Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1836

Diatribe in Hadriani Junii vitam, ingenium, familiam, merita litteraria, auctore Petro Scheltema. Amstelodami, apud M.H. Schonekat. 1836. 8vo. f. maj. 104 pag. f 1-50.

Men heeft de talrijke Dissertationes Inaugurales enz. wel eens willen vergelijken bij Cartes de Sureté in het Rijk der Geleerdheid, welke men, op den behoorlijken tijd, voor een prijsje kan verkrijgen; of wel bij dwaallichtjes, die komen en verdwijnen; of ook bij ingenaaide bladen, die slapen in het heilige en geleerde stof op de boekenkastplank van den Promotor, van den Maecenas, en van een paar Akademievrienden. Onze goede Professoren aan de talrijk bezochte Akademiën hebben genoeg te doen, om al die dunne, roode, gele, blaauwe boekjes te helpen geboren worden, en dikwijls hebben zij weinig eer van hunne stiefkinderen; somtijds iets anders dan de eer, dat zwaarder weegt. Die arme mannen, welke, nolentes volentes, van jaar tot jaar, als geleerde Accoucheurs, de wereld helpen vervullen met Dissertationes! Intusschen komen in deze groote familie nu en dan frissche, gezonde kinderkens te voorschijn, die den papa's tot roem verstrekken, en waar de peters zich niet over behoeven te schamen. Eene geschiedkundige onderzoeking naar den levensloop, de verdienste, het geslacht en de letterkundige waarde van onzen beroemden landgenoot hadrianus junius kwam den jeugdigen scheltema gewigtig genoeg voor, om de handen aan het werk te slaan. Hoe kon

[p. 462]

het ook wel anders, daar hij door onzen Nestor, jacobus scheltema, (μνρὶα έιδως, zoo als homerus plagt te zingen), daartoe werd aangemoedigd? Het komt Ref. voor, dat de keuze even gelukkig als de uitwerking welgeslaagd is. Velen der onzen, die het letterveld beploegen, (met paarden of ossen) kennen den grooten Geleerde slechts uit bayle's Dictionnaire critique, of uit zijne Batavia; want de hedendaagsche mode eischt, dat men in de akademische proefschriften platonisere; iets, dat ad promovendam humanitatem zeer goed is; maar het is niet billijk, om, ter gunste van den ouden, wijzen, vergoden Griek, den Nederlander te vergeten, die ons meer nabij, meer eigen is. Mogen wij vooronderstellen, dat er iets van den geest des ontslapenen, die voor koster en de waarheid streed, op zijnen jeugdigen Neef is overgegaan, dan heeft de laatstgenoemde hier den regten weg bewandeld. De Geschiedenis der vaderlandsche Letterkunde is door deze kritische Biograsie van den zeer geleerden junius verrijkt, en alles, wat met den grooten, vaak miskenden man in verband kan gebragt worden, zorgvuldig opgezameld. In het eerste gedeelte wordt ons medegedeeld, wat er van den levensloop des geleerden mans bekend is; vervolgens worden zijne karaktertrekken, vooral uit zijne weinig bekende en nog onuitgegevene brieven, ontwikkeld, en eindelijk zijn geslacht en zijne afkomst daarbij gevoegd. Deze berigten, met groote zorg uit de oorkonden medegedeeld, zijn hoogst belangrijk, ook voor den beoefenaar der vaderlandsche Geschiedenis; en te meer nog, dewijl de Schrijver eene eigenlijke geleerde reize heeft ondernomen, om bouwstoffen te verzamelen, en zich daartoe bij aanzienlijke Geleerden van ons Vaderland aanmeldde, waar hij met echt Hollandsche en Zeeuwsche voorkomendheid schijnt te zijn ontvangen. - Het ligt buiten ons doel, een uittreksel uit deze geleerde Biografie te geven, dat trouwens voor den geletterden, die het werkje in handen neemt, nutteloos zoude zijn. - Wij vonden een klein, doch geldig bewijs van des Schrij-

[p. 463]

vers onpartijdigheid aan het einde van Caput II, p. 39, 40. Junius, de geleerde man, ging mank aan een zeker euvel, waarmede onze vrome Voorvaders wel eens meer behebt waren: hij mogt gaarne een glaasje, of een groot glas, ligten. Mogelijk, als Medicus en Noordhollander, had hij dit noodig, gesteld dat de vermoeijenissen van zijne praktijk en de gure, vochtige lucht hem daartoe aanspoorden, - dat was nu ‘more Graecorum,’ waar de wijsgeeren, met de μεγαλαι ϕιὰλαι (de Atheensche bokalen van de grootste soort) voor zich, vreeselijk hard en diepzinnig keuvelden. Onze Schrijver legt er een aardig pleistertje op: ‘Quod si quis ingentes ejus calamitates cognoverit, minus mirabitur, condonabit autem potius et miserabitur;’ d.i.: Indien iemand de groote tegenspoeden kent, waarmede junius te worstelen had, zal hij zich daarover minder verwonderen, maar hem veeleer vergeven en beklagen.’ Dat is nu wel zeer menschlievend gemeend; maar wij gelooven niet, dat deze slotsom logisch is: ‘Een geleerd man, door veel leeds gekweld, mag ook geweldig drinken.’ Waarschijnlijk zoude de beroemde hadrianus zich op eene betere wijze hebben kunnen troosten, dan door: curas depellere vino!

Het tweede deel der Dissertatie behandelt de letterkundige verdiensten van junius; eene zeer uitgebreide en geordende nomenclatuur van zijne schriften. Wie zich de moeite geeft, om die Bibliotheek, door éénen mensch geschreven, te overzien, zal uitroepen met douza: ‘hic vobis alter erasmus erit!’ of met gruterus hem noemen: ‘Bataviae Smaragdum.’ Wat moeten die geleerde Mannen van vroegeren tijd toch voor wezens geweest zijn? Waar vonden zij het geheim, om hunnen levenstijd te verdubbelen? En als wij dan gedenken aan onze akademische Geleerden, die in de kracht van hun leven, omringd door duizend boeken en manuscripten, toch niets verrigten, dan hetgeen om des lieven broods wil verrigt moet worden, en als sluimeren op het reuzenwerk hunner Voorvaderen, - dan, ja

[p. 464]

dan zouden wij de schimmen van junius, erasmus, gronovius en anderen gaarne bezweren, dat zij kwamen spoken op de studeerkamers van zoo vele geleerde tijdgenooten, zoodat hun de haren te berge rezen, en zij de handen aan het werk sloegen, en het goud hunner geleerdheid gangbaar maakten voor allen, die niet zijn ‘interioris admissionis,’ d.i. van de goede vrienden.

Doch, genoeg reeds, om het zeer verdienstelijke werk van den jeugdigen scheltema aan de algemeene aandacht der Geletterden (met en zonder titels) aan te bevelen. Zelfs de ongeleerde zal het allerkeurigst uitgevoerd portret van den beroemden veelweter met genoegen beschouwen, en dan het sierlijk gekleurd wapen van den held. Wij herinneren ons niet, eenige der laatstelijk geborene Akademiewichten in zulk een keurig en schoon doopkleed te hebben begroet, - even zoo min, als wij iets zouden mogen aanmerken op de vloeijende en zuivere Latiniteit. Wij vereenigen ons gaarne en geheel met den welgemeenden wensch, in de dichtregelen vervat van den Weleerw. lublink weddik achter de Dissertatie:

‘Gij hebt den grooten man, wiens naam u siert, zien sterven;

Hij eischte toen van u, dat ge, aan zijn doel getrouw,

Een' roem, die niet verkwijnt, hem waardig, zoudt verwerven.

Gehoorzaam zijn gebod: voltooi, volmaak zijn' bouw!’