Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Leerrede over de tijdsomstandigheden van ons Vaderland door A.C. Carillon,Pred^t. en Leeraar der N.P.J. Gem^te. te Amsterdam, Lid van het eerste en Leeraar bij het 3de Seminarie of Theol^e. Tusschenschool H.H. Pred^r. bij het Genootschap A.J. enz. Uitgesproken in de Kerk zijner Gem^te. in de Portug^e. en in die van Middelburg in de Ned^e. Taal.

[p. 376]

Opgedragen aan Bestuurderen dier beide Gemeenten. Te Amsterdam, bij Carillon. 1832. In gr. 8vo. XVIII en 78 bl. ƒ 1-90.

De Eerw. carillon drukt zich in de Voorrede zeer bescheiden uit over dezen eersteling. Hij betuigt aldaar, met huiverende angstvalligheid aan het verzoek eeniger bekenden voldaan te hebben, en voegt er deze woorden bij: Geene zucht tot schitteren, geene beooging naar onverdienden roem, waren de drijfveren dezer gewaagde onderneming. De Heer carillon wilde ook medewerken ter bevordering van de goede zaak, waarvoor velen goed en bloed veil hebben. Ik echter (deze zijn des mans eigene woorden) ben noch tot het een, noch tot het ander in staat. Welaan dan (dus fluisterde mij mijn goede Genius, in deze mijne zelfspraak, in) offer uwe geringe kundigheden op het altaar des Vaderlands....Vrees geenszins....beeft niet voor eene trotsche of bitse kritiek, zijt onbeangst voor hekel, of bedilzucht. Dat welmenende beoordeeling van bedaarde en diepdenkende wijzen, u beleere, en u in den toekomst tot rigtsnoer diene! Dat echter vitterijen, van eenige weinige onrijpe of nieuwe geleerden, veelal wezentlijk nieuw onder de vanen van Minerva, dat de rescentie van zoodanige nicuwelingen of schoolvossen, die meestal verwerpen, doch zelden iets beters opleveren, door u met stilzwijgen, dat is met verachting, voorbij gegaan worde. Met deze betuiging strookt echter zeer weinig zekere Advertentie, in de Amsterdamsche Courant van 24 Maart l.l. voorkomende, waarbij de Beoordeelaar der Leerrede van a.c. carillon (zie Alg. Handelsblad van 23 Maart) wordt uitgedaagd, zich te noemen en zijne gezegdens te bewijzen, zullende hij anders voor een Lasteraar en Eerrover gehouden worden. Die Rec. deed hulde aan den ijver, aan de godsvrucht en zuiverheid van bedoeling, aan de bijbelkennis en vaderlandsliesde van den Heer carillon; doch oordeelde, dat zijn Eerw. het bij de mondelinge voordragt der Leer-

[p. 377]

rede had moeten laten berusten, daar dezelve in geen enkel opzigt eene openbare uitgave verdiende.

Wij weten niet, of de Heer carillon ons onder de bedaarde en diepdenkende wijzen, of wel onder de onrijpe geleerden, nieuwelingen of schoolvossen, zal willen rekenen; wij vreezen echter geenszins, noch zijn versaagd. Wij zullen met weinige woorden onze meening zeggen.

Deze Leerrede, die bij afwisseling ook zede- en staatkundige Leerrede, Predikatie, geestelijke Redevoering, staatkundige Verhandeling, en ook theologische Dissertatie, wordt genoemd, wijkt, wat vorm en inkleeding aangaat, geheel af van onze predikwijze. Had de Eerw. carillon ons gevraagd, wij zouden hem de uitgave niet hebben durven aanraden. Het is er echter verre af, dat wij daarom zijn werk zouden verwerpen of geringachten. Wij nemen in aanmerking, dat hier een eersteling wordt aangeboden; dat, gelijk de Schrijver bl. 2 in de Voorafspraak zegt, in de Kerk zijner Gemeente te Amsterdam de stijl der Oostersche Geestelijke redevoeringen, voor als nog, meerendeels in zwang is, en dat deze vertaling niet geheel van het oorspronkelijke mogt afwijken; hetgeen, volgens de eigene betuiging van carillon, hem belette, de wijze der hedendaagsche omkleedzels te volgen. Wij meenen dit stuk te moeten aanmerken als eene proeve, hoe een Predikant bij de N.P.J. Gemeente te Amsterdam predikt; en wij hebben zijn werk, als zoodanig, met belangstelling gelezen. Wij keuren die noodelooze omslagtigheid en gezochte woordspelingen af, wij verlangen meer eenheid in de behandeling, wij zouden ook menige aanmerking op taal en stijl enz. kunnen maken; wij willen dit echter niet doen, en prijzen liever de goede strekking van deze Leerrede, die overal een' godsdienstigen geest en warme vaderlandsliefde ademt. Het onderwerp is: Wantrouwen en vertrouwen. De punten worden nader aldus opgegeven: Wantrouwen op enkel menschelijken bijstand, vertrouwen op Goddelijke hulp; wantrouwen op de gevolgen onzer misstappen en afwijkingen van onze pligten, vertrouwen op onze deugden en het

