Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

[p. 479]

Commentarius Geographicus in Arrianum de Expeditione Alexandri, auctore P.A. van der Chijs, Philos. Theor. Mag. Litt. Hum. Doct. Cum tabula aeri incisâ. Lugd. Bat. apud J.C. Cijfveer. 1828. 4to. XVI et 135 pag. f 4-:

Ziehier een voortbrengsel van eenen kweekeling der Leydsche Hoogeschool, ter verkrijging van het Doctoraat in de Letteren, hetwelk niet alleen hem, maar ook haar eere aandoet. De Heer van der chijs, die verscheidene wetenschappen met lust, ijver en een' goeden uitslag beoefent, - die vroeger reeds den prijs, bij die Hoogeschool over de Stalvoedering uitgeschreven, heeft weggedragen, - die met zulk een' goeden uitslag de Archaeologie onder het geleide van Prof. reuvens beoefent, dat hij vóór eenigen tijd door Z.M. tot medehulp van dien Hoogleeraar in dat vak is benoemd, levert ons hier eene uitnemende proeve van zijne bedrevenheid in de oude Aardrijkskunde en Geschiedenis. Elk beminnaar der oude Letterkunde weet, dat de echtste bron voor de Geschiedenis van alexander den Grooten in de gedenkschriften zijner togtgenooten ptolemeus en aristobulus bestaan, die door den krijgskundigen zoo wel als wijsgeerigen arrianus, (den xenophon van epictetus, dien lateren socrates) met gebruik van andere bronnen, tot een historisch geheel zijn bewerkt. Om de Aardrijkskunde der togten van alexander, dat groote keerpunt zoo wel in de Geschiedenis als Geographie der Oudheid, naauwkeurig te kennen, was er dus niets beter, dan dien keurigen Geschiedschrijver op den voet te volgen, en bij iedere plaats of land of volk, hetwelk hij vermeldt, stil te staan, en te vermelden, wat vroegere of latere Schrijvers daarvan gezegd hebben. Eene zware taak, die nogtans door den beroemden arbeid van st. croix, Examen

[p. 480]

Critique des Historiens d'alexandre le Grand, eenigermate verligt werd. Het heeft den Schrijver hierbij ook niet weinig gebaat, dat hij, met de nieuwere zoo wel als met de oudere Letterkunde gemeenzaam, ook van de beste reisbeschrijvingen een allezins doelmatig gebruik heeft gemaakt, en dus die zakelijke behandeling der Ouden, op het voetspoor van heeren, gevolgd heeft, welke onze vroegere Geleerden, die slechts aan de doode letter kleefden, maar al te dikwerf verzuimden. Heeren zelf heeft ook omtrent het onderwerp dezer Verhandeling, vooral omtrent Persépolis en Indië, veel geleverd, waarvan de Schrijver een dankbaar gebruik heeft gemaakt; en niet minder voordeel heeft hij getrokken uit de voortreffelijke uitgave van de reis van alexander's vlootvoogd nearchus door vincent. Bij het werk is ook eene met veel zorg en vlijt vervaardigde Kaart gevoegd, waartoe de Schrijver zich van de beste en nieuwste bronnen, de reizen en kaarten van leake, kinneir, ker-porter, pottinger, en onder de eenigzins oudere van de kaart van Griekenland door barbié du bocage bediend heeft, waarvan de overeenbrenging soms een vrij moeijelijk werk was, 't welk echter, in zooverre wij zulks konden nagaan, den jeugdigen Schrijver zeer goed gelukt is.

Natuurlijk moest de vorm, door den Schrijver gekozen, eene soort van geographisch Register op arrianus, de lectuur eenigzins droog maken; nogtans heeft hij, door hier en daar merkwaardige bijzonderheden omtrent landen en steden in te vlechten, daarin trachten te voorzien; hoewel het ons voorkomt, dat hij zulks wel eenigzins meer ruimschoots had mogen doen, vooral omtrent de volken en plaatsen in Indië, die sedert de talrijke betrekkingen van Engeland met hetzelve meer bekend zijn geworden. Niettemin blijft dit werk altijd een schoon gedenkstuk der vlijt van een' jeugdigen Geleerde, en een belangrijk Repositorium voor de oude Aardrijkskunde, vooral daar zich de berigten niet tot de Eeuw van alexander bepalen, maar ook de vroegere en latere gesteld-

[p. 481]

heid dier landen omvatten, die zich tot wel meer dan de helft der toen bekende Aarde uitstrekken.

Ten einde den Heere van der chijs te doen zien, dat wij met een oplettend oog zijn werk beschouwd hebben, merken wij aan, dat hij, naar het ons voorkomt, onder anderen wel tweeSchrijvers had mogen noemen, waarvan vooral de laatste hem omtrent Klein-Azië van veel nut had kunnen zijn. De eerste, tournefort, bepaalt zich wel meest tot den Archipel; maar de laatste, chandler, een Brit, die in 1764 reisde, bevat kostbare berigten omtrent de Westkust van Klein-Azië. Bij de vermelding van het eiland Chios maakt van der chijs wel gewag van den ouden dapper, maar niet van den toch nog lateren en als beschouwer zoo beroemden tournefort. (Wij hadden toch ook wel eene kleine hulde aan de schimmen der uitgemoorde bewoners van dat eiland gewacht.) Bij Ephesus haalt hij chandler niet aan, die toch bijzonder naauwkeurig is omtrent die stad. Hij zou daar gevonden hebben, dat onze cornelis de bruyn, dien van der chijs aanhaalt, zich bedriegt, wanneer hij Ayassaloek voor de ligging van Ephesus verklaart. ‘Alles,’ zegt chandler, Ned. Vert. bl. 186, ‘is lapwerk, zamengesteld van marmer en brokken, die van derzelver eigenlijke plaatsen weggenomen, of zonder smaak of goede orde vereenigd zijn. Wij waren overreed, dat wij niet in Ephesus waren, vóór dat wij de puinhoopen dezer stad nog ontdekten, welke, iets verder bij de bergen en nader bij zee liggende, van den heuvel des kasteels gezien worden.’ Ayassaloek is een plaatsje uit de veertiende Eeuw, met een kasteel, dat in de veldtogten van tamerlan verkeerdelijk onder den naam van Ephesus vermeld is geworden.

Wij moeten den Lezer nog doen opmerken, dat het werk zoo wel als de Kaart ook de vroegere togten van alexander in Europa, vóór zijne Perzische onderneming, bevat. Eene kleinigheid is ons daar in het

[p. 482]

oog gevallen. De Donau breekt tusschen het tegenwoordige Wallachije en Servië niet door rotsen henen, gelijk men volgens de Kaart vermoeden zou, hoewel de gebergten aan weêrzijde de rivier zeer naderen, en het dal dier rivier zeer vernaauwen. Doch zulke kleinigheden zijn niet noemenswaardig, en in een werk van dezen aard schier niet te vermijden. De teekening van Klein-Azië op de Kaart is ons uitnemend voorgekomen, doordien zij ons duidelijk de dorre bergvlakte vertoont, die midden in dat gewest moet bestaan, gelijk zoo wel uit strabo als uit de geschiedenissen der Kruistogten blijkt.

De fraaije teekening der Kaart hebben wij aan den Heer kaiser, Observateur bij de Sterrewacht aan 's Lands Hoogeschole te Leyden, en de gravure aan den Heer van baarsel te danken.