Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Nederlands Roem in Oost-Indië. In acht Zangen, door P.P. Roorda van Eysinga,voormaals belast met het Departement van Inlandsche Zaken op Java, thans als Secretaris der Residentie Bantam, met verlof, in Nederland. Te Amsterdam, bij de Gebr. Diederichs. 1831. In gr. 8vo. XVIII en 224 bl. ƒ 3-:

Waarom is toch zoo zelden iemand tevreden met datgene te zijn, waartoe hem de Hemel bestemd heeft! De Heer p.p. roorda van eysinga is, even als wijlen zijn Vader, een goed en onderhoudend Prozaschrijver, en vond als zoodanig den bijval van het Publiek; thans wil hij ook als Dichter optreden, doet zulks al aanstonds in een dichtwerk in acht zangen, en ziet, naar ons gevoelen, dat wij in onze betrekking niet mogen verhelen, zijne poging mislukt.

Niet alleen is de vorm gebrekkig, en mist dit verhaal, in dichtmaat, van de voornaamste daden en inrigtingen der Nederlanders in Oost-Indië, sedert hunne eerste vestiging tot op den Gouverneur-Generaal van der capellen, Epische eenheid en Episch karakter; niet alleen is de versificatie veelal eentoonig, somtijds hard, dikwijls onzuiver in de maat, en achteloos in het rijm: maar ook stijl en manier verraden gemis van dichterlijken aanleg; zoodat men deze acht

[p. 175]

zangen niet eens, als verzameling van Episoden, gelijk de zes van helmers onder den titel De Hollandsche Natie, met doorgaand genoegen lezen kan.

‘Het ontbreekt hier toch niet aan dichterlijke partijen,’ zal menigeen na het doorbladeren zeggen. Dit erkennen wij volgaarne, onder zekere bepaling. Men vindt hier, op een prozaïsch weefsel, telkens een purpureus pannus, gelijk horatius het noemde: eene fraaije beschrijving van een' storm, den morgen of den avond, een gebergte, een eiland; ook wel eene levendige voorsteiling van een wapenfeit, een' reistogt, enz. Maar in de beschrijvingen is, wat het stoute betreft, veel naar helmers; wat het naïve belangt, veel naar tollens gecopieerd; niet door woordelijke navolging, maar door overneming en nabootsing van gedachten en wendingen. Terwijl helmers, niettegenstaande veelvuldige leemten, toch, in zijne Hollandsche Natie, ons telkens wegsleept en ontgloeit; terwijl tollens, in zijne heerlijke Overwintering der Nederlanders op Novazembla, ons beurtelings boeit en behaagt, treft en roert, - laat roorda van eysinga ons doorgaans koud en ledig: ook bij zijne gelukkigste plaatsen ontdekken wij het kunstig zamenstel van het vernuft; bijna nergens gevoelen wij de heilige siddering, die de dichterlijke aanblazing in het hart van hoorders en lezers onwillekeurig verwekt.

De bron der dichterlijke geestdrift ligt niet in den rijkdom der verbeelding, noch in de weelderigheid van het vernuft; het ligt alleen in het fijner en dieper gevoel, dat van zelve de verbeelding ontvlamt en den geest beleugelt. Dit is reeds door wijlen onzen beroemden bilderdijk aangetoond. Te vergeefs smeekt dan ook roorda van eysinga de Godes der Dichtkunst:

Schok zinnen, ziel en hart, opdat de beelden vlug,
Als dienaars van den geest, juist op uw wenken zweven,
En scheppen lust en kracht, verheven gloed en leven!

De beelden scheppen geen' lust en kracht, geen' gloed en leven. Waar de dichterengloed het harte blaakt, dáár speelt die heilige vlam in duizend vormen, en de Dichter schept zich beelden, zonder er aan te denken. Maar als de beelden door eene koude verbeeldingskracht worden gevormd, en de schilderingen tusschen de koele verhalen als in worden ge-

[p. 176]

worpen, dan heest men zich niet te verwonderen over dergelijke plaatsen, als:

De Vorst geleidt hem voorts in de allerschoonste dreven,
Waar paauw, parkiet en duif al fladdrend hen omzweven;
Waar, in 't omheinde perk, de vorstlijke elefant,
Den Koning needrig groet als Opperheer van 't Land,
De sterke slurf ontrolt, en na het nederhangen
Zijn' leidsman opwaarts werpt, en dien weet op te vangen,
Alsof men met de kuif zeer kunstiglijk palet;
Hetgeen van Warwijk treft en in bewondring zet.

Een vloot werd uitgerust om Hollands vlag te strijken,
En d' achtbren Waterleeuw uit 't Oosten tē doen wijken.
't Was onder Furtado, in zestien honderd één,
Dat zij, in Sundaas straat, voor Bantams ree verscheen.

Men vērgelijkt weldra de lasten en de baten,
En, op het hoog bevel der Algemeene Staten,
Wordt ēr vergadering in 's Gravenhaag belegd,
Waarin het grootste punt des handels wordt beslecht;
Daar mēn den band vereent der beide Maatschappijen,
Omdat toch de eendragt steeds de welvaart doet gedijen.
Een vloot wordt uitgerust, in zestien honderd twee;
Van Warwijk is haar voogd, en steekt gerust in zee.

Hoe kronijkmatig is die vertelling! Met die zelfde getrouwheid wordt ook een brief van pieter both aan den Koning van Tidor in dichtmaat overgebragt, zoodat er regels in komen, als deze:

Dus komt de schuld op hem, om 't schenden van 't verbond,
Waarvan Zijn Majesteit hem dubbel afschrift zond.

Op de naauwkeurige mededeeling der daadzaken schijnt men echter staat te kunnen maken. Wouter schouten en anderen zijn getrouw geraadpleegd; doch alles zoo in de kleinigheden te vertellen, is geene poëzij. Een Dichter schildert met groote en stoute trekken. Hetgeen in de voorstelling weinig treffen kan, gaat hij voorbij. Trouwens hij bezingt ook Nederlands roem in Oost-Indië niet, te beginnen met den eersten zeetogt der Nederlanders derwaarts, en te eindigen

[p. 177]

met de aankomst van den Gouverneur-Generaal, Baron van der capellen, en de wijze van zijn bestuur. Met die aankomst zou hij beginnen, de schitterendste daden, in gesprekken enz. over de bedrijven onzer vooronderen in Indië, laten vermelden, en, na eene schets van Neêrlandsch Indië in zijnen tegenwoordigen toestand, met eene soort van voorspelling of andere krachtige ontboezeming besluiten; maar niet, gelijk de Schrijver, anders gansch niet ongelukkig:

Ik heb, o Nederland! ik heb den roem bezongen,
Die over 't wereldrond met vreugde op alle tongen,
In alle talen leeft, en mij een wellust schenkt,
Die mij op al mijn paân met nectartogen drenkt.
Vergeef mij, zoo ik 't waagde, op zwakke, wassen pennen,
Tot melding van uw lof, den Zangberg op te rennen;
Waardeer het heilig doel, waarbij de kunst verdwijnt:
Dan juich ik, dat de zon des levens mij beschijnt!

Wij vergeven gaarne om het heilige doel, maar hadden liever van de daartoe welversnedene pen des bekwamen Schrijvers, over het eigen onderwerp, een werk in proza ontvangen, waardoor hij ongetwijfeld zijnen ontluikenden roem zou gestaafd hebben.

De correctie is onnaauwkeurig; letter en papier zijn fraai.