Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

De zoogenaamde zilverklokken.

In sommige oude torens hangen zoogenaamde zilverklokken, en de overlevering zegt gewoonlijk, dat derzelver heldere, zuivere klank van de groote menigte zilver komt, dat onder de klokspijs gemengd is geworden; want bij het gieten van klokken eene zekere hoeveelheid zilver in den smeltoven te brengen, was eene vrij algemeene gewoonte in de middeleeuwen. Die zoo zonderlinge tijd deed echter, zoo veel wij weten, toch nimmer eene klok van slechts middelmatige grootte ten voorschijn komen, welke geheel of grootendeels uit dit edele metaal bestond. Trouwens, zoodanige klok zou misschien ook gevaar geloopen hebben, om ten eenigen tijde in het lot der twaalf zilveren Apostelen te deelen, en, in plaats van met luider stemme uit haren hoogen stand de vroomheid en praalzucht van haren stichter te verkondigen, de wijde wereld in te gaan, en eerlang in duizend gemeene beurzen te klinken. Maar een gering toevoegsel van zilver, b.v. één pond bij honderd pond klokspijs, konde op den klank geen' merkbaren invloed hebben, en het edele metaal ware nutteloos weggeworpen. Reeds vroeger werd hier en daar opgemerkt, dat men in de zoogenaamde zilverklokken geen zilver

[p. 714]

vond, ofschoon de Scheikunde wel middel aan de hand geeft, om de geringste hoeveelheid daarvan te ontdekken. De verklaring, welke de Scheikundige girardin, in eene aan de Akademie der Kunsten en Wetenschappen te Rouaan opgedragene Verhandeling, van deze zaak geeft, schijnt vrij aannemelijk. Wij vertrouwen met derzelver mededeeling onzen lezeren geene ondienst te doen.

Ook te Rouaan is eene zeer oude, vierdehalf voet hooge zilverklok (cloche d' argent). De Maire, gaarne willende weten, of de bijzonder welluidende klank werkelijk van de groote hoeveelheid zilver ontstond, dat daarin versmolten zou zijn, zoo als de volksmeening wilde, liet onlangs de bestanddeelen van deze klok onderzoeken. De Heer girardin bevond, dat dit metaal uit dezelfde stoffen en ten naastenbij in gelijke verhouding, als heden ten dage, zaamgesteld is. De klok bestaat uit een mengsel van koper, tin, op elke honderd twee pond zink, en een weinig ijzer. Daar het zink eerst door paracelsus, die in 1541 stierf, ontdekt werd, en de klok buiten twijfel veel ouder is; daar voorts het zink eerst sedert een honderd jaren in gebruik is gekomen, zoo moet het zeker toevallig, onder het koper gemengd, in de klokspijs geraakt zijn. Doch niet het minste spoor van zilver was te ontdekken. De klok bestaat uit 71 deelen koper en 26 deelen tin; terwijl de Fransche klokken thans gewoonlijk uit 78 deelen koper en 22 deelen tin zaamgesteld zijn. Zeer waarschijnlijk zullen alle de oude klokken even zoo min, als de nieuwe, zilver bevatten. Dit ondertusschen is zeker, dat bij het klokgieten gewoonlijk veel zilver werd aangebragt, om den klank regt helder en zuiver te maken; en het geloof aan de nuttigheid van dit edele metaal tot zoodanig doeleinde heeft zich tot op onzen tijd voortgeplant. Hoe kwam het dan, dat evenwel de oude klokken dezelfde bestanddeelen hebben, als die, welke thans gegoten worden, nu men het zilver wel anders weet te gebruiken?

Het is bekend, dat men in oude tijden de klokken gewoonlijk op plegtige wijze doopte, gelijk nog heden ten dage gebruikelijk is in Roomschkatholieke landen. Aanzienlijke of bijzonder godvruchtige lieden stelden er eene eer in, bij dien klokkendoop met het peterschap verwaardigd te worden; doch, niet tevreden met deze onderscheiding, bragten zij uit erkentelijkheid, als een bewijs van hunne milddadigheid of godsvrucht, het zilver, dat, volgens

[p. 715]

het algemeene gevoelen en naar de verzekering der klokgleters, noodig was, om aan de te gieten klok een' schooneren klank te geven. Vrouwen van aanzien wilden bij deze, deels uit vroomheid, deels misschien uit ijdelheid gebragte offers, niet achterlijk blijven, maar kwamen elk met een stuk zilverwerk, zoodat meermalen eene zeer groote hoeveelheid van dit kostbare metaal werd zaamgebragt in de werkplaats, waar het gieten moest geschieden. De milde gevers werden dan wel uitgenoodigd, om zelve het zilver, dat zij gebragt hadden, met eigene handen in den oven te werpen - en zij deden het ook met eene veelbeteekenende houding, op eene wijze, die soms eene niet geringe mate van zelfbehagen scheen aan te duiden; maar, ofschoon de klokken dus in tegenwoordigheid van honderden getuigen gegoten werden, was naderhand in dezelve even min eenig spoor van zilver te vinden, als in het metaal, dat de gieters vooraf in den staat van vloeibaarheid gebragt hadden. Vanwaar kwam zulks? Daarvan, dat de klokgieters een vooroordeel, hetwelk hun zoo voortreffelijk te stade kwam, zich ten nutte wisten te maken. De opening, waardoor men het zilver wierp, is juist boven het vuur, en dit gedeelte van den oven, gelijk elk weet, die den toestel ooit met naauwkeurigheid heeft bezigtigd, bevindt zich naast den haard of de plaats, waar het metaal zelve wordt gesmolten. Door hetzelfde gat nu, waardoor men het zilver in den oven wierp, doet men ook de brandstof daarin, en het zilver viel, niet bij de gesmolten klokspijs, maar in het vuur, smolt en liep beneden in den aschhoop te zamen, waar de begeerige klokgieter het wel wist te vinden, zoodra de heilige handeling voorbij was en de nieuwsgierige menigte zich had verwijderd. Het is dus geenszins te verwonderen, dat de oude klokken even zoo min zilver bevatten, als de nieuwere. Ook kan men met reden niet beweren, dat de eerste schooner klank hebben, dan de laatste. Voor de hedendaagsche klokgieters is het slechts schade, dat zoo kostbare kluchten thans niet meer vertoond worden.