Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Verhandeling over de Broederschap van G. Groote,en over den invloed der Fraterhuizen op den wetenschappelijken en godsdienstigen toestand voornamelijk van de Nederlanden, na de XIVde Eeuw. Door G.H.M. Delprat,Leeraar bij de Walsche Gemeente te Rotterdam. (Uitgegeven door het Provinciaal Utrechtsche Genootschap van Kunsten en Wetenschappen.) Te Utrecht, bij J. Altheer. In gr. 8vo. VIII, 318 bl.

Ofschoon de Broederschap, bekend onder den naam van Fratres vitae communis of Fratres in commune viventes, oorspronkelijk ingesteld door gerard groote of gerardus van deventer, in de laatste helft der XIVde Eeuw, door vele vaderlandsche en andere Schrijvers met verdienden lof vermeld is, bestond er echter tot dusverre geen volledig, veelmin oordeelkundig werk over deze, voor haren tijd, zoo belangrijke instelling. Onze Geschiedschrijvers brandt en wagenaar gaan haar met stilzwijgen voorbij. Anderen gewagen slechts ter loops van haar bestaan. Boxhorn, en naderhand de groote mosheim, hadden wel het voornemen opgevat, om de Geschiedenis dezer Broederschap opzettelijk te behandelen, doch geen van hun beiden heeft hetzelve volvoerd.

Er kon dan wel geen geschikter onderwerp voor eene Historische Prijsvraag zijn, dan juist dit. Op voorstel van den geleerden w.c. ackersdijk, schreef het Utrechtsch Genootschap dezelve uit, in 1827 en vervolgens. De Heer delprat, die reeds vroeger, en wel

[p. 237]

in 1823, eenige belangrijke bijzonderheden omtrent g. groote had medegedeeld, (in het Mengelwerk van den Rec. der Rec.) ondernam de beantwoording. Het was voorzeker geene gemakkelijke, en misschien ook geene aangename taak, om uit de menigte van onbewerkte bouwstoffen, welke de Middeleeuwsche Literatuur opleverde, den oorsprong en de lotgevallen der Broederschap en van het groot aantal hunner bijzondere Fraterhuizen op te delven. Doch het is den Heere delprat gelukt, uit den ruwen klomp een bevallig geheel te vormen: en niemand zal zich na de lezing dezer Verhandeling verwonderen, dat het Utrechtsch Genootschap dezelve met haar Eermetaal heeft bekroond.

Na eene zeer gepaste Inleiding, gaat de Schrijver over tot zijn onderwerp, 't welk in de drie volgende Hoofdstukken is afgehandeld:

I. Geschiedkundig verslag, omtrent den oorsprong, de uitbreiding en de lotgevallen der Broederschap, bekend onder den naam van Broeders van het gemeene leven (bl. 11-188). In dit Hoofdstuk behandelt de Schrijver het leven van g. groote (geb. 1340 te Deventer en aldaar in 1384 overleden); de beginselen der School te Deventer; de Fraterhuizen, achtervolgens opgerigt te Deventer, Zwolle, Amersfoord, Hoorn, Delft, Hattem, 's Hertogenbosch, Doesburg, Gent, Gouda, Groningen, Harderwijk, Geeraartsbergen (Grammont), Brussel, Utrecht, Nijmegen, Antwerpen, Leuven, Luik, Mechelen, Kamerijk, Wijnoxbergen en Ootmarssum. Voorts nog een aantal Fraterhuizen, buiten de Nederlanden gelegen, als te Emmerik, Munster, Keulen, Wezel, Osnabrug, Kulm, Hervorden, Hildesheim, enz. Eindelijk nog het klooster te Windesheim bij Zwolle, de vruchtbare moeder der Windesheimsche kloosters, van welke men er in de laatste helft der 15de Eeuw 120 telde, waarvan dat van S. Agnetenberg bij Zwolle, als de verblijfplaats van den beroemden thomas a kempis, het meest bekende is.

