Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, bijeengebragt door A.J. van der Aa; onder medewerking van eeni-

[p. 475]

ge vaderlandsche Geleerden. Iste Aflevering. Te Gorinchem, bij J. Noorduyn. 1838. In gr. 8vo. XVI, 144 bl. f 1-50.

Door de aanvankelijke uitgave van dit Woordenboek wordt aan eene sinds lang gevoelde behoefte voldaan. Het zal zich, ingevolge het berigt van inteekening, uitstrekken over de Noordelijke Nederlanden, en die gedeelten van Limburg en Luxemburg, welke, volgens het protocol van 15 October 1830, onder het bestuur van onzen Koning moesten komen, alsmede, om het werk vollediger te maken, alle meldenswaardige plaatsen uit onze overzeesche bezittingen; waarbij, even als bij de steden, dorpen, gehuchten enz. van ons vaderland, volgens echte bescheiden, zoo veel doenlijk, alle bezienswaardige gebouwen, gedenkteekenen enz., alle melding verdienende gebeurtenissen, de aldaar geborene vermaarde mannen, de daar gekweekt of bereid wordende handelsartikelen en de bestaande fabrijken worden opgegeven. Het geheele werk zal besloten worden met eene alphabetische lijst van de vermaarde mannen, die Nederland heeft opgeleverd, met opgave van de plaats hunner geboorte, ten einde in het werk zelf dadelijk te kunnen naslaan, waardoor zij die vermaardheid verdiend, en wanneer zij geleefd hebben. Mogen wij ten aanzien van dit laatste ons verlangen uiten, dan besta die alphabetische naamlijst liever in eene tabel in plano, in den smaak der tabula chronologica, gevoegd bij h. weytingh's Historia Literaria. De geboorteplaatsen kunnen gemakkelijk met eene kleinere letter gedrukt en tusschen haakjes bij de personen aangeduid worden.

Het was zeker moeijelijk voor den Heer van der aa, in den tegenwoordigen, nog niet beslisten toestand onzer staatkundige aangelegenheden, eenen vasten grondslag te kiezen tot opneming of voorbijgang van sommige gedeelten des voormaligen Nederlandschen Koningrijks. Maar al valt de eindelijke grensscheiding eenigzins anders uit, dat zal in het algemeen aan dit werk niet veel schaden. Het was ons aangenaam te vernemen, dat het den kundigen en werkzamen Verzamelaar niet mangelt aan medehulp, blijkens de lijst van Geleerden, in de Voorrede medegedeeld, zoo wel voor ons Vaderland zelf, welks steden, dorpen en gehuchten aan éénen mensch onmogelijk naauwkeurig genoeg kunnen bekend zijn, als vooral voor onze overzeesche bezittingen. Intusschen meenen wij hier en daar in deze Aflevering de bewij-

[p. 476]

zen te zien van hetgeen zich in soortgelijken arbeid meestal laat opmerken, dat de betrekkelijke naauwkeurigheid, of liever uitvoerigheid, zijner berigtgevers den Verzamelaar hier meerder, daar minder heeft doen uitweiden. Zoo is bij sommige vaderlandsche dorpen de oppervlakte der gemeente, het wapen, het getal schoolkinderen en derg. vermeld; bij andere mist men die opgaven. Historische bijzonderheden zijn ook hier korter, daar uitvoeriger. Dat de bevolking bij ronde getallen (tientallen voor plaatsen beneden de 1000 en honderdtallen voor die daar boven) opgegeven wordt, keuren wij, bij de schier dagelijks veranderende juistheid, allezins goed; zoo ook de afzondering van plaatsen en burgerlijke gemeenten, die, niet behoorlijk onderscheiden, hier en daar verwarring zouden baren. De Verzamelaar heeft de verschillende betrekkingen (om het zoo uit te drukken) der namen onder verschillende hoofdartikelen gebragt. Zoo wordt, om een voorbeeld te noemen, Amersfoort aan het slot dezer Aflevering vermeld, eerst als arrondissement, daarna als kanton (twee in getal), vervolgens als kerkelijke klassis, dan als kerkelijke ring, eindelijk als gemeente; terwijl het als stad zál voorkomen in den aanvang der volgende Aflevering.

Voor zoo verre wij met de in dit gedeelte beschrevene plaatsen bekend zijn, hebben wij alle reden, om de naauwkeurigheid en vlijt des Verzamelaars te roemen en onze goede verwachting aangaande het vervolg te uiten. Bijzonder uitvoerige artikels komen in dit gedeelte niet vele voor. Aardenburg, Alphen, Alkmaar, Amboina (zeer belangrijk) zijn de voornaamste. Namen, die overgeslagen zijn, kunnen wij ons niet herinneren. Eéne opmerking vergunne ons de Heer van der aa ten aanzien van het vervolg des werks. Er zullen hem artikelen voorkomen, die elk op zichzelf eene, zoo niet meer dan eene, Aflevering zouden kunnen vullen, met name Amsterdam, 's Gravenhage, Rotterdam, Utrecht en meerderen. Wij wenschen die wel naauwkeurig; maar de Schrijver geve zich bij dezulken niet al te zeer toe in breedvoerigheid, deels om de evenredigheid, deels om de kosten zijns werks, en bedenke, dat hij, naar den aard en het oogmerk van zijnen arbeid, zich eenigzins kan en mag bekorten bij artikelen, over welke men elders voldoende kan teregt komen.

Wat de uitvoering aangaat. Het werk is met eene zeer kleine letter gedrukt, zoodat veel op eene bladzijde staat,

[p. 477]

terwijl de hoofdletters der artikelen eene voegzame grootte hebben. Het geheel zal uitkomen bij tweemaandelijksche Afleveringen, elk van 10 vel; drie of vier der zoodanige zullen een Deel uitmaken, en het werk waarschijnlijk niet meer dan acht Deelen bevatten.

Meer, dan deze algemeene aankondiging en aanprijzing, kunnen wij thans niet geven van dit werk. Wij wenschen den Heere van der aa bestendigen lust en medewerking tot voortzetting van dezen zijnen nuttigen arbeid. Men late het voortdurend aan geene moeite ontbreken, om dien zoo volkomen mogelijk te maken, en de belofte des Uitgevers van eene eerlijke behandeling zijner inteekenaren, ook na de voltooijing des werks, bevordere zijn debiet!