Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Bespiegelingen over den aard en de ontwikkeling onzer Taal, door Mr. l.ph.c. van den bergh.

(Vervolg en slot van bl. 551.)

Bl. 31. Rijk, als bijv. naamwoord, beteekende eigenlijk magtig, in welken zin het in de tweede eeuw onzer jaartelling voorkomt: Dag hinn rijkur, d.i. Dag, de magtige enz. Daar IJsland in de tiende eeuw door Deensche vlugtelingen bevolkt werd, is dit denkelijk eene druksout, en men leze in de tiende eeuw. Doch had hier niet eene noot of citatie bij behoord?

Bl. 42-45. Recensent helt wel over tot het gevoelen des Schrijvers over de buiging der voornaamwoorden, zoodat mij b.v. niet van een' verloren geganen eersten naamval afkomstig is, maar I, ik, ἐγὼ, ego, je, enz. noodwendig onregelmatig zijn. Men moet den Schrijver lezen, om dit ontwikkeld te zien.

Bl. 56 en 57. Het voorzetsel aan geeft toevoeging, aanhechting te kennen, en regeert, gelijk men het noemt, den derden naamval. Het voorzetsel aan regeert niet, maar omschrijft den derden naamval, terwijl het daarentegen den vierden naamval regeert. Wijders zou geen woord met het voorzetsel van worden zamengesteld, wegens zijne natuurlijke afstuitende kracht. Om die reden kan dit niet zijn: want

[p. 588]

af in afwerpen b.v. is even afstuitend, en echter zijn er vele zamengestelden met af, gelijk de Schrijver zelf erkent.

Bl. 77 en vervolgens, over de gelijk- en ongelijkvloeijende Werkwoorden. Schoon de Schrijver, met bilderdijk, a-en, e-en, i-en, o-en en u-en als oorspronkelijke werkwoorden aanneemt, en ook hier weder alles put uit den boezem der onbekende taal, welke hij onderstelt ten grondslag ook der onze te liggen; zoo beweert hij, (wel verre van met wijlen genoemden Taalkenner de vorming van 't verledene in klankverandering of verdoffing te zoeken, en de ongelijkvloeijende praeterita voor de oudste, de gelijkvloeijende voor later ontstaan te houden) integendeel, dat de uitgang de, thans bij velen verhard tot te, het keumerk van het verledene was; dat de ongelijkv loeijende praeterita ontstaan zijn uit vermenging der dialecten, en de uitgang de, bij het daardoor veroorzaakte klankverschil overtollig geworden zijnde, vervolgens dikwijls in onbruik raakte, terwijl echter somwijlen ook de uitgang niet geheel verbannen werd. B.v. kunnen en konnen zijn twee verschillende vormen. Kunnen heeft men behouden in het tegenwoordige; ik konde, regelmatig van konnen, is het verledene geworden. Nu bestaat er klankverschil, de uitgang wordt overtollig, en men zegt doorgaans ik kon, schijnbaar ongelijkvloeijend praeteritum van kunnen. Ook deze en meer andere redekavelingen des Schrijvers komen ons zeer aannemelijk voor.

De opmerkingen over den geest des volks, getrokken uit de spreekwijzen, en hetgeen er gezegd wordt over den volksgeest, blijkbaar in de vorming en wijziging der taal, behelzen veel, dat behartiging verdient, inzonderheid met betrekking tot den invloed der Engeischen, Spanjaarden en Franschen op onze letterkunde, ja zelfs ook op de taal des gemeenzamen omgangs. Later verkreeg ook Duitschland, zoo als de Schrijver gegrond opmerkt, niet weinig gezag, ten gevolge onzer zucht, om veelal de vreemdelingen na te volgen.

Minder bevalt ons de beschouwing der Tusschenwerpsels, als de overgang tusschen geluid en spraak; niet wat het hoofddenkbeeld betreft: want wie zou er aan twijfelen, of de Tusschenwerpsels maken inderdaad zulk een' overgang uit? Zelfs eenige opmerkingen vinden wij juist; b.v. bl. 134, dat de tamme hond meerdere en duidelijker geluiden voortbrengt, dan zijn wilde stamgenoot in de bosschen; dat dus de dieren ook voor eenige ontwikkeling vatbaar zijn, enz.

[p. 589]

Maar de vergelijking van de Tusschenwerpsels met een point d'orgue in de muzijk komt ons gekunsteld voor: want door de aanmerking, dat de Tusschenwerpsels vaak vooraan worden geplaatst (gelijk in waarheid geschiedt), verliezen wij het derde van vergelijking; tenzij men dat alleen daarin wil vinden, dat de Tusschenwerpsels altijd, en het point d'orgue vaak, zoo als de Schrijver zegt, of liever somwijlen, het gevoel aanduidt. Ja! zwak en gekunsteld is zulk eene vergelijking. Wij laten dit over aan de beoordeeling onzer Lezers, en zijn niet voornemens, over dit onderwerp in dispuut te treden. Alles hangt hier af van de overtuiging nopens de juistheid der overeenkomst al of niet.

De aanteekening op bl. 3, te vinden bl. 147, schijnt ons gedeeltelijk onjuist. Want de oude Hollandsche Kronijk van 1254 (zegt de Schrijver) is weinig beduidend. Zie ypey, Geschied. der Nederl. Tale, bladz. 314. Doch zulk eene Kronijk bestaat er niet. Het is slechts eene Keur, en wel de beroemde Keur van willem II, Roomsch Koning, aan Middelburg gegeven, welke, als het oudste, oorspronkelijk Hollandsche Diploma, voor de Taalkunde allerbelangrijkst is. Zie ypey, ter aangehaalde plaatse, en kluit's God. Dipl. p. 654. Denkelijk komt de vergissing door de haast, waarmede de geleerde Schrijver, op de voorposten, zijne aanteekeningen gemaakt heeft. Maar wij herhalen: waarom niet liever met de uitgaaf gewacht, of door eenig geletterd vriend, die niet in het leger was, het handschrift, vóór de uitgaaf, laten verbeteren?

Intusschen danken wij den Heer Mr. van den bergh voor al het goede, dat hij geleverd heeft, en wenschen hem tijd, lust en krachten, om op de ingeslagene loopbaan gelukkig voort te gaan.