Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Het Nicotiaansche kruid, en uitzicht op mijn dood. Van wijlen Mr. willem bilderdijk. Voorafgegaan door een Levensbericht des Dichters. Te Rotterdam, bij A.F.H. Smit. 1832. In gr. 8vo. VI en 48 bl. ƒ 1-40.

Dit werkje, zoo zindelijk gedrukt en uitgedost, zal, inzonderheid om het daarin vervatte Levensberigt, wel druk worden gekocht en gelezen. Voor onszelven zijn wij echter over dat Levensberigt het minst van alles voldaan: want het bepaalt zich tot grootendeels algemeen bekende bijzonderheden. Alleen de oorzaak van 's mans ballingschap, in 1795 tot 1806, zal den meesten eenig meerder licht geven, dan zij te voren hadden. Van het eerste huwelijk en de telgen daaruit geboren, en van de aanknooping der tweede echtverbindtenis, wordt veel te weinig gezegd. Intusschen zijn wij dankbaar voor het geleverde. De Uitgever, door den Heer van der hoop, die de taak op zich had genomen en mogelijk betere bescheiden had, te leur gesteld, heeft geleverd, wat hij konde. Het spijt Recensent, die weinig van des Dichters geschiedenis weet, niet meerder te vinden, dan ons thans wordt aangeboden: echter wordt dit eenigermate vergoed door de belangrijke aanteekeningen op het uitzicht op mijn dood, door bilderdijk zelven. Om die aanteekeningen alleen, welke ons in de ziel des vereeuwigden Dichters blikken doen en ons gewigtige bijzonderheden uit zijnen levensloop en nopens zijn ligchaamslijden mededeelen, zou dit werkje verdienen gekocht te worden, al ware er niets meer in te vinden. Het dichtstuk, waar die aanteekeningen toe behooren, beantwoordt niet aan den titel. In plaats van uitzicht op mijn dood, zou het eigenaardiger heeten, terugzigt op mijne levensbaan. Wat dichterlijke waarde betreft, geven wij de voorkeur aan het Nicotiaansche kruid, een inderdaad verdienstelijk hekeldicht. Ja! het is overdreven: het tabakrooken en snuiven wordt in een veel erger daglicht geplaatst, dan zulks, buiten geval van onverstandig misbruik misschien, verdient. Maar een hekeldicht mag en moet overdreven zijn in de voorstelling van gebreken, zoo er slechts, in den grond der zaak, waar-

[p. 691]

heid is, en alles zoo geestig wordt voorgesteld, dat het telkens doet meesmuilen. Men leert zich dan, juist door het overdrevene der schildering, voor het misbruik en voor zorgelooze toegevendheid aan deze of gene neiging of gewoonte nog tijdig wachten. Tot proeve diene het volgende:

Maar gy, die roemen moogt: My doet de pijp geen kwaad;
Wat zijt gy, zoo gy haar een korten wijl verlaat?
‘'k Versta niet wat ik lees; ik ben te dof tot werken,
Of 't pijpjen moet er my de hersens by versterken.’ -
Versterken, zegt gy? Neen, maar wekken brein en geest,
Inslapend zonder dat. En, weet gy wat gy leest,
Dan is 't ontleend uit rook: dees prikkel drijft in werking
Wat stilstond; maar 't is zelfverzwakken; geen versterking.
De veer van 't uurwerk rust, de raders blijven stil;
En 't brein gehoorzaamt niet aan d' invloed van den wil.
Of mooglijk dat de wil ook zelf in 't wilde dwarrelt,
Als water in een kuip, dat in de rondte zwarrelt,
En door bedwelming die 't gewoon werd, dan gesust,
Op 't voorwerp meer bedaard en met zijn aandacht rust.
't Is al verhitting van den wijn. Ik ken poëeten
Die 't wijnglas Hippokreen, en Bacchus Febus heeten;
Met recht, geen eigen ziel, geen Godheid drijft hen aan.
Maar Dichten? - Wijndamp is 't de hersens doorgegaan. -
O welk een slaverny! men is zich zelv' geen meester,
Hangt aan een handvol damp, die zingt en dicht en leest er,
Als 't door de lippen glijdt, of in den pennezwier
Zich uitdrukt en 't gevoel afschildert op 't papier.
Ja, zegge ik slaverny. - En echter zulke banden
Schaamt niemand zich. Men pocht op alle soort van schanden,
Dit is er één van. - 'k Kan, zoo roemt men op dat zwak,
De spijs ontbeeren, maar (voor alles) geen tabak.
Zoo is 't; zoo ook de maagd, getoond aan Alexander,
Werd door 't vergif gevoed, en doodlijk voor een ander,
Maar zelve in 't uiterlijk, welvarend, srisch en rein.
Doch 't grover ingewand verdrage 't, niet het brein.

In het uitzicht op mijn dood rijmt, bl. 24, most, voor moest, op gekost. Most voor moest is eene vrijheid, die afkeuring verdient, vooral in een dichtstuk van ernstigen inhoud. Bl. 28 vinden wij: Partyzucht trok te veld met wapens en standaarden, geheel uit de maat; men zegt siāndăard, dus ook

[p. 692]

stan̄daărdĕn. Daar de uitgang aard of erd (bij bilderdijk anders aart of ert) geen zelfstandig naamwoord is, (want standaard is zoo veel als staandert) kan dat aard, zelfs in het meervoudige aarden niet eens lang worden, en de eerste greep is en blijft noodwendig lang, hetgeen weder het voorgaande en kort maakt; zoodat het is m̆et w̄apĕns ĕn stan̄daărdĕn. Wij zeggen dit alleen tot waarschuwing van jeugdige nabootfers, die doorgaans de gebreken overnemen en de schoonheden niet kunnen navolgen.