Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1829

Het Leven en de Reizen van Christoffel Columbus, door Washington Irving. Uit het Engelsch. Iste en IIde Deel. Met eene Kaart. Te Haarlem, bij de Wed. A. Loosjes, Pz. 1828. In gr. 8vo. XXI, 359 Bl. f 7-20.

Columbus en washington - welk eene vereeniging van twee beroemde namen, voor eenen Amerikaan in het bijzonder! Het is echter, gelijk men weet, niet de doorluchtige stichter van den magtigen Vrijstaat, maar zijn bekwame, en reeds als schrijver der Schetsen en Portretten enz. vermaarde naneef, die hier de verdichtpen met die der geschiedenis verwisselt, om ons den grooten ontdekker, en te gelijk de ontdekking van zijne, nieuwe wereld te leeren kennen. Het is eene tweede opmerkelijke omstandigheid, dat washington's model in den roman (want, niettegenstaande het grootste verschil, schijnt men hem onder de navolgers van walter scott te mogen rangschikken) ook onlangs de ware levensgeschiedenis, die van napoleon, tot zijne taak heeft

[p. 249]

verkozen. Het voorbeeld van meer andere schrijvers, smollet, schiller, kotzebue, bewijst trouwens, dat de aanleg en zucht voor verdichte en waarachtige geschiedenis niet enkel uit den aard der zaken behoeven te blijken naauw vereenigd te zijn.

Daar wij tot hiertoe niet zonder berigt omtrent columbus waren, is de natuurlijke vraag, of de tegenwoordige schrijver ons iets meerders en beters geeft; of wel, waarom hij dit nieuwe werk heeft opgezet. Hooren wij hem hieromtrent, met de meeste beknoptheid, volgens zijne voorrede, zelven:

‘In den winter van 1825-1826 te Bordeaux zijnde, ontving ik... berigt van een werk, dat door Don martin fernandez de navarrete, Secretaris der Koninklijke Akademie van Geschiedkunde enz. enz., werd uitgegeven, en eene verzameling van laatstelijk ontdekte stukken behelsde, welke tot de reizen van columbus betrekking hadden, en onder welke er vele van hoogstbelangrijken aard waren..... Reeds een bezoek van Madrid op het oog hebbende, begaf ik mij naar die stad, om de overzetting van het werk te ondernemen. Ik vond er vele tot dusverre onbekende oorkonden...... Nogtans scheen het geheel mij meer eenen voorraad van rijke bouwstoffen, dan wel eene geschiedenis uit te maken.....

De zaak meer rijpelijk gadeslaande, bemerkte ik, dat er, ja, in velerlei talen veel over columbus geschreven was, maar dat men in die schriften slechts bepaalde en onvolledige berigten nopens deszelfs leven en reizen vond, en vele schatbare oorkonden aangaande dat onderwerp slechts in handschrift, of in den vorm van brieven, journalen en staatsstukken bestonden.....

De uitnemende middelen, welke ik te Madrid onder mijn bereik vond, moedigden mij tot de gewigtige onderneming (eener gansch nieuwe geschiedenis) aan. Ik bevond mij onder het dak van den Amerikaanschen Consul, o rich, Esq., een der onvermoeidste beoefenaars van de Bibliografie (boekenkennis), die men

[p. 250]

in Europa vindt; een man, die gedurende eenige jaren naar elk stuk, dat tot de vroegste geschiedenis van Amerika betrekkelijk was, bijzondere navorschingen had gedaan.... Ik vond (daar) eene der beste verzamelingen nopens de geschiedenis der Spaansche volkplantingen, welke vele oorkonden bevatte, waarnaar ik elders vergeess zou hebben gezocht. Ik vond voorts de Koninklijke boekerij te Madrid, en de bibliotheek van het gewezene Jezuiten-Collegie, thans San Isidoro, twee heerlijke en groote verzamelingen, genaakbaar.... Don m.f. de navarrete, die mij verscheidene schatbare en weinig bekende berigtstukken mededeelde, welke hij in den loop van zijn onderzoek had opgespoord, schonk mij den verpligtendsten bijstand..... Voorts heb ik de goedgunstigheid van den Hertog van Veraguas te erkennen, die een afstammeling en de bezitter van het erfgoed van columbus is. Dezelve liet mij de Archiven van zijn geslacht doorzoeken.... met openlegging van de schatten, welke zij behelsden. Eindelijk heb ik mijne sterke verpligting te betuigen aan Don antonio de ugina, Schatmeester van Prins francisco..... Die Edelman bezit de meeste papieren van den geschiedschrijver munoz, welke midden onder zijnen belangrijken arbeid door den dood weggerukt werd.’

Wanneer wij deze bijzonderheden in aanmerking nemen, en daarmede tevens vergelijken robertson's klagt over de weinige mededeelzaamheid der Spaansche regering en de zorgvuldige opsluiting aller stukken, tot Amerika betrekkelijk, dan mogen wij voorzeker meerdere volledigheid en juistheid van irving wachten, dan zijn genoemde groote taalgenoot nog kon geven. Deze is ook aanmerkelijk beknopter. Want, hetgeen wij bij onzen schrijver in de onderhavige twee deelen vinden, beslaat bij dien der Geschiedenis van Amerika niet meer dan de helft van één.

Omtrent 's mans trant nog het volgende: ‘Bij de uitvoering van het werk heb ik zorg gedragen, om mij

[p. 251]

in geene lontere bespiegelingen of algemeene aanmerkingen toe te geven; uitgezonderd zoodanige, als natuurlijk uit het onderwerp voortsproten. Liever gaf ik een gebijzonderd en omstandig verhaal, en zag ik niets over het hoofd, dat de karakters van personen, tijden en gebeurtenissen scheen te kenmerken. Langs dien weg en anderzins poogde ik elke daadzaak in zulk een licht te plaatsen, dat de lezer haren aard mogt kunnen doorgronden, en zich in staat vond, om daaruit leeringen en gevolgen te trekken.’

Dit gestelde van den schrijver is ons gebleken volkomen naar waarheid te zijn. Met zijn bekend talent vertoont hij ons de meeste zaken zoo klaar, dat zij geene toelichting van eigene aanmerkingen noodig hebben. Opmerkelijk is het karakter en de geheele geestgesteldheid van den held, die om zijn scherp vernuft, edele geestdrift, onvermoeide volharding en vele andere deugden (in welke zijn broeder bartholomeus grootelijks deelde) de bewondering van alle tijden waardig is - maar tevens door zijne onkunde, zijn vooroordeel en onveranderlijk wanbegrip ten aanzien van de gesteldheid der aarde enz., uit hoofde van vroeg ingezogene en algemeen verspreide denkbeelden, tot een nieuw bewijs verstrekt, dat zelfs de grootste man zich slechts in enkele opzigten boven zijnen tijd kan verheffen. Zoo duidelijk dit een en ander in het oog valt, zoo begrijpelijk en aanschouwelijk is ook 's mans langdurige worsteling, om tot de uitvoering van zijn ontwerp te geraken; desgelijks die met allerlei zwarigheden in de nieuw ontdekte landen, door den schrijver voorgesteld. De Spaansche Monarchen komen daarbij, tot hiertoe, geenszins in een ongunstig, isabella zelfs in een beminnelijk en achtingwaardig licht voor. En werd hij, als een vreemdeling, een groot man en een spoedig opgekomen kind van de fortuin, door velen benijd en tegengewerkt, er liepen eigene misslagen onder, en de nood deed hem dingen doen, die daarna nieuweren en grooteren nood te weeg bragten. Inzonderheid zie dit op het slecht gedrag der volkplantelingen, die eerst met veel te

[p. 252]

groote verwachting derwaarts gelokt, naderhand gedwongen, en eindelijk uit de gevangenissen en van de schavotten bijeengebragt werden, om de vloten slechts te vullen.

Zoo gebeurde het intusschen, dat die heerlijke landen, met zoo vele gelukkige bewoners, die meestal goedaardig en zeer leidelijk waren, al spoedig met wee en jammer werden vervuld. Onze Amerikaan spreidt hier overal eene bedaarde onpartijdigheid ten toon, die ons oordeel, bij voorbeeld, over het wezenlijk geluk van dit weinig beschaafde, kinderlijke menschdom genoegzaam vrijlaat; schoon wij toch niet kunnen nalaten, met hem, den oorspronkelijk goeden aanleg onzer natuur daarin op te merken. o, Dat zij onze beschaving en godsdienst zoo moesten leeren kennen, en gedwongen worden die aan te nemen! Ja, als men bedenkt, wat van die schoone, vruchtbare landen en goede, onnoozele kinderen der nature te maken ware geweest, zoo gevloekte gouddorst, boosheid en bijgeloof dit niet hadden belet..... Doch, halen wij deze duizendmaal geuite klagten niet wederom op.

In bijzonderheden, door welke washington irving van de vroegere schrijvers afwijkt, treden wij niet. De meerdere uitvoerigheid alleen, uit de rijkere bronnen grootendeels te verklaren, benevens de aangename schrijfwijze van den man, maken het reeds voor elken, maar eenigzins weetgierigen lezer tot een zeer gewenscht boek. Meer verscheidenheid van stof, meer belangwekkends, meer nieuws en leerrijks kan toch bezwaarlijk eenig geschrift opleveren, dan deze geschiedenis van den grootsten landontdekker, den uitvinder eener nieuwe wereld.

De kundige vertaler heeft zijn werk gelukkig volbragt. De bijgevoegde kaart en portret zijn lofwaardig. Het speet ons slechts, dat de uitvoerige noten, meestal op het eerste gedeelte des verhaals gemaakt, eerst achter het laatste deel schijnen te zullen volgen. Zij maken, dat wij het thans behandelde niet in geheele volkomenheid kunnen beschouwen.

Om het noodwendig reeds aangehaalde, onthouden wij ons van het geven van stalen, waartoe anders zoo vele uitlokking bestaat.