Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1825

De Provincie Zeeland, door J. de Kanter, Phil. Z., en J. ab Utrecht Dresselhuis. Te Middelburg, bij de Gebroeders Abrahams. 1824. In gr. 8vo. XVIII en 322, Bijlagen 98, Reiswijzer 103, Nalezing 12, en Register 11 Bl. Bij Inteekening f 6-5.

Deze plaatselijke beschrijving (want Historie is zij nie.) is

[p. 342]

zeker een allernuttigst werk, en, uit hoofde van deszelfs naauwkeurige bearbeiding, hebben de Schrijvers de billijkste aanspraak op de dankbaarheid hunner landgenooten, - dit woord eens in ruimere en bepaaldere beteekenis genomen. Zoo veel ons bestek toelaat, maken wij gaarne onze lezers met den inhoud dezes werks bekend.

De Geografische beschrijving van Zeeland staat natuurlijk vooraan, en slaat waarlijk niets over. Op het artikel Luchtsgesteldheid zijn de Schrijvers het uitvoerigste; en elk, die de denkbeelden Zeeland en Zeeuwsche koorts gewoon was bij elkander te voegen, en onze van kampen vooral, krijgt een ernstig onderrigt van deze meesters; maar meesterlijk is het, dat moeten wij zeggen; wij voor ons durven er geen woord tegen inbrengen. Middelburg beslaat in de plaatsbeschrijving van Walcheren de groote ruimte. Deszelfs Haven, Stadhuis, Abdij en Abdijtoren, Kerken, openbare plaatsen, (onder welke rubriek niet alleen de Latijnsche en de Rijschool, maar ook het Huis van Arrest en Policie en dat van Detensie en Justitie voorkomen) de instellingen van openbaar nut, (waartoe de Wisselbank en Bank van Leening gebragt worden) terwijl, na de vermelding der Godshuizen, als inrigtingen van weldadigheid onderscheiden worden eene Spinschool, een Bedelaars-werkhuis ezv., en de Fabrijken, krijgen elk hun deel aan die beschrijving. Dat er op de schikking wel wat aan te merken valt, hebben onze lezers reeds gevoeld. Van sommige zaken wordt ook maar ter loops gewaagd, van den Schouwburg in drie regels. Wij hoopten hem in de uitvoeriger beschrijving van eenige der opgenoemde dingen nog aan te treffen; maar, dewijl wij daar het Athenaeum, de Latijnsche School, en vooral het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen, de Teeken-akademïe, ezv. maar niets meer van den Schouwburg aantroffen, moet men daar al niets van te zeggen hebben gehad. Voor het fac simile van de naamteekeningen der eerste leden van het Leesgezelschap, opgerigt te Vlissingen 31 Julij 1765, door welke vervolgens het gemelde Zeeuwsche Genootschap is tot stand gebragt, zouden wij zeer dankbaar zijn, zoo wij konden onderstellen, zulks gratis te ontvangen. Het Planetarium van van de perre wordt uitvoerig, naar evenredigheid van zoo veel, beoordeeld, misschien al te wijdloopig beschreven. Na van Vlissingen en Vere het voornaamste gezegd te hebben, (en hier is nog al wat lezenswaardigs, en dat belangstelling uitlokt, van ge-

[p. 343]

zegd) wordt het platte land beschreven, en van de onderscheidene dorpen ezv. het belangrijkste opgegeven, dat wel eens heel weinig zijn moest. Zelfs de buitenplaatsen van Walcheren worden opgenoemd. Op gelijke wijze wordt Schouwen, Duiveland, Tholen, Zuidbeveland, Noordbeveland, ezv. ezv. behandeld. Want wij moeten nog van andere stukken in dit werk een woord zeggen. Eer wij dit doen, beklagen wij het, dat voor zulke lezers, die geen Latijn verstaan, niet altijd, gelijk hier en daar, de moeite der vertaling genomen is: ruimte was er genoeg toe.

