Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1834

Geschied- en Letterkundig Mengelwerk, door Mr. J. Scheltema. Vden Deels 2de Stuk. Te Utrecht, bij J.G. van Terveen en Zoon. 1833. In gr. 8vo. 254 bl. f 2-20.

De bijdragen van den verdienstelijken Nestor onzer Geschied- en Oudheidkunde in dit stuk van het Mengelwerk zijn weder van zeer verschillenden aard. Wij kunnen niet zeggen, dat 's mans Aanspraak, als Voorzitter van het Utrechtsche Genootschap, in 1832, ons bijzonder voldaan heeft: zij bepaalt zich tot de loffelijke vermelding der in dat jaar overledene Leden des Genootschaps; en dan nog wordt van de Heeren busch en thomassena thuessink, maar vooral van den Generaal voet, als uitgemunt hebbende in zulke vakken van wetenschap, waarin de spreker een vreemdeling is, slechts kortelijk gewaagd. Omtrent westerbaen, als reeds door eene vroegere Lofrede van Do. swart bekend, bepaalt zich de spreker eenvoudig tot het kenmerken van deszelfs schrijfstijl in die werken, welke niet tot zijn hoofdberoep behoorden; en van koning, hoewel, even als westerbaen, zijn' bijzonderen vriend, zegt de Heer scheltema genoegzaam niets, maar bespaart dit voor eene breedvoerige Levensschets, te plaatsen voor het derde stuk van koning's Bijdragen. - Daarop volgt het berigt aangaande een oud Altaar, eenigzins naar een Hunebed gelijkende, in het Stichtsche dorp de Vuursche. Niet deze steenhoop zelf, die, kleiner dan de eigenlijke Hunebedden, slechts éénen deksteen heeft en ook elders voorkomt, maar de plaats alleen, waar dezelve gevonden wordt, de heîachtige streek in het Noorden van Utrecht bij Gooiland,

[p. 553]

waar men vroeger dergelijke altaren nimmer ontdekt heeft, maakt het zeldzame en merkwaardige uit. Het gesloten Boek, of de nieuwe Hollandsche munt, (1680) en het Iets over de namen onzer laagste geldspeciën, beteekenen niet veel; men kan met mededeelingen uit de oude doos wel eens te ver gaan. Alleen de afkomst van den Zeeuwschen duit van 1754, met de woorden: luctor et ementor, is nog al aardig. Des te belangrijker is het staatsstuk, ten bewijze der ongemeene werkzaamheid van den grooten, van den onvergelijkelijken johan de witt. Het is droevig, dat tegenwoordig verscheidene, zoo wel duisterlingen als valsche Liberalen, die robes-pierre en alwat Jakobijnsch is prijzen, (men heeft enkele zoodanigen in ons Vaderland) zich in een verbond der snoodheid vereenigen, om den grooten, den edelen, den onbaatzuchtigen Staatsman te verguizen, en zijnen moord door het gemeen te vergoelijken. Dat zij het hier geboekte lezen en - blozen, zoo zij nog kunnen! Onbegrijpelijk, bijna ongeloofelijk was de werkzaamheid van den Raadpensionaris. Gedurende de eerste vijftien jaren van zijne ambtsverrigtingen had hij, blijkens de Registers, bijna zoo veel gedaan als zijne voorgangers in zevenenzestig jaren, oldenbarneveldt daaronder begrepen! om nu nog niet eens van de bijzondere Commissiën, zoo in de Vergadering van Holland als in de Generaliteit waargenomen, en de briefwisseling met buitenlandsche Ministers te spreken, die aan de witt veel talrijker werkzaamheden verschaften, dan aan eenigen vroegeren Advocaat van Holland of Raadpensionaris. Nimmer rekende hij iets voor de buitengewone onkosten van briefport, vuur, licht, werkzaamheden aan zijn huis, enz. voor den hem toegestanen Commis en vijf klerken. En wat genoot hij voor dit alles, gedurende de vijftien eerste jaren van zijn bestuur? Drieduizend gulden! De Man, die meer dan eens over het lot van Europa beschikte, trok drieduizend gulden! Dat de liberale schreeuwers om een' goedkoopen Regeringsvorm, in Engeland, Frankrijk en elders, welken het slechts om vette ambten