II. Innerlijke inrigting, wetten en werkkring der Broe-

[p. 238]

derschap (bl. 188-218). Hier wordt gehandeld over het gemeenschappelijk leven der Broeders; het bestuur en de innerlijke huishouding der Fraterhuizen; de werkzaamheden der Broeders, hunne leermethode, hun wijsgeerig stelsel en openbaar volksonderwijs.

III. Invloed der Broederschap op den wetenschappelijken en godsdienstigen toestand der XVde en XVIde Eeuwen (bl. 219-265). In dit Hoofdstuk betoogt de Schrijver, dat de Fraterhuizen geene bloot letterkundige stichtingen waren: hij toont aan, dat de opkomst en bloei van vele Scholen middellijk door de Fraterhuizen bevorderd is, en wijst daarna hunne onmiddellijke verdiensten aan omtrent het lagere Schoolwezen. Voorts handelt hij over de eigenaardige wijze van beoefening der taal en dichtkunde bij de Leermeesters uit de Fraterhuizen, en ten slotte over den invloed derzelven op de godsdienstige volksverlichting. Uit al het gezegde trekt hij het volgende Besluit: dat, ofschoon deze inrigting in het midden der XVIde Eeuw begon te kwijnen en de werkkring der Broeders een einde nam, (in Noord-Nederland door het opkomen der Hervorming, en in de Zuidelijke Nederlanden iets later door het indringen der Jezuiten) de invloed van hun aanwezen zich echter ver boven den tijd van hun bloei en aanzien uitstrekt. ‘Het zaad, dat zij voor de belangen van het onderwijs en tot verbetering van het volkskarakter uitstrooiden, bragt vruchten voort, die onder de onvergankelijke behooren, en aan wier werking wij het, althans gedeeltelijk, te danken hebben, dat de scholastieke nevels, die de Parijsche en andere Zuidelijke Hoogescholen, nog jaren lang na het ontstaan van een beter licht, tot onvruchtbare strijdplaatsen voor dorre en smakelooze woorden-wetenschap verlaagd hielden, onze gewesten minder mogten besmetten. Alzoo mag men het inderdaad daarvoor houden, dat, hetgeen Italië voor het Zuidelijk Europa was, Nederland in vele opzigten voor de meer Noordelijke gewesten van datzelfde werelddeel geweest is.’

[p. 239]

Een twintigtal belangrijke Bijlagen en een Bijvoegsel besluiten deze doorwrochte Verhandeling, welke wij met het grootste genoegen gelezen en herlezen hebben. De Schrijver heeft zijn onderwerp weten te verlevendigen door eenen fraaijen stijl en vooral door belangrijke uitweidingen, waartoe hem de invloed der Broederschap op de beschaving onzer Landgenooten en die der toenmalige Wijsbegeerte op de Broederschap zelve gereede aanleiding gaven. Zoo wijst hij op den bekenden strijd, in de XIV de Eeuw tusschen de Realisten en Nominalisten gevoerd. Hij toont aan, dat g. groote en de Fraterhuizen de leer der Nominalisten omhelsden, en wijst op eene nieuwe en waarlijk treffende wijze aan, welke gevolgen dit gehad heeft, en uit den aard der zake ook hebben moest, op de beschaving van ons Vaderland.

Op eene bekroonde Verhandeling, welke, zoo ten aanzien van haar geheel, als van hare bijzondere deelen, den toets der kundigste beoordeelaars heeft doorgestaan, zal men hier geene aanmerkingen verwachten. En, inderdaad, zij behoort onder die stukken, welke hun eigen bewijs met zich brengen. Allerwegen beroept zich de Schrijver, tot staving zijner gezegden, op gelijktijdige en geloofwaardige Schrijvers, welke met echt kritische naauwkeurigheid worden aangewezen, en het doorslaandst blijk opleveren van des Schrijvers uitgebreide geschied- en letterkundige kennis. Wij wenschen dit uitmuntend stuk in handen van allen, die prijs stellen op nieuwe bijdragen voor den roem van Oud-Nederland.