Achter de Beschrijving vindt men Bijlagen ter beantwoording van hetgeen door sommige Schrijvers, in de laatste jaren, over Zeeland en de Zeeuwen is in het licht gegeven. Deze zijn, voor zoo veel dezelve wederleggingen zijn, zoo als men ze van bevoegde regters, die hunne zaak voikomen meester zijn, te verwachten heeft, hoewel niet elk altijd, wanneer hij zeggen moet: ‘Dat is raak,’ even voldaan zal zijn over het scherpe, dat zoo ligt driftige ingenomenheid met eigene begrippen vermoeden doet. De eerste Bijlage is gerigt tegen het oordeel, door onze beroemde Schrijvers van de Geschiedenis der Nederlandsche Hervormde Kerk geuit over der Zeeuwen onbestaanbaarheid met zichzelve, ten aanzien hunner Godsdienstbegrippen. De tweede brengt den Schrijver van de Reis door Holland, bij maaskamp vóór achttien jaren uitgegeven, en die in den tekst reeds eene goede beurt gehad had, slag op slag, de lompste fouten onder het oog. Niet beter komt er, in de derde, de Gids voor de XVII Nederlandsche Provinciën af, vóór drie jaren door denzelfden bezorgd. Eene vierde Bijlage geeft aan von perryn parnajon, wiens Levensgevallen en Reizen te dien zelfden tijde vertaald zijn, een dergelijk bescheiden deel. G. bruining's België wordt in de vijfde om meer dan ééne onnaauwkeurigheid berispt, en aan van kampen nog eene zesde besteed, of liever aan de lezers zijner Staats- en aardrijkskundige Beschrijving van het Koningrijk der Nederlanden, te hunner waarschuwing tegen historische misslagen. Tuckey's, ja kostbaar, maar toch ook kostelijk werk, Aardrijkskunde voor Zeevaart, ezv. wint voor deszelfs bezitters in wezenlijke waarde door de verbeteringen, in de zevende Bijlage aan hetzelve toegebragt. De Heer muyt zal, na het lezen der achtste, ook wel ‘peccavi’ moeten en, hopen wij, willen zeggen. Ware daarmede alles maar

[p. 344]

verholpen! In de negende Bijlage wordt, goed rond, goed Zeeuwsch, Monsr. de cloet bediend, over zijne Geographie Historique, etc. De tiende is van eene andere soort, handelende over de uitvinding der Verrekijkers te Middelburg, zeer breedvoerig. Door deze Bijlagen is den Zeeuw en den beoefenaar der Vaderlandsche Geschiedenis geen mindere dienst gedaan, dan door het werk zelve. Voor den, nu volgenden, Reiswijzer zal men de Schrijvers mede dankzeggen. Hij geeft eerst algemeene aanwijzingen, omtrent de groote wegen, tollen en reiswegen, met gewigtige waarschuwingen en onderrigtingen; handelende voorts over de watergetijden, met opheldering door gepaste tabellen, waarop eene verklaring der reiskaart, van welke men zeggen mag ‘finit coronat opus’ (het einde kroont het werk) en der afstandstafel volgt, die dezelve voorafgaat. Ten andere geeft deze Reiswijzer de verblijfplaatsen en reismiddelen op, zoodat men terstond kan weten, hoe men in staat is en behoort te reizen door en van en naar de onderscheidene districten van Zeeland. De Nalezing bewijst, dat het den Schrijveren te doen was om aan hun werk de meestmogelijke volkomenheid te geven. Het Register is eene waarlijk beleefde behandeling der lezers. Kort en goed, met zulke werken wordt eer en dank behaald, althans verdiend.

Waarom wordt, behalve op de Naamlijst der Inteekenaren, z. paspoort niet eens genoemd, wiens Beschrijving van Zeeland ons toch is gebleken door dit werk niet geheel overtollig te zijn geworden?