[p. 554]

voor zichzelve te doen is, - dat de tallooze ambtjagers en audiëntieloopers in ons land, die voor de matigste diensten, en somtijds voor halve sinecuren, eene gelijke jaarwedde als de witt verlangen en somtijds verkrijgen, zich schamen! Daarenboven had de witt, door zuinigheid en wettige reductie (tegen volle betaling der hoofdsom) der interessen van 's lands schuld van 5 op 4 ten honderd, den Staat van Holland jaarlijks elf tonnen gouds uitgespaard, behalve nog vele andere bezuinigingen. Bij het ontdekken van zoo vele verdiensten, wilden 's lands dankbare Vaderen den waardigen Man eene belooning van honderdduizend gulden geven. Slechts ééne stem kuipte daartegen bij de Dordsche Regering, en wierp het werk in duigen. Het was de stem van johan de witt! (Zie bl. 102.) Waarom rigt de dankbare nakomelingschap dezen cato zijner Eeuwe geen standbeeld op?

Een ander zeer belangrijk stuk is het Verhaal van den aanval der Franschen op Aardenburg in Junij 1672, eene der schoonste Episoden uit de Geschiedenis van dit voor altijd onvergetelijke jaar. Het is een echt verhaal dier overwinning, waarbij driehonderd wakkere burgers en soldaten negenduizend Franschen, die het slecht versterkte stadje (men had reeds ernstig aan eene geheele slechting der vestingwerken gedacht) kwamen aanvallen, niet alleen volkomen op de vlugt sloegen, maar zelfs zeshonderd-twintig man gevangen namen, waaronder een Luitenant-Kolonel en achtendertig mindere Officieren. De Schrijver des Mengelwerks heeft uit zijne aanteekeningen nog menige bijzonderheid gevoegd bij dit allezins authentieke verhaal. De Doopsgezinden te Aardenburg hadden, schoon het bloedvergieten tegen hunne godsdienstige denkwijze en belijdenis streed, echter, door het inwinnen van belangrijke berigten en het aanbrengen van verkwikkingen aan de strijders, zoo vele gewigtige diensten gedaan, dat de Regering hun daarvan openlijk een vereerend getuigenis gaf.

Na deze twee belangrijke onderwerpen, zoo naauw

[p. 555]

met den roem onzes Vaderlands in staat- en krijgskunde zamenhangende, ontvangen wij nu weder een aantal stukken, die ons van veel mindere gehalte toeschijnen, en waarvan wij rondborstig verklaren, dat sommige, naar ons inzien, wel ongedrukt hadden mogen blijven. Zoo vonden wij niets in het platte rijm: Olde Garrits Klage über dieser gegenwärtige Welt, in het Overijsselsch-Westfaalsche dialekt onzer Oostelijke grensbewoners. Wanneer zulke volksrijmpjes zich door niets anders dan door hunnen tongval aanbevelen, mogen dezelve wel wegblijven, even als de wonderlijke inval van zekeren Utrechtschen Edelman meysters inde zeventiende Eeuw, (wiens verdiensten de Heer scheltema veel te hoog opvijzelt) die den zonderlingen inval had, om eenen grooten keisteen op de markt te Amersfoord te plaatsen. Zoo iets was toch geen blijk van de bijzondere wijsheid onzer voorzaten! Meysters was in 't geheel een projectmaker: hij wilde Utrecht tot eene koopstad van den eersten rang, met eene haven aan de Zuiderzee, maken! Zeer nuttige aanmerkingen, daarentegen, geeft scheltema in zijne kritiek der misgeboorte, Guillaume de Nassau, drame historique (mensonger) et lyrique, par durand. Doch waarom in 't algemeen de behandeling der Geschiedenis in romantische tafereelen zoo scherp gehekeld, en met name de heerlijke Romans van den mensch- en geschiedkenner walter scott (dien de Schrijver, op eene waarlijk onbegrijpelijke wijze, william schott noemt) zoo laag gesteld moeten worden, begrijpen wij niet. Dit zijn toch aanvullingen der Geschiedenis, door de schildering der zeden, gebruiken en denkwijze in de onderscheidene Eeuwen. - Bijdragen uit scheltema's Analecta Wittiana (wegens j. de witt) en verbeteringen in het stukje over de Namen der Geldspeciën besluiten het boek.

Het verwondert ons, bij eenen Letterkundige als scheltema taalfouten te vinden. Dus lezen wij tweemaal, (en dus niet als drukfout) bl. 16 en 21: ‘hij lag zich toe’ voor: hij leide zich toe. Op bl. 68,

[p. 556]

69 vinden wij de jaartallen 1658 en 1568, die blijkbaar beide 1668 moeten zijn. - Dat de geachte Schrijver met het oordeel des onderscheids deze over 't geheel hoogstbelangrijke verzameling moge voortzetten, is onze vurige wensch.