Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Uittreksel uit eenige berigten en aanteekeningen over de ijzeren wegen, die in verschillende staten van het vasteland van Europa enz. begonnen of ontworpen zijn; alsmede eenige algemeene voorslagen tot derzelver verbetering, en invoering van aanmerkelijke bezuinigingen.
Door D. Reinhold, Königl. Grossbrit. Hannov. Wasserbau-Inspector, Ridder van de Orde van den Nederlandschen Leeuw.

‘Non armis modo, neque adversum hostes, sed, quod multo majus multoque asperius est: ‘bonis pacis artibus firmanda respublica.’
sallust.

[p. 565]

I. Over de ijzeren wegen, die op het vasteland van Europa ontworpen of aangelegd zijn.

§ 1. Sedert ongeveer twaalf jaren, en bijzonder in 1833, zijn er in verschillende Staten van Europa voorslagen gedaan tot het aanleggen van ijzeren wegen, ten einde daardoor de binnenlandsche gemeenschap te vermeerderen en te verbeteren, de transportkosten te verminderen, en de waarde en den verkoop der goederen te vergrooten.

In 't bijzonder heeft de in Engeland tusschen Liverpool en Manchester in 1826 tot 1830 aangelegde ijzeren weg bewezen, dat de gemeenschap over denzelven, door middel der verbeterde stoomwagens, de gemeenschap door stroomen en kanalen, zoo met zeil- als stoomschepen en paarden, in snelheid, onkostbaarheid der transportkosten en inkomsten verre overtreft^(*).

De ondervinding der laatste jaren en de mededeelingen van verschillende Schrijvers over de korteling in Engeland daargestelde werken laten hieromtrent meestal geen twijfel over. De geschriften van von baader, von gerstner, von oynhausen, von dechen, henze, alban, dingler, henschel, gray, palmer, booth, wood, stephenson, moreau en anderen bevestigen zulks voldoende.

Ofschoon Engeland, reeds in 1825, 24,567 Duitsche mijlen straatwegen, 500 uren ijzeren wegen, en 1000 uren bevaarbare kanalen bezat, die niet op kosten van den Staat, maar door bijzondere Maatschappijen zijn aangelegd, en waarvan sedert ongeveer 70 jaren de straatwegen 500 millioenen P. St. gekost hebben (volgens dupin), en ofschoon Engeland door vele bevaarbare rivieren doorsneden is, legt het desniettegenstaande in zijne binnenlanden voortdurend ijzeren

(*) Schoon wij den Heere reinhold de voordeelige uitkomst niet betwisten, die er in de eerste jaren bij den ijzeren spoorweg tusschen Liverpool en Manchester verkregen is, zoo gelooven wij echter, dat de ondervinding der ijzeren wegen nog niet zoo beslissend is, dat men het bestendige stellige voordeel derzelven als zoo zeker bewezen kan achten. De Vertaler laat dan ook al het hier ten voordeele der ijzeren wegen aangevoerde geheel voor rekening des Schrijvers.

[p. 566]

wegen aan, van welke die tusschen Liverpool en Manchester de beste uitkomsten oplevert.

Noord-Amerika had reeds in 1828 1000 Engelsche mijlen ijzeren wegen en 3000 Engelsche mijlen kanalen, en het gaat jaarlijks voort met nieuwe ijzeren wegen, op kosten van bijzondere Actiemaatschappijen, aan te leggen, ten einde zijne produkten zoo snel en onkostbaar mogelijk naar de zee of de groote wereldmarkt te vervoeren.

De voornaamste geschriften over de ijzeren wegen en stoomwagens zijn:

