Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1825

Geslachtlijst der Nederduitsche Naamwoorden op stellige taalgronden gevestigd, door Mr. W. Bilderdijk. In II Deelen. Te Amsterdam, bij J.C. Sepp en Zoon. 1822. In gr. 8vo. Te zamen 884 Bl. f 7-80.

Het is niet noodig, den roem van bilderdijk, als in de wijsgeerige en historische kennis onzer taal een Meester, te verheffen: dezelve is bekend en verbreid genoeg, en zal zich gewis, bij de late nakomelingschap, handhaven. Het werk, dat wij hier aankondigen, bevestigt mede dien roem; en, zonder onze lezers te willen ergeren, met de, gedurig ook hier wederkeerende, uitlatingen zijner drift en zijns wrevels op te geven, maken wij, zoo veel dit met den aard dezes tijdschrifts overeenkomt, hen met dit belangrijk werk zelve bekend.

[p. 120]

Tot het gebruik dezer Geslachtlijst (bilderdijk erkent de ