Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1833

Geschiedenis der Nederlanders buiten Europa. Door N.G. van Kampen. IIIden Deels 1ste Stuk, van 1722-1800. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1832. In gr. 8vo. VI, 398 bl. f 3-90.

Met lofwaardigen ijver zet de arbeidzame van kampen de Geschiedenis onzer Koloniën voort; schoon zijne taak, naar mate hij onze tijden nadert, meer en meer moeijelijk wordt. Voor de vroegere tijdperken, welke reeds in grootere

[p. 533]

en kleinere geschriften door velen bearbeid waren, vond hij, uit den aard der zaak, genoegzame bronnen en bouwstoffen voorhanden, om zijne Geschiedenis met volledigheid en oordeelkunde te behandelen; doch waar valentijn en du bois hem verlaten (dat is met de helft der 18de Eeuw) beginnen deze bronnen schaars en afgebroken te vloeijen. Het was dus nu geene oordeelkundige Compilatie meer, die door uitmuntende bewerking vergoeden kon hetgeen zij aan nieuwheid miste, maar een geheel nieuw werk, 't welk hier moest geleverd worden. En hiertoe vond zich van kampen thans in de meest gunstige omstandigheden geplaatst. Hij verkreeg de vergunning, om onbelemmerd gebruik te maken van den rijken schat, in het Koloniaal Archief te Amsterdam voorhanden, en alle de Rapporten en Brieven der Hooge Indische Regering aan de Kamer der Zeventienen in het Vaderland, met alle daartoe behoorende stukken, bevattende. Hierdoor had hij nu niet alleen geen gebrek, maar zelfs een' overvloed van bouwstoffen, die hem in verlegenheid bragt. ‘Dus moest ik,’ zegt hij in de Voorrede, ‘om volledige en aaneengeschakelde berigten op te zamelen nopens den oorlog van 1760-1766 op Ceylon gevoerd (waarvan men elders niet dan hier en daar verstrooid eenige regels vindt) ruim veertig folianten doorloopen, hetgeen mij echter, door de uitstekend goede Registers daarbij voorhanden, gemakkelijker werd. Deze moeite getroostte ik mij ook zeer gaarne, verzekerd, daardoor over een belangrijk en tot nu toe vrij verwaarloosd gedeelte der Vaderlandsche Geschiedenis eenig licht te verspreiden, en iets nieuws aan mijne landgenooten te kunnen leveren.’ Dit laatste zal wel ieder beamen, die met opmerkzaamheid dit boekdeel doorleest. Een zeer groot gedeelte daarvan is alleen uit onuitgegevene en dus tot nu toe als in de vergetelheid begravene Memoriën, secrete Resolutiën, Rapporten, Brieven enz. zamengesteld. Van dien aard is, onder anderen, het belangrijk verslag der Reis van den Gouverneur Generaal imhoff in 1746 door het Eiland Java, (bl. 58-66) waar wij, onder meer belangrijks, het eerste verslag ontmoeten van den beroemden Tempel te Brambanam, die ons door de beschrijvingen van raffles en crawfurd nader bekend geworden is. ‘Ook imhoff en zijne reisgenooten zagen dien, en begrepen uit de daartoe behoorende beelden, dat de Javanen oudtijds de eerdienst der Hindoes hadden, zoo als

[p. 534]

men ook, zegt het Reisverhaal, uit meer andere Oudheden van dien aard hier en elders reeds ontdekt heeft. De Engelschen hebben dus de eer dier ontdekking niet; jammer, dat de Hollanders die slechts in Handschrift bewaard en niet aan de wereld hebben medegedeeld.’ - Vooral uit de Boeken van Ceylon is veel nieuws en wetenswaardigs opgezameld; doch ons bestek verbiedt ons, hierover breeder uit te weiden.

In het belangrijk verslag, 't welk de Schrijver van den toestand der O.I. bezittingen in 1780 geeft, komen een paar opgaven voor, welke wij vermeenen in twijfel te mogen trekken. - 1^o. Op bl. 226 wordt gezegd, ‘dat de Actiehouders der O.I.C., tot op 1777, den Staat 6 ten honderd van de oorspronkelijke waarde hunner aandeelen, dat is 180 guldens, betalen moesten, het zij er uitdeeling was of niet.’ Wij hebben wel gehoord van eene belasting van ½ pC., of den 200sten penning; maar dat er tot in 1777 toe eene belasting van 6 pC. op iedere Actie stond, hierin gelooven wij, dat de geëerde Schrijver zich vergist. Hij beroept zich in de aanteekening op saalfeld, Geschichte des Holländischen Kolonialwesens, II Th. S. 34-40, welk werk wij niet bezitten, en op raynal, Ch. 38, waar wij dit echter vergeefs gezocht hebben. Ook in andere geschriften over O.I. vonden wij niets hiervan gemeld.

2^o. lezen wij op bl. 228: ‘De magt van het Hof van Justitie te Batavia strekte zich zelfs over den Gouverneur Generaal uit, wien hij voor zich roepen, en, schuldig bevonden wordende, ter dood veroordeelen kon.’ De Schrijver beroept zich op janicon, p. 335. Voor eene zoo hoogst opmerkelijke assertie hadden wij gaarne een beter gezag aangevoerd gezien, dan den Franschman janicon. Wij gelooven ook niet, dat eenig inlandsch Schrijver dit ooit getuigd heeft. Valentijn ten minste, (IVde D. bl. 353) over het Hof van Justitie handelende, zegt het niet. Het komt ons ook, tot nader bewijs, ongelooselijk voor, dat men aan de Justitie op Java ooit de magt zoude verleend hebben, om den Gouverneur Generaal, den man, die met het hoogste uitvoerend bewind bekleed was, ter dood te veroordeelen, terwijl hij nog Gouverneur Generaal was. Want, ja, één magtwoord kon hem afzetten; maar dat magtwoord kwam dan toch uit het Vaderland, niet van het Hof van Justitie op Java. Maar kan men nu ooit beweren, dat hij, die de

[p. 535]

magt niet had om af te zetten, wel de magt had om ter dood te veroordeelen? Om dit aan te nemen, is het gezag van janicon zeker niet genoeg.

Met hooge belangstelling zien wij het tweede stuk van dit deel, en daarmede de voltooijing van dit voortreffelijk werk, te gemoet.