1.	N. wood, Practical Treatise on Railroads, etc. 2^e Edit. Lond. 1832.
2.	Th. gray, on Iron Railways, etc.
3.	H. palmer, on Iron Railways, etc.
4.	Register of Arts and Sciences, etc. Lond. 1824.
5.	E. galloway, History of the Steam - engine, etc. Lond. 1826.
6.	Mechanics Magazine, No. 323 etc. 1829.
7.	A. gordon, an historical and practical Treatise upon elemental locomotion by means of Steam-carriages on common roads, etc. Lond. 1832.
8.	Dr. dingler's polytechnisches Journal, Dec. 1829. Stuttgard.
9.	H. weber, Zeitblatt für Gewerbtreibende und Freunde der Gewerbe, etc. Berlin, 1830.
10.	E. von oynhausen und h. von dechen, ueber Schienenwege in England, Bemerkungen gesammelt aus einer Reise in 1826 und 1827. Berlin, 1829.
11.	In de Verhandelingen van de Maatschappij tot bevordering der Nijverheid in Pruissen, 5de Aflev., Sept. en Oct. 1831, vindt men eene Afbeelding en Beschrijving van den Spoorweg tusschen Liverpool en Manchester, door henze.
12.	P. moreau, Description raisonnée et vues pittoresques du chemin de fer de Liverpool à Manchester. Paris, 1831.
13.	Over de gunstige gevolgen, inkomsten enz. van den ijzeren weg tusschen Liverpool en Manchester vindt men in de 2de en 3de Aflev. van het 6de Deel van het Bouwkundig Journaal van Dr. a.l. crelle^(*) eene Verhandeling van h. booth.

(*) In de Vaderl. Letteroeff. aangekondigd.

[p. 567]

14.	In de 4de Aflev. van het 2de Deel van het bovengenoemde Journaal voor 1830 vindt men een opstel van den Schrijver dezes: Versuch ueber die vortheilhafteste Bauart und zweckmässigste Anwendung der Eisenbahnen in Deutschland, etc.
15.	De Ridder von baader heeft reeds vóór de verschijning van het bovengenoemde werk eenige geschriften uitgegeven over de door hem voor Beijeren voorgeslagene ijzeren wegen, waartoe onder anderen de volgende behooren: Ueber die Verbindung der Donau mit den Main und Rhein. Sulzbach, 1822. Ueber ein neues System der fortschaffenden Mechanik. VI und VII Band des polytechnischen Journals. Ueber die neuesten Verbesserungen und die allgemeine Einführing der Eisenbahnen. Munchen, 1825.
16.	Over de ijzeren wegen in Noord-Amerika vindt men in de Mittheilungen aus Nordamerika von Prof. fr. list, uitgegeven door e. weber en e.w. arnoldi, Hamburg, 1829, verschillende berigten over de ijzeren wegen in Noord-Amerika, en voorslagen om in Duitschland eenen Hanseatisch-Beijerschen ijzerweg aan te leggen.
17.	Te Newyork verschijnt een eigen Tijdschrift over de ijzeren wegen, getiteld: The Railroad-Journal, etc.
18.	F.a. von gerstner, ueber die Vortheile der Anlage einer Eisenbahn zwischen der Moldau und Donau. Wien, 1824 en 1829. F.j. von gerstner, Handbuch der Mechanik. Prag, 1831.
19.	In de Nederlandsche Tijdschriften vindt men sinds korten tijd meermalen opstellen over de ijzeren wegen. Vaderl. Letteroeff. 1832. No. VIII en IX, Handelsblad, 12 Dec. 1833 en andere vroegere en latere nommers van dat blad. Men kan hier bijvoegen de Verhandeling over de ijzeren spoorwegen door w.c. brade, nu korteling te 's Hage uitgegeven, en de daaruit genomene extraeten, geplaatst in den Algem. Konst- en Letterbode, 1834. No. 24. en verv.
20.	Over de Stoombooten en derzelver verbetering, de bekroonde Verhandeling van m. roentgen. Utrecht, 1824.
21.	Van Dr. e. alban, te Stubbendorf, vindt men in het Polyt. Journal van Dr. dingler, en in het Pract. Handb. zur gründlichen Kenntniss der Dampfmaschienen, von

[p. 568]

	j.e.a. münter, Quedlinburg, 1831, verschillende leerrijke opstellen over stoomwerktuigen, stoomwagens, enz.
22.	E.a. henschel, Neue Construction der Eisenbahnen und Anwendung comprimirter Luft zur Bewegung der Fuhrwerke. Kassel, 1833.

Er bestaan nog meerdere geschriften over dit onderwerp; doch de hier aangehaalde zullen genoegzaam zijn, om zich met de zaak bekend te maken.^(*)

(Het vervolg hierna.)

(*) Men zie onder anderen Description de la route en fer à etablir d'Anvers à Cologne. Bruxelles, 1833.