[p. 378]

waarnemen van Gods heilige wet; wantrouwen, dat, in het kwaad volhardende, en slechts op de kracht onzer armen en scherpte onzer zwaarden rekenende, wij ons in onze verwachtingen deerlijk zouden zien te leur gesteld, vertrouwen, dat wij, indien wij ons met een berouwgevoelend hart tot den Almagtigen wenden, vergiffenis voor de door ons gepleegde misdrijven zullen erlangen, vertrouwen eindelijk, dat, bezield door boetvaardige gevoelens, onze dapperen onbekend met vrees, het hart tot God, en het oog naar den vijand gerigt, hunne tegenstanders niet zullen tellen, dan na zij dezelven overwonnen zullen hebben. Dan volgt de tekst, Jerem. XVII: 5-8. De Heer carillon heeft zijne stellingen vooral gestaafd door treffende voorbeelden, welke de Bijbelsche geschiedenis in menigte oplevert. Na het ashandelen der gemelde punten, zegt hij verder, bl. 29, tot het eigenlijke doel der predikatie over te gaan, namelijk tot het behandelen der tegenwoordige tijdsomstandigheden van ons Vaderland, waarop al het voormelde moet nederkomen. Nu worden er nieuwe teksten voorgelezen, te weten Deut. I: 21, 28, 29, 30, en H. III: 18, 22. Jerem. XXIX: 7. en Talm. Verhandeling van Aboth, III: 2. Naar aanleiding daarvan beweert de Prediker te regt, dat de overwinning niet altijd afhangt van de grootere menigte der strijdenden, en ter nadere bevestiging, dat de Godheid niet steeds aan de zijde der meerderheid is, gaat hij, gelijk wij bl. 31 lezen, terstond over tot het aanhalen van voorbeelden uit den bloemrijken tuin der Heilige Schrift. Na vervolgens de voordeelen, die wij, in de regtvaardigheid onzer zaak, boven onze vijanden bezitten, opgesomd te hebben, komt zijn Eerw. bl. 41 nog eens terug op een der beweringen, in het voorste gedeelte der redevoering vermeld, om, ter toepassing, door nadere Bijbelsche en Talmudische texten de waarheid te slaven, dat zonder Goddelijke hulp de menschelijke krachten niets vermogen, doch dat men bij het vertrouwen op die hulp, ook eigenwerking moet paren. Hier wordt menige goede aanmerking gemaakt, en

[p. 379]

ernstig op zedelijke verbetering, op ware godsdienstigheid aangedrongen. - Ook de Gebeden zijn bij deze Leerrede gevoegd.

In een kort Naberigt wordt nog gezegd: Een der beweegredenen, waarom de Schrijver deze zijne leerrede vertaald en algemeen gemaakt heeft, is, om den Leden van andere gezindheden (gezindten) te overtuigen, dat in de Sinagogen der Israëliten geene dweepzieke stellingen gepredikt worden, en dat de Zedelessen, die Israëls herders hunne kudden inscherpen, zoo niet zuiverder, ten minsten zóó zuiver zijn, als die der Leeraren van overige gezindheden. Wij meenen omtrent dit laatste punt nog al eenigermate te moeten twijfelen, zoo lang ons niet door andere proeven het alhier beweerde duidelijk wordt bewezen. En wat het eerite aangaat, bij ons kwam de bedenking op, of in alle Synagogen en gewoonlijk in zoodanigen geest wordt gepredikt? Trouwens, de gehechtheid der Israëliten aan Vaderland en Oranje is allezins gebleken, en wordt buiten twijfel versterkt door mannen, die als een carillon denken en betuigen: ‘Geen plek op aarde, dat niet het bloed van Jakobs zonen heeft gezwolgen; alleen Nederland niet! Neen, het verstrekte tot een tweede Palestina aan het rampzalig nageslacht van Jessurun; hier vond het rust, na al het doorgestane lijden, wonende te midden van het edelste volk. Nimmer is de kreet der wanhoop onder uwe kinderen in dit land, wegens verdrukking, opgegaan. Nooit hebben de zonen der Batavieren in Israëls nakomelingen een goddeloos geslacht aanschouwd, maar hen behandeld, als de waardige telgen van dat volk, dat het eerst uwe (Gods) Almagt kende; met wien Gij een eindeloos verbond hebt aangegaan, en wien zij de kennis van U, ô God aller menschen! te danken hebben.’