Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Bijdragen tot het eerste Jaarfeest van den Heldendood van J.C.J. van Speyk,gevierd te Kampen 6 Februarij 1832. Te Kampen, bij K. van Huist. In gr. 8vo. XIV en 33 bl.
De Cholera; Graf- en Boeteklanken, door a. van der hoop, jr. Te Amsterdam, bij Brest van Kempen. 1832. In gr. 8vo. VI en 38 bl. ƒ :-65.
Mijne Gedachten over de Cholera-morbus (Aziatische Braakloop) voor mijne Stad- en Landgenooten te Zierikzee. Te Zierikzee, bij N.W. Schmal. 1832. In gr. 8vo. 8 Bl. ƒ :-20.
De Reis van Onderofficieren en Soldaten naar de Oost-Indiën, en hunne dienstbetrekkingen op Java, benevens eene schets van al hetgene waarmede de Soldatenstand aldaar in betrekking staat, gevolgd door eenige wenken, voor naar de Indiën vertrekkende Officieren. Door n.w. schmal. Te Zierikzee, bij N.W. Schmal. 1832. In gr. 8vo. 116 Bl. ƒ 1-40.

Men heeft te Kampen den dood van onzen van speyk, over het algemeen, waardig herdacht. R. van wijk, jz. heeft het heldenlied van george döring gelukkig in het Nederlandsch gevolgd. De smelting der doffe e in den volgenden klinker heeft hij somwijlen, naar de vrijheid der Duit-

[p. 728]

schers, verwaarloosd, en het gelijkluidend rijm, b.v. van bant op band, (bl. 7) zich veroorloofd. Bl. 7 vonden wij:

In 't midden van den valschen stroom,

Lag ēene kleine vloot,

Als waker van het volkenregt,

En ook van Speyk zijn boot.

Liever nog:

In 't midden van den valschen stroom,

Daar lag een kleine vloot,

Als waker voor het volkenregt,

En ook, van Speyk! uw boot.

Bl. 11.

Gelijk de luipaard daagt
Wen hēt den leeuw behaagt.

Liever:

Gelijk de luipaard daagt,
Wen dit den leeuw behaagt.

sBl. 13. Heb, lees Het jublend, dondrend vrij ‘hoera ❘’

Mr. j. westenberg leverde bij dat feest eene niet onverdienstelijke Elegie. Bl. 15 staat er: Geen Cur ❘ tĭus dem̄pt ❘ er meer ❘ den afgrond met zijn lijf. In het Engelsch gaat dat goed; Cūrt̆iŭs, spreek uit Cūrtsjŏs. In onze taal trekt men zoo niet zamen; derhalve: Geen Cur ❘ tius ❘ dempt meer ❘ enz. Bl. 16. Vĭert hēt verdient geene aanbeveling. De laatste regel aldaar: En zóó, ❘ gĕëerb̄ie ❘ digde asch! moet zijn: En zóó, ❘ gehei ❘ ligde asch! Bl. 17: Zoo viert, aeonen door, enz. Liever: Zoo viert, alle eeuwen door, de naneef nog uw feest. - De nu volgende Phantasia (zoo het heet) door roorda van eysinga is zoo phantastisch wild, dat er bijna geen zin aan te vinden is; de korte regels werken niet weinig mede tot die duisterheid, zoodat het geheel bijna onverstaanbaar en zelfs belagchelijk wordt; b.v. de aanhef:

Dierbaar volk!
's Afgronds kolk
Broeide uit haat
't Giftig kwaad:
Wrok, verraad,
Nijd en list,
Vete en twist,

[p. 729]

 

Galg en koord,

 

Brand en moord,

 

Foltrend leed,

 

Wanhoopskreet,

 

Vloekharpij,

 

Razernij.

 

Satan gloeid',

 

Brulde en loeide

 

In zijn krocht;

 

't Helsch gedrocht

 

Zwol van wraak

 

Als een draak;

 

Leedvermaak

 

Op zijn kaak,

 

Was 't bevel

 

Voor de hel.

Is dat geen abrakadabra, dan weten wij het niet!

De Lierzang van gallé op van speyk besluit waardiglijk het bundeltje. Dat vers is stout, warm, krachtig en duidelijk.

Wat aangaat de Cholera, door van der hoop; ook in dit gedicht van dien Schrijver is vele en echte poëzij. Geest en strekking bevallen ons echter slechts ten deele. De Cholera wordt voorgesteld als eene straf van God; en het wordt niet onduidelijk als eene straf voor de zonden der Parijzenaars aangezien, dat bij hen de Cholera sterk gewoed heeft. Maar zijn dan de Scheveningers in 't algemeen, de wijl naar evenredigheid der bevolking de Cholera hen nog strenger getuchtigd heeft, grooter zondaars dan de Hagenaars? Zijn de Groningers aan meer overtredingen schuldig dan de Amsterdammers? Zijn de Zeeuwen beter Christenen dan de Hollanders? Wie zou dergelijke stellingen durven beweren? - De vermaning tot reiniging en heiliging van hart en wandel komt altijd te pas, en het is betamelijk, door het gevoel van den druk der volksrampen, zich tot het goede te laten opleiden; maar men is daarom niet geregtigd, die rampen als eene eigenlijke straf, eene vergelding van het kwade te beschouwen. Bovendien heeft dit werkje de strekking, om schrik voor die ziekte in te boezemen, en het werkt dus derzelver verspreiding in de hand.

Mijne Gedachten over de Cholera-morbus, door schmal, en tevens bij hem uitgegeven, zijn een ellendig vod, beneden de kritiek.

Wie waagt met mij het wee te schetsen
Der cholera's? en wreed te kwetsen

Den Satan? - Ik!...een worm in 't slijk.

Ja wel, een worm! Maar een boekworm, of een lintworm? - Dat doet er niet toe. Zeker is de Schrijver geen Seraf; althans hij kweelt in 't geheel geene Engelentoonen, b.v. bl. 5:

[p. 730]

 

De Gal ontaart uit het gemoede,

 

Niet uit de spijs, niet uit den drank,

 

De gal ontaart door Duivels woede,

 

Uit 't vuil van 't hart, des Duivels stank.

 

Arglistheid, trotschheid, schijnbedriegen,

 

In schijn van deugd, voor God te liegen,

 

Bedroevende den waren geest,

 

Door wrekheid, valschheid, zorg en kommer,

 

(Wij schepslen onder Godes lommer.)

 

Ziedaar dat vuil, dat stinkend beest.

De rijmelaar heeft wel reden, onmiddellijk daarop te vragen: ‘Verstaat gij 't niet?’ en verder: ‘Is 't wartaal?’ Maar genoeg! Overal zijn teksten onder aangeteekend. Op één na het laatste couplet eindigt aldus:

‘Maar ook die heilig is, die worde
Bevrijd van vrees, in 's Hemels orde,’
Dit zegt des Bijbels laatste zij.

En het geheel besluit met den hartroerenden en dichterlijken uitroep:

Ziedaar het zuiver G'reformeerd.

En wat nu het prozawerk van het eigen Schrijvertjen aangaat, zwarter kan de zaak niet gekleurd worden. Alles schijnt bijeenverzameld om iedereen af te schrikken. Taal, stijl en spelling zijn erbarmelijk. Echter is er veel waarheid in, en het geheel is zoo koddig en zonderling van voordragt, dat Recensent het boekje bijna onafgebroken heeft doorgelezen en het lagchende nederlegde. Onderofficieren, en vooral Soldaten, zullen het gaarne lezen. Hetgeen schmal bl. 26 tot 28 aanmerkt, hoe hij, met herhaald ingeven van Haarlemmer-olie, een' Onderofficier van de Cholera genezen heeft, trok onze opmerking. Hetgeen hij zegt omtrent de domheid der liplappen, kinderen van Javaansche moeders bij Europesche vaders (bl. 73-76), gelooven wij gaarne. Daarvan getuige (volgens den Schrijver, bl. 74) de navolgende kopij, door eenen liplap, gouvernements-klerk van ƒ 120. - 's maands, aan zijnen chef de bureau geschreven:

‘Wel Edele Heere

Hebbe geele nag niet geslape niet kunne komme schrijve benne ô zoo sakiet (ziek) niet luste nassie (rijst) spoeg die geele boel uit zeit Mimi (zijne meid), motte niet werke komme beter zijn ô zoo pijn in de peroet (buik), geve wille seriedoos kasse N^o. 10 zelle danke bidde gezond blijve wille God Christus mense ook

U Edele dienaar.’

‘Zij noemen zich Christenen,’ zegt schmal, ‘ofschoon zij van de gansche religie net zoo veel begrijpen, als de Apen in Bantam.’ Dus begrijpen zij er nog minder van, dan de boekhandelaar schmal! Tantum!

No. XIV. bl. 628. reg. 1. lees: betrekkelijk; en bl. 631. laatste reg. Minerve.

No. XV, bl. 699, laatste reg., lees: A.F.H. Smit.