Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1836

De Noormannen in Nederland. Geschiedenis hunner invallen gedurende de negende, tiende en elfde Eeuwen, met opgave van derzelver gevolgen, uit echte bronnen geput; door J.H. van Bolhuis, Phil. Theor. Mag., Lit. Hum. Doctor, Praeceptor aan de Latijnsche School te Utrecht. Te Utrecht, bij van Paddenburg en Comp. 1834. In gr. 8vo. 308 Bl. f 3-:

Onder de vele belangrijke punten onzer vroegere Geschiedenis, welke tot dusverre niet genoeg bearbeid waren, mag

[p. 21]

wel in de eerste plaats geteld worden de invloed, dien de strooptogten en de latere vestiging der Noormannen hier te lande gehad hebben op den burgerlijken, maatschappelijken, letterkundigen, staatkundigen en kerkelijk-godsdienstigen toestand van Noord-Nederland. Terwijl bij onze naburen een gibbon, een depping, een capefigue, een thierry en anderen hieromtrent een diepzinnig onderzoek gedaan en een helder licht verspreid hadden, was dit punt bij ons verwaarloosd gebleven. Belangrijk was uit dien hoofde de Prijsvraag, die het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in 1831 uitschreef, waarbij gevraagd werd, vooreerst, eene uit echte bronnen geputte Geschiedenis van de invallen en togten der Noormannen en Deenen in Noord-Nederland gedurende de negende, tiende en elfde Eeuwen; en ten tweede, eene aanwijzing van derzelver invloed op den toestand des Volks uit alle de onderscheidene oogpunten, van welke wij zoo even melding maakten.

De Heer van bolhuis, Praeceptor aan de Latijnsche School te Utrecht, heeft de beantwoording dezer veelomvattende vraag ondernomen, maar het geluk niet gehad, den uitgeloofden Eereprijs te behalen. Hij heeft echter geene zwarigheid gemaakt, zijne Verhandeling in het licht te geven, en aan het oordeel van alle deskundigen te onderwerpen.

Niemand, die met oordeel dit stuk leest, zal dit eenigzins vermetel kunnen vinden, maar integendeel erkennen, dat hetzelve in allen opzigte verdiende het licht te zien. Na eene beknopte, doch welbewerkte Inleiding, splitst de Schrijver, naar aanleiding der vraag, zijne Verhandeling in twee Hoofddeelen. In het eerste, bl. 10-202, behandelt hij de Geschiedenis der invallen; terwijl hij in het tweede, bl. 203-307, derzelver invloed onderzoekt. Het eerste gedeelte, 't welk bijna twee derden van het geheel inneemt, is, naar het oordeel van Recensent, met zeldzame geleerdheid en onbezweken moed bearbeid. De Schrijver legt eene groote gemeenzaamheid aan den dag met de middeleeuwsche kronijken en levensgeschiedenissen, de echte bronnen, waaruit deze Geschiedenis moest geput worden, en die naauwkeurig aan den voet van elke bladzijde aangewezen zijn. Indien men met den rijkdom van hetgeen hier geleverd is vergelijkt de berigten bij van loon, wagenaar en bilderdijk, moet men wel erkennen, dat de Schrijver voor het eerst eene doorloopende en kritische Geschiedenis van de invallen der

[p. 22]

Noormannen en Deenen geleverd, en dus onze Letterkunde verrijkt heeft met een stuk, door hetwelk de studie van het bedoelde tijdvak eene groote schrede voorwaarts heeft gedaan.

Minder gelukkig is, naar ons oordeel, de Schrijver geslaagd in het tweede gedeelte zijner Verhandeling; en, ofschoon wij geheel en al onbekend zijn met de redenen, om welke de bekrooning geene plaats heeft gehad, zoude het ons toch niet verwonderen, dat deze gelegen waren in de mindere voortreffelijkheid van het tweede, in vergelijking van het eerste gedeelte. Wij kunnen ons wel voorstellen, dat de opgevers der vraag eigenlijk niet datgene bedoeld hebben, wat hier geleverd is. Niet dat het hier ontbreekt aan uitmuntende opmerkingen. Integendeel, men vindt hier zeer veel goeds, en wij althans vonden bijna niets, dan waarin wij den Schrijver gaarne gelijk geven, en zijne geleerdheid en scherpzinnigheid toejuichen. Maar wij vinden dit gedeelte niet volledig genoeg. Zoo zoude b.v. eene opzettelijke vergelijking van de gewoonten der Noordsche Volken ten aanzien der regtspleging, het straffen van misdaden enz. met onze vroegste Keuren van de XIIde en XIIIde Eeuw, zoo wij ons niet bedriegen, menig treffend oogpunt opgeleverd hebben. Zoo viel er omtrent de waarlijk verwonderenswaardige overeenkomst van de namen onzer steden en dorpen met die in Deenemarken, Noorwegen en Zweden oneindig veel meer te zeggen, dan hetgeen de Schrijver daarvan op bl. 279 en 280 vermeldt. Zoo hadden b.v. sommige bijgeloovige denkbeelden, sommige gebruiken in het burgerlijke leven, vele onzer vroegere burgerlijke wetten en instellingen, en een aantal woorden, welker oorsprong in het duister schuilt, door vergelijking met de Noordsche Oudheden kunnen opgehelderd worden. Het is hier de plaats niet, om dit verder te ontwikkelen; maar het is ons voorgekomen, dat de Schrijver in dit gedeelte zijner Verhandeling zich te veel uitsluitend heeft bezig gehouden met het groot aantal der nieuwere buitenlandsche Schrijvers, op welke hij zich op elke bladzijde beroept; terwijl wij naauwelijks aangehaald vinden eenige oudere en meer bijzondere bronnen, b.v. de Themis Cimbrica, de Antiquit. Sueo Gothicae van loccenius enz., welke, hiervan zijn wij overtuigd, hem menig verrassend punt van overeenstemming en wezenlijk verband zouden hebben opgeleverd.

Hoe dit zij, wij zijn dankbaar voor al het goede, 't welk

[p. 23]

hier op eene oordeelkundige wijze bijeengebragt is, en waardoor het werk van den geleerden van bolhuis wel steeds eene blijvende waarde hebben zal.