Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1837

Klaverblad van drie Historisch-Romantische Tafereelen uit de Nederlandsche Geschiedenis. Naar het Hoogduitsch. Te Nijmegen, bij J.F. Thieme. 1836. In gr. 8vo. 288 Bl. f 2-70.

De geschiedenis van ons vaderland is te rijk aan belangrijke gebeurtenissen, groote daden, roemvolle personen, edele gevoelens, dan dat zij geene milde bronnen zou aanbieden voor de beoefening eener soort van letterkunde, die in den laatsten tijd inzonderheid zeer is gezocht geworden, - den Historischen Roman. Walter scott wordt geacht in deze soort van letterkundige voortbrengselen de baan te hebben geopend. Wij hebben eerbied voor de buitengewone talen-

[p. 140]

ten, door welke the author of Waverley schitterde, maar gelooven toch, dat men hem minder als uitvinder (sit venia verbo) van den Historischen Roman zou beschouwd hebben, indien de Maurits Lijnslager en dergelijken van onzen misschien niet genoeg gewaardeerden loosjes meer algemeen buitenslands waren bekend geworden. Gezwegen van het onderscheid tusschen een' Roman en eene verdichte levensgeschledenis, (een verschil, grooter, dan men denkt) bepaalde zich loosjes meer tot het schilderen der zeden en gewoonten van het tijdvak, waarin hij zijn verhaal plaatste. De geschiedenis zelve liet hij meestal onaangeroerd. Zoo is het ook in vele Romans van scott, en wel in zijne beste, met name in Waverley en the Pirate. Onze van lennep heeft ook meestal dit spoor gehouden in zijnen Pleegzoon (de Roos van Dekama hebben wij nog niet gelezen); en waar hij het verlaat, of liever, waar historische personen zijne hoofdpersonen zijn, gelijk hugo de groot en Prins maurits, daar zijn ook de minst gelukkige Hoofdstukken. En vanwaar dit? Omdat de Romanschrijver zoo ligt gevaar loopt, om of de personen sprekende en handelende in te voeren naar zijne eigene wijze van hen te beoordeelen, of de geschiedkundige waarheid aan romantische verdichting op te offeren. Dit laatste was het, wat onder anderen onzen beroemden scheltema meer, dan zij verdienden, tegen deze nieuwe soort van Romans innam; en het is zeker niet te ontkennen, dat zij voor de kennis der geschiedkundige waarheid nadeelig moeten worden, zoodra zij een haarbreed de grenzen overschrijden, binnen welke zij zich behooren te houden. Maar het is zeker gemakkelijker, den eenen of anderen bekenden persoon als held van eenen Roman te laten optreden, en van de geschiedenis een' wassen neus te maken, dien men naar willekeur satsoeneert, dan met diepe kennis van zaken een geschiedkundig tafereel te ontwerpen, waarin de geest des onderstelden tijds zoo getrouw bewaard is, dat men het werk zou kunnen houden voor geschreven in den tijd, dien het voorstelt. De lezer dezer recensie denkt misschien, dat wij afdwalen; maar dit is zoo niet. Het aangestipte is juist het gebrek van deze verhalen, of liever de bron der voornaamste gebreken in dezelve. Zij komen der geschiedenis te na, treden op haar gebied, en willen te gelijk Roman wezen. Hieruit ontstaat een ding, dat noch verdicht verhaal,

[p. 141]

noch geschiedenis is; een mengelmoes van belde, dat dan ook aan beide onregt doet, en waardoor aan den eenen kant het interessante van het eerste daalt, terwijl aan de waardigheid der laatste wordt te kort gedaan. Wij behoeven daarvan geene proeven aan te halen, vermits de kundige Vertaler, die zich H.N.v.T. teekent, zijne Schrijvers heeft teregt gewezen in aanteekeningen, die van zijne meer dan oppervlakkige kennis der geschiedenis van ons vaderland getuigen.

Het eerste verhaal is van c. von wachsmann, en heet: karel viglius, of de insluiting van Leiden; het tweede, van e. gehe, draagt ten titel: margaretha montens, of de verrassing van Breda, en het derde: walburg van marnix, of de Remonstranten, is van dezelfde hand als het eerste.

Nu zal elk moeten toestemmen, dat het beleg van Leiden, de verrassing van Breda door een tursschip, en de onthoofding van oldenbarneveld, cardinale voorvallen in onze geschiedenis zijn; veel te voornaam, om, zoo als hier geschiedt, een groot deel van het deeg uit te maken, welks rest uit verdichting bestaat, en te zamen tot een Romannetje gebakken is. Het beeld eener magere soep zou hier ook wel kunnen dienen, moesten wij niet erkennen, dat het eerste en derde verhaal vele goede plaatsen bevatten. Het tweede is verreweg het minste. En daarom zijn wij, in zulke voorname voorvallen inzonderheid, zoo tegen het vermengen van waarheid en verdichting, omdat hij, die den zamenhang der voorvallen niet kent, al ligt tot verkeerde denkbeelden aanleiding krijgt; terwijl het te vreezen staat, dat de kenner der geschiedenis over den jammerhartigen verknoeijer de schouders medelijdend ophaalt, of het boek op de tafel smijt, en ook het waarlijk goede en vernuftige te gader met de rest verwerpt.

‘Maar moet dan de geschiedenis zoo geheel op den voet gevolgd worden, zoo schiet er voor eene romantische behandeling niets over, heer Recensent!’ Juist; maar wat blijkt hieruit, heer Romanschrijver? Dat gij beter doet, met uwe vingers van het eigenlijke gebied der geschiedenis af te blijven, en haar althans niet op den voorgrond te plaatsen. Zijdelings laten wij het gelden, ja meer dan dit. - Maar, hier verwacht niemand eene theorie van den Historischen Roman.

[p. 142]

De aanleg dezer verhalen bevalt ons, zoo als gezegd is, daarom niet, omdat zij de geschiedenis te zeer verminken; een gebrek, dat wij bij zulk eene soort van behandeling bijna onvermijdelijk achten. Voorts beschouwen deze Schrijvers, voor Duitschers, ons en ons land nog al wel. Met de schildering van zeden en gewoonten - met het costuum, om zoo te zeggen - neme men het slechts niet al te naauw. Behalve eene plaats in den aanvang van het tweede verhaal, bl. 120, waar de Vertaler eene teregtwijzende noot heeft bijgevoegd, lezen wij b.v. bladz. 81 van tabak pruimen (in 1574), en bladz. 214 zit de samilie oldenbarneveld (in 1619) thee te drinken. Meerdere dergelijke anachronismen vallen ons op het oogenblik niet in. Wilden wij hier pronken met geleerdheid, wij zouden de onjuistheid der twee opgenoemde trekken met eene halve bladzijde aanhalingen kunnen staven. Dit echter niet verkiezende, verwijzen wij eenvoudig naar het Geschied- en letterkundig Mengelwerk van scheltema, Deel IV, St. 2, bl. 218 en 212, ten bewijze, dat het gebruik van tabak en van thee later werd ingevoerd, dan onze Mofjes waarschijnlijk weten zullen. Aber solche Kleinigkeiten sind auch kaum der Aufmerksamkeit genialischer Verfasser würdig.

De vertaling is goed. Dat de aanteekening nopens joost de moor, bladz. 118, op bladz. 186 nog al eene verbetering krijgt, is niet zeer gevallig. Margaretha moons, bladz. 64, moet magdalena zijn; en bevreemde natiën, bladz. 193, zijn zeker bevriende.

Wij moedigen vaderlandsche Schrijvers gaarne aan tot het ontwerpen van vaderlandsche historisch-romantische verhalen; maar moeten hun ontraden, dezen, in dit opzigt, tot modellen te kiezen.