Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

Friesch Jierboeckje foar it jier 1829. Trog it Friesch Genootschip foar Schijd-, Adheyte- in Teal-kinde. Iste Jiergong. To Lieauwerd, by G.T.N. Suringar. In kl. 8vo. behalve Tydwyser en Foar-wird, XVIII, 65 Bl f 1-:

Toevallig is dit Jaarboekje, buiten onze schuld, te lang onaangekondigd blijven liggen. Rec. herinnert zich, vóór eenige jaren waarergens de aanmerking gelezen te hebben, dat het Boerenfriesch steeds meer van zijn grondgebied verliest. Dit moge dengenen, die de landtaal niet verstaat, bij het doorreizen of bij een kort verblijf zoo toeschijnen, omdat men gewoonlijk zich schikt naar den vreemdeling, en om zijnentwille het zoogenaamde Stadsfriesch spreekt, de Friesche landlieden blijven, over het algemeen, gehecht aan hunne taal. Onder elkander en in hun dagelijksch bedrijf gebruiken zij dezelve steeds alleen en bij voorkeur. Met uitzondering van het Bild en weinige plaatsjes naar den kant van Overijssel, en misschien een of twee in de nabijheid van Strobos, alwaar door vermenging met vreemden eene gemengde spraak ontstond, is het Boerenfriesch nog de algemeene volkstaal te platten lande. Wel heeft dezelve allengs door het gebruik, even als elke andere tongval, zekere wijzigingen en veranderingen ondergaan, maar blijft nogtans behouden, wat haar kenmerkt en onderscheidt en bij kenners aanbeveelt.

De Friesche landspraak heeft veel eigenaardig schoons, dat met volkskarakter en leefwijze in verband staat. Daar het Hollandsch al vroeg de algemeene schrijftaal is geworden in de Nederlanden, en ook in de Friesche steden, uitgezonderd Workum, Hindeloopen, Stavoren, met meerdere of mindere verbastering werd gesproken, hielden alleen de landlieden in het dagelijksch gebruik zich aan de oude spraak, welke daarom den naam van Boerenfriesch, in onderscheiding van Stadsfriesch, heeft gekregen. Het is derhalve geenszins te verwonderen, dat de meesten, die de landtaal dagelijks spreken, zelve die bezwaarlijk kunnen lezen. Gysbert ja-

[p. 326]

piks is niet in ieders handen, en wat er later uitkwam, bestond meestal in enkele losse stukjes, waarvan ook eenige niet veel te beduiden hadden. Een welgeschreven werkje van lateren tijd is: It libben fen aagje ysbrands (door eelke meinderts). De Lape-koer kwam niet in den boekhandel. Het Boerenfriesch nogtans vond ook onder letterkundigen steeds liefhebbers en beoefenaars, onder welke, om geene anderen te noemen, ook de geleerde ev. wassenbergh behoorde. Welligt ware er onder de nagelatene papieren van dezen Hoogleeraar, door iemand der taalminnaren, die bijdragen tot het Jierboeckje geleverd hebben, nog wel iets belangrijks, dat betrekking heeft op Frieslands oude taal, te vinden.

Buiten twijfel zal dit boeksken velen welkom zijn. Rec. onthoudt zich opzettelijk van aanmerkingen, niet omdat een uit gysbert overgenomen zeggen hem, waarschuwend of dreigend, afschrikt, maar omdat het eene eerste proeve is, die, naar zijne gedachten althans, aanmoediging verdient. Wenschelijk ware het zeker, dat men eene meer eenparige spelling kon volgen, dan in dit probearsel geschiedt. Deze ongelijkheid maakt het lezen en verstaan moeijelijker, inzonderheid voor hen, wien de Friesche tongval niet van jongs af eigen was. Gysbert zelf gevoelde en erkende de moeijelijkheid der spelling. In alles nu behoeft men hem niet te volgen, maar kan, naar zijn voorbeeld, zich van zoodanige zamenvoeging van klinkletters bedienen, als met hedendaagsche uitspraak meest schijnt overeen te komen. Zoo immers deed ook hij in zijnen tijd, om de gemengde klanken, die bijzonder aan het Friesch eigen zijn en door den vreemdeling zoo bezwaarlijk uitgesproken worden, aan te duiden. Doch ook dan nog blijft dit moeijelijk, daar niet overal in Friesland de uitspraak dezelfde is. Komt het misschien hiervan, dat men b.v. het lidwoord één op vierderlei wijze vindt geschreven in dit boekje, namelijk yen, ien, in, en?

Behalve Tydwyser en Foar-wird, komen in dit Jaarboekje de volgende stukken voor: Libben-schets fen minno fen coehoorn, trog j. van leeuwen. De Rypster Tjercke, yen Forteltje, Oonne Frieske Fammen, en Oon mijn Frjuen h. penninga, jillz., trog a. telting. Forteltjes fen Master ale byfoet, trog e. halbertsma. IJn it Album fen de Jonker b.t. van heemstra, Graefschruft op de wondere Toneelrijmmer willem shakspeare, en

[p. 327]

IJn it Album fen john bowring, trog r. posthumus. Lockwinsch oon yen ljeave Faem, Oon john bowring, Yn yen Stamboeck, Oon Kening willem I, en De fjouwer tijden fen it minschene libben, trog j.d. ankringa, De carme AErbeider, trog * * *. Stick fen en Reyse trog it Hartsbergtme, trog jakob roorda. In prieuwke uet Reintje de Fochs, trog t. halbertsma. o Huwzman! blieuw by dijn bedrieuw, trog t.p. tresling. Graefschrift op balthazar bekker, trog u.h. wielinga huber.

Dat al het geleverde gelijke waarde zou hebben, was geenszins te verwachten. In de Forteltjes van Meester a. bijvoet wordt veel eigenaardigs gevonden, dat sommigen onder de Friesche landlieden bijzonder kenmerkt. Ook andere stukjes zullen, de meesten althans, met genoegen gelezen worden. In de Levensschets van m. van coehoorn moest natuurlijk veel voorkomen, dat zich in het Boerenfriesch bezwaarlijk laat uitdrukken. Bergum zal wel eene drukfout zijn; de landlieden zeggen immers Burgem. - Doch Rec. wilde geene aanmerkingen maken. Verzamelaars beloven, dat het een volgend jaar beter nog zal zijn. Mogt maar genoegzame aftrek hiertoe aanmoedigen! Papier en druk zijn zeer goed; welligt schrikt echter de prijs menig landman af, en doet hem zeggen: Éi! ik wit naet; ik hie oors wol sin oon it boekje: mar in grouw goone foar in almanak - fy, nee! dat is uus al te djoer.