Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1826

Nieuwe Taal- en Dichtkundige Verscheidenheden. Door Mr. W. Bilderdijk. III Deelen. Te Rotterdam, bij J. Immerzeel, Jun. 1824, 1825. In gr. 8vo. Te zamen XIV en 633 Bl. f 9-:

Zoo erg, ja ‘zoo goddeloos,’ durven wij wel schrijven, kan het bilderdijk nooit maken, of wij zullen ons over hem verwonderen met dankbaarheid, en gaarne bij hem in de leer gaan, als hij op zulke Verscheidenheden ons onthaalt, waarvan wij reeds vier deelen aankondigden, en nu weer drie, met nieuwe, vermelden mogen. En (wij denken hier aan den wijzen vosmaer) berijden die door bilderdijk opgetilde jonge Heeren tusschenbeiden ook eens zoodanige stokpaardjes, dan mogen zij, wat ons betreft, hunne liefhebberij van schelden en verdoemen ook wel aanhouden. Die kan toch door geene verscheidenheid vermaken, en men hoort het eenzelvige geraas, even als dat van den koperslager en zelfs van een' afloopenden wekker, eindelijk zonder het bijna op te merken.

Wij wenschen onzen lezeren onze gelijkmoedigheid nederig toe; en, terwijl het ons onverschillig is, of bilderdijk al dan niet in onze Letteroefeningen kijkt, hopen wij, wie op onze Nederlandsche Letterkunde prijs stellen, en in dezelve onderwijs geven en ontvangen, uit 's mans verdiensten nut te doen trekken; en het is daarom, dat wij hen op dit werk bij vernieuwing opmerkzaam maken.

Ons verslag bevat de drie deelen tegelijk. Vroegere verslagen, aangaande de vier voorgangers dezer Nieuwe Verscheidenheden, doen eene uitvoeriger vermelding, dan waartoe ons ruimte vergund is, minder noodig zijn. Zie eens, Lezer! wat schat ge hier vinden kunt.

Het eerste deel begint met een kort vertoog over de Romeinsche talletters, waarvan ons echter het tweede gedeelte over die teekens in grootere zamenstelling de noodige duide-

[p. 680]

lijkheid schijnt te missen. Hierachter is gevoegd een aanhangsel tot de verhandeling over de getalnamen (in het IVde deel der Verscheidenheden) en eene oud-Grieksche aanteekening over dat onderwerp, die toch, meenen wij, wel vertaald had mogen worden; want alle beoefenaars onzer taal kennen zoo veel Grieksch niet, als hier wordt voorondersteld, dat zij moeten. Over de zoogenoemde graden van vergelijking der bijvoegelijke naamwoorden wordt vervolgens gehandeld, en bij deze gelegenheid ook over het regimen door als of dan. Het geheele stuk is den meester van de taal waardig, en de opheldering van der Grieken en Latijnen comparativus en superlativus in het bijzonder. Het kost moeite, hier ons woord te houden, en uitvoeriger vermelding achter te laten. Hetzelfde zij gezegd van hetgeen over toon en maat, zoo ten aanzien van verzen als van proza, volgt. Wij voor ons hebben zeker minder op met de vier fragmenten des Romans van reynolt; doch om de taalkundige aanteekeningen er achter zijn zij ons belangrijker. In het daarvoor geplaatste voorberigt leert ons bilderdijk de historie der vier Heemskinderen, die hij niet alleen reeds kende op zijn zesde en zevende jaar, maar ook toen reeds de Ovidiaansche Mythologie, de geschiedenis des Bijbels, de Romeinsche oude historiën, ezv. alles van zijne grootmoeder en te huis geleerd, terwijl zijn vader hem het Fransch instrooide, en de vlijtige lezing van cats (toch niet door het kind?) reeds van zijn anderhalf jaar af aan zijner wijze van denken eene wending gaf, die - en wat daar meer volgt, want wij zijn er ontsteld van. Uit het laatste stukje van dit eerste deel, over de stopwoorden in de verzen, zien we ook, dat hij op zijn zevende jaar Latijnsche in Hollandsche verzen overbragt.

Het tweede boekdeeltje wordt geopend met een vertoog over de zoogenoemde gerundiën; een daarop volgend behandelt breedvoeriger de zoogenoemde buigingen der naamwoorden; een allergewigtigst stuk, dat hier, gelijk andere, bilderdijk's Spraakkunst voorafgaat, naar welke door alles, wat wij hier lazen en leerden, ons verlangen steeds hooger werd opgewekt. Vooral, wat hier van de naamvallen en den casus emphaticus geschreven is, vonden wij treffend. Twee volgende stukken zijn dichtkundig, en behandelen de versificatie. Men kan denken, hoe vol van belangrijke opmerkingen hier alles is; maar ook, hoe hier zal worden afgegeven op dat heer van dichters, dat onze eeuw oplevert! Zoo is het

[p. 681]

ook. ‘Het krielt,’ zegt hij, ‘van verzenmakers, ezv. dat de maat van belagchelijkheid overloopt;’ maar de man lacht niet; hij is ernstig kwaad. ‘Van het genoegen eener gladde uitspraak heeft de Siegenbeeksche taalbederving - een leder afgewend.’ Dat bewijst hij dan op zijne manier, en besluit, dat men, naar zulk eene hortende, stootende en ontwrichte taal sprekende enschrijvende, zich ligt in alzulke rijmerij thuis vinden kan. (Wie intusschen toch wel het proza van bilderdijk vloeijend zal noemen?) Prof. siegenbeek zal in deze Nieuwe Verscheidenheden heel wat te verduwen vinden; doch wij hopen, dat dit noch hem, noch een'ander zal afschrikken van de lezing dezes werks, of te zeer ergeren. Men moet zich niet boos maken over eenen man, die de dwangspelling, de dwanginenting der beestenpokken, en de beendersoepen doet zamenstemmen, om de menschen allengs van dom dommer, en dus steeds geschikter voor de overheersching der bestrijders van menschheid en godsdienat te maken! Hij betuigt zelfs, dat hij, bij zijne intrede in de wereld, die wereld al schuwde, en nooit voor dezelve geschikt was. Als echter zulk iemand waarheid zegt, ja al zegt de Duivel waarheid, moet men hooren. Wij gaan dus met stilzwijgen alle hatelijke uitvallen van dezen Christen, hier in menigte voorhanden, voorbij, en willen daarom al, wie dichter is of heet, op deze verhandeling over de versificatie in het bijzonder, en hen en elken taalbeoefenaar op dit gansche werk opmerkzaam gemaakt hebben, opdat men oordeele en toetse met vrijheid, waarheid, en - ja, ook geduld. Tot het reeds gemelde vertoog over de graden der vergelijking vindt men hier een toevoegsel nog over dan en als; dit is vooral helangrijk om de hier aangetogene Bijbelplaatsen, waar beide gebruikt worden. Het eerste sluit de hoedanigheid geheel uit, het andere vergelijkt die, en zoo mogt het, naar bilderdijk, gebleven zijn, maar noemt toch het ‘consuetudo jus facit’ ook eene gouden spreuk.

Het derde deel, dat ons nog op een vierde doet hopen, hetgeen ons zeer welkom zal zijn, behelst eene zeer uitvoerige verhandeling over de conjugatie, een tegenhanger van die in het tweede deel over de declinatie, vol onschatbare geleerdheid en verrassende opmerkingen, die gewis de overtuiging moeten sterken, dat waarlijk alle verandering geene verbetering was. Wat bilderdijk van het enkelvoudige in den imperativus, dat in de Staten overzetting des Bijbels vreemd is, geschreven heeft, vonden wij vooral der opmer-

[p. 682]

kinge waardig Een ander vertoog handelt over den zoogenoemden ablativus of nominativus absolutus. Een derde over het gebruik van het woord dezelve. Hij is magtig over dat woord gebelgd, en zegt daar heel wat van, dat men niet zonder lagchen kan lezen, en zonder den wensch, dat de mode wat minder met dit woord speelde, dat in de poëzij nog niet indrong, (waarom niet, als het zoo noodig is?) en waarvan hier besloten wordt: ‘het dezelve en al wat daarvoor te zeggen is, rust op Latinisten-tirannij, in eene taal, die men niet kent, en op zijn Napoleonsch aan zich onderwerpen wil.’ Over de vreemde en zoogenoemde bastaardwoorden in onze taal wordt hier ook veel belangrijks gezegd, en met nog twee taal- en dichtkundige verscheidenheden, als over de uitdrukking van den genitivus en over noch en nog, dit deel geëindigd. Tusschenbeiden staat nog eene proeve van spreekwoorden en spreekwijzen, die men historisch-taalkundig zoude kunnen noemen, en met hoedanige ook het tweede deel besloten was. Dit is een uittreksel uit eene verklaring van meerdere, waarmede zeker aan het publiek dienst gedaan zoude zijn, en geeft eene aangename afwisseling aan dit werk. Het kan er echter niet door, dat bilderdijk - hij schreef toch niet in fugam vacui? - op deze wijze zijne lezers afscheept: ‘IX. Spijkers op laag water zoeken. In eene nieuwe en vermeerderde, lang gereed liggende uitgave mijner Geslachtlijst, waarvoor ik nog geen drukker heb kunnen vinden, heb ik dit verklaard. Intusschen geef ik het aan de Akademische of andere Taal-leeraars ten raadsel, zonder daarvoor echter de zeven wisselkleederen van Simson uit te loven.’ Maar wat kan er bij bilderdijk niet door? Dat spijt ons intusschen, dat hij geen drukker heeft kunnen vinden voor zijne Geslachtlijst. Is daar geene kans op, Heeren Boekhandelaars? Gij verzint zoo veel, en er wordt, helaas! zoo veel gedrukt. Mogt ons beklag u hebben opgewekt! Er is dan een bezwaar tegen den geest der eeuw minder. Doch - punctum!