te antwoorden op die leugen- en lastertaal, anders dan door de vraag: Waarom zendt men dan zijn werk ter onzer beoordeeling? Wij meenen steeds onpartijdig te recenseren, en doen zulks ook nu. Daarom verklaren wij, dat plan en vinding van dezen Roman ons vrij wel hebben voldaan; dat het schilderen der gloeijende hartstogten eener Italiaansche, juist omdat zij eene Italiaansche is, ons niet overdreven dunkt; doch dat wij voor ons, en wij hopen ook onze Lezers, geen smaak vinden in dergelijke navolgingen van Fransche en andere zedelooze misgeboorten. Immers komt hier voor, wat geenen anderen naam verdient, dan dien van schandelijk en schadelijk. Om niet te schijnen onbewezene magtspreuken op te disschen, schrijven wij slechts twee plaatsen af. Bladz. 57 heet het: ‘Angelo ..... beminde haar, (la tisba, terwijl hij met eene andere vrouw gehuwd was) en ofschoon de domme wereld zulk eene liefde misdadig moge noemen, wij (t.w. de Schrijver) ontkennen die stelling; waar eene reine (?) liefde bestaat, kan geene misdaad zijn, het moge dan ook tegen het huwelijkswetboek aandruischen.’ Dit onzedelijke gevoelen wordt, schoon in eenen eenigzins anderen vorm, met zeker welbehagen herhaald bladz. 165: ‘Het huwelijk door de wet bekrachtigd, is eene burgerlijke overeenkomst, die man en vrouw aangaat, en die onder zekere pauselijke bepalingen plaats heeft. Die trouw verdient in mijn oog [zegt angelo] den naam niet van wettig; maar die trouw, die uit waarachtige liefde onderling gesloten wordt, en waarbij het hart als onderpand gegeven wordt, die trouw alleen is wettig, en regterlijke of pauselijke goedkeuringen verliezen daarbij al hare waarde.’ Deze fraaije stelling nu dringt de Schrijver nog nader aan in eene aanteekening, die aldus begint: ‘Dit gevoelen moge beschouwd worden, zoo als men wil, wij nemen het gaaf voor ons gevoelen’; en waarin het heet: ‘Hoe dwaas dan, menschen, die voor den burgerraad niet getrouwd zijn, te willen verlagen met den scheldnaam, dat zij in ontucht leven!’ Hier onthoudt

[p. 486]

Rec. zich van alle uiting zijns oordeels, en verwijst alleen naar Hebr. XIII:4. Doch eene onvoegelijke zegswijze meer of minder schijnt zeeman niet te hinderen. Ons wel; althans wij zijn niets gesteld op zinsneden als bladz. 11: ‘Zij wierp zich op de kussens, die in de gondel lagen, legde het eene been regtuit op de voor haar staande bank en aan het gezigt werd een voet blootgesteld, die, naarmate het gezigt hooger ging, de verbeelding als met toovervuur deed rijzen.’ Als dat geen vergif is, voedsel gevende aan de dartelste, onreinste gedachten, dan geve men aan bordeeltaal gerustelijk eenen vrijpas! - Na dit gezegde zal het best zijn, te zwijgen van andere onvoegzame uitdrukkingen, zoo als bladz. 169, waar jezus de ‘Wijze van Nazareth’ heet; en, de Letteroefeningen mogen dan zoo ‘stamelend’, zoo partijdig, en zoo ‘met gal geschreven’ zijn, als de zeer smaakvolle en zeer decente Heer zeeman zulks belieft te zeggen, zij meenen tegen dergelijke onzedelijkheid hare ‘brommende’ stem te moeten verheffen in het belang van goeden smaak en - wat oneindig hooger staat - van eerbaarheid en deugd.

5 is, in dit opzigt vooral, oneindig veel beter. Het is een zedelijk verhaal, dat wél geschreven is en zich goed laat lezen. Er heerscht een godsdienstige toon in. De Schrijver had zich gerust kunnen noemen. Het werkje zou zijnen maker niet tot oneer hebben gestrekt.

Het spijt ons, No. 1, 2, 3 en 5 slechts met een enkel woord te kunnen aanmelden; maar de stapel van aan te kondigen boeken is nog zoo groot, en wordt telkens hooger.