Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1838

Redevoeringen over het Plantenrijk, in zijne natuurlijke afdeelingen en in verband met het Dierenrijk beschouwd; door H.C. van Hall, Hoogleeraar te Groningen. Ten vervolge op de Redevoeringen van J.A. Uilkens, over de volmaaktheden van den Schepper, in zijne schepselen beschouwd, enz. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1837. In gr. 8vo. XVI en 299 bl. f 2-80.

De Uitgever der Redevoeringen van den overledenen Hoogleeraar uilkens verzocht den Hoogleeraar van hall, om dezelve te vervolgen en te voltooijen. Het vierde of laatste Deel dier Redevoeringen behelsde de Natuurlijke Geschiedenis van het Plantenrijk, en volgens het bestek moest hier nu nog eene Natuurlijke Geschiedenis van de Delfstoffen bijkomen. De Heer van hall belooft ons, die met de Geologie in een vijfde en laatste Deel te zullen behandelen. Maar het Plantenrijk scheen hem, en zoo als ons voorkomt teregt, niet afgehandeld toe, daar het reeds vermelde vierde Deel der Redevoeringen slechts over de algemeene eigenschappen der planten, hare ontleedkunde, hare levensverschijnsels handelt, zonder, even als zulks bij het Dierenrijk geschied was, tot bijzondere klassen, orden en geslachten af te dalen. Er was dus eene zekere ongelijkmatigheid in de behandeling, wanneer hiermede de beschouwing van het Plantenrijk afliep; hoezeer het ons twijfelachtig voorkomt, of uilkens zelf, zoo hij in het leven gebleven ware, zulk eene bijzondere behandeling op zijn vierde Deel zou hebben doen volgen, daar hij in de elfde en twaalfde Redevoering (de beide laatsten van dat Deel) de strekking der Gewassen voor de Huishouding der Natuur en voor den Mensch reeds in het algemeen behandeld had.

De Hoogleeraar van hall heeft in dit boekdeel tien Redevoeringen gegeven, waarvan de eerste handelt over de verspreiding der planten over den aardbol; de tweede, over de rangschikking of stelselmatige indeeling der gewassen, en de tiende over het verband tusschen het Dieren- en Plantenrijk.

[p. 68]

De overige zeven Redevoeringen geven een overzigt van de meest belangrijke bijzonderheden en het nuttig gebruik van onderscheidene gewassen, naar de volgorde der natuurlijke familiën. Daar evenwel heschrijving der planten zelve hier geheel op den achtergrond staat, was de volgorde der natuurlijke familiën vrij onverschillig, en de Schrijver had veelligt eene betere orde gekozen, wanneer hij een ander oogpunt van verdeeling aangenomen, en b.v. planten, die ons voedsel geven, andere, die ons geneesmiddelen verschaffen, nog andere, die giftige eigenschappen hebben, enz. had bijeengevoegd, onverschillig of zij tot de Dicotyledonen, Monocotyledonen of Acotyledonen behoorden. Nu vervalt wel eens zijne behandeling tot eene naamlijst, die allerlei eigenschappen door elkander in eene bonte opvolging, korter of langer, vermeldt, maar die het verstand onbevredigd laat en het sterkste geheugen vermoeit. Ook komt het ons voor, dat de Schrijver zulks zelf nu en dan gevoeld heeft (zie b.v. bl. 165). Het zou niet moeijelijk zijn, voorbeelden bij te brengen. Maar daarenboven is ook bij ons de bedenking gerezen, of de geheele behandeling van het onderwerp niet te zeer buiten de wetenschap omloopt. Hetgeen schiller van de Wetenschap zeide:

Einem ist sie die hohe, die himmlische Göttin, - dem andern
Eine tüchtige Kuh, die ihn mit Butter versorgt,

geldt ook van de Natuur; en de volmaaktheden van den Schepper in zijne schepselen te beschouwen, zal toch wel niet hoofdzakelijk daarin gelegen zijn, dat wij weten, hoe veel voordeel de mensch uit een en ander trekken kan, en hoe b.v. de koffijkultuur op Java onze schatkist schraagt en stijft. Hier en daar heeft de Schrijver een eenigzins meer wetenschappelijk standpunt gekozen, b.v. bij de beschouwing der Varens; maar over het geheel leeren ons deze Redevoeringen te weinig van de planten zelve kennen. In dit opzigt verschilt de behandeling vrij veel van die van uilkens zelven in zijne Redevoeringen over het Dierenrijk, hoezeer ook daar bevordering der eigenlijke wetenschap en diep doordringen in haren waren geest geenszins moet gezocht worden.

Wanneer de Hoogleeraar van hall deze onze aanmerking mogt onder de oogen krijgen, en van dezelve voor de

[p. 69]

behandeling van het laatste Deel wilde gebruik maken, zou het ons regt aangenaam zijn. Wanneer hij met dezelve niet instemt, houde hij zich echter overtuigd, dat zij alleen door waarheidsliefde is afgeperst van iemand, die liever prijst dan laakt, en die daarom ook bijzondere aanmerkingen van minder algemeene strekking thans achterwege laat. Mogelijk zal men ons te gemoet voeren, dat deze Redevoeringen populair en voor het algemeen bevattelijk moeten zijn. Wij willen ook niet, dat hier alles even geleerd ontvouwd en behandeld worde, als in akademische lessen behoort te geschieden. Maar kan de wetenschap zelve niet populair worden voorgedragen, en toch zoo, dat het echter altijd wetenschap, d.i. welgeordende, zamenhangende kennis is? Niet elke wetenschap is daar even vatbaar voor; enkele wetenschappen gedoogen zelfs zulk eene behandeling volstrekt niet: maar de Natuurlijke Geschiedenis zal toch wel niet onder deze laatsten behooren Eene eenvoudige, van het schoolsche kleed der geleerdheid ontdane voordragt van het wezen der zaken wekt bij den beschaafden lezer belangstelling, en vermeerdert het getal van ware beoefenaars der wetenschap. Zulk eene behandeling wenschen wij bij het vijfde Deel des te meer, daar er in onze taal, zoo ver wij weten, nog geene enkele handleiding tot de kennis der Delfstofkunde en Geologie bestaat. De Engelsche litteratuur is rijk aan kleinere en grootere populaire en tevens echt wetenschappelijke werken, vooral over het laatstgenoemde vak, welke tot modellen dienen of althans met vrucht geraadpleegd worden kunnen, zoo als die van lyell, brande, phillips en het How to observe van de la bèche.