Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

[p. 172]

Hugo grotius Papizans. Hoc est: Notae sq. D.i. Hugo de groot tot het Pausdom overhellende; of, aanmerkingen op sommige plaatsen, welke voorkomen in de groot's Bijvoegsel op zijnen Antichrist, en betrekking hebben op den Roomschen Paus en de Pausselijke Leer en Godsdienst, waardoor de weg gebaand wordt tot het onchristelijke Pausdom. Geschreven door Jacobus Laurentius,Amsterdammer, en Dienaar des Goddelijken Woords te Amsterdam. Nieuwe Uitgave. Te Amsterdam, bij F. Kaal. 1830 In gr. 8vo. IX, 184 bl. ƒ 2-20.

Dit is de getrouwe vertaling van den titel eens werks, hetwelk in den jare 1642 aan het licht kwam, en nu op nieuw uitgegeven wordt door eenen h.f. kohlbrügge, Doctor der H. Godgeleerdheid. De reden, welke laurentius bewoog om dit boek te schrijven, was deze: Nadat hugo de groot gelukkig uit zijnen Loevesteinschen kerker ontsnapt was, (Domine had hugo er gaarne nog eenige jaren, misschien wel zijn geheele leven, gehouden; mij dunkt ik zie die heilige spijt zoo min of meer in deze woorden: ex quibus carceribus felici satis strategemate, scrinio inclusus, elapsus, aufugit, erupit, evasit) hield hij zich veel in Frankrijk op, en schrees daar eenige stukjes, over den Antichrist, over het geloof en de werken, enz. in welke grootere vrijzinnigheid heerschte, dan de naauwgezette regtzinnigheid der Theologanten van dien tijd konde verdragen. Zij droegen de groot, ook wegens staatkundige gevoelens, geen goed hart toe. Vooral moest de manier, op welke de groot over sommige stukken der Roomsch Katholijke leer sprak, eenen diepen indruk maken in tijden, in welke de Spaansche gruwelen, onder den dekmantel dier leer bedreven, nog zoo versch in geheugen lagen.

Het is hier de plaats niet, om te onderzoeken, wat eigenlijk de groot bewogen hebbe, om zoo vele punten van de Roomsch-Katholijke leer te vergoelijken en op eene gunstige manier te verklaren; welken invloed zijn lot en de betrekkingen, waarin hij toen stond, daarop gehad hebben; welke ophelderingen en uitleggingen geleerde en slimme Katholijken hem gegeven hebben, altijd in de hoop om zulk eene ziel te winnen; en eindelijk, wat de groot gedacht hebbe

[p. 173]

over de mogelijkheid, om, door wederzijds iets toe te geven, de Kerk te hereenigen; maar dit is, naar ons inzien, zeker, dat hij zich over het Pausdom gunstiger heeft uitgelaten, dan men er zich naar waarheid over kan uitlaten. Doch wat is waarheid in eene leer, welke, overal waar ze niet met den zin der Heilige Schrift overeenkomt, eenig en alleen rust op list, bedrog en geweld? waarin de eene Paus vernietigt, wat de andere in zijne onfeilbaarheid heeft vastgesteld? waarin de besluiten zoo onherroepelijk zijn, als de Protocollen van Londen? welke zich niet kan staande houden dan door verbod van eigen onderzoek, en altijd in eene strijdende en veroverende houding moet verschijnen?

De groot schreef dan niet zoo ongunstig over sommige stukken van het Pausdom als anderen, voornamelijk in een werkje, getiteld: de Antichrist. Molinaeus, maresius en coccejus, dappere en geoefende kampvechters, traden daar dadelijk tegen op. De groot antwoordde de twee eersten in een Appendix. Laurentius meende in dat Bijvoegsel duidelijke sporen te zien, dat de groot, zoo hij nog niet tot het Pausdom was overgegaan, er echter naar overhelde. Daarom oordeelde hij het overeenkomstig zijn ambt en zijne roeping, de groot te moeten weèrleggen.

Ofschoon het tegenwoordig wel niet in het hart van een verstandig en geleerd Protestant zal opkomen, om te denken, dat hugo de groot ooit de gedachte heeft kunnen koesteren om Roomsch-Katholijk te worden, zal de Protestant, gelooven wij, het met ons toch daarvoor houden, dat de Eerw. laurentius in zijnen tijd eenen zeer nuttigen arbeid verrigt heeft. Het Protestantendom was nog zoo jong, zoo onderling verdeeld; de naam van de groot konde hier en daar verkeerden invloed hebben, en men weet, wat de Roomsch-Katholijken van de groot's terugkeer in den schoot der Kerke verspreidden. Het boek van laurentius is in een' vrij duidelijken, schoon veelal onlatijnschen, stijl geschreven. In zijn betoog heerscht veel scherpzinnigheid en eene groote geleerdheid. Men staat verbaasd over die acta, concilia, en dat aantal Roomsche geschriften van allerlei aard, welke laurentius gelezen, en waaruit hij, tot weêrlegging van de groot, plaatsen heeft aangevoerd. Ook was de man, voor zijnen tijd, nog al vrijzinnig. Opmerkelijk is het, wat wij pag. 116 lezen over de Psalmen van datheen, waar hij openlijk verklaart, dat die verta-

[p. 174]

ling een zeer gebrekkig werk, en die van marnix van st. aldegonde veel beter is, welker invoering men tot nog toe te vergeefs gewenscht had.

Wij gelooven ook, dat de hernieuwde uitgave van dit boek tegenwoordig zijn nut kan hebben, en wenschen het in handen van vele Predikanten. Ieder heeft zoo geen lust, tijd of gelegenheid, (en er zijn ook gewigtiger bezigheden voor eenen Predikant) om die oude Roomsch-Katholijke leerstukken altijd uit de bronnen en zoo verschillende Schrijvers na te gaan. Men vindt hier veel vereenigd. Doctor kohlbrügge heeft het werkje van laurentius echter met een ander oogmerk uitgegeven, en opgedragen aan bilderdijk, die van dien laurentius afstamde. De Doctor meent, dat de verdraagzaamheid der Protestanten te groot is. Wij laten ieder zijn gevoelen vrij. Maar verdraagzaamheid is geen onverschilligheid. Deugden en ondeugden roeren elkander bij overdrijving. Het midden is ook hier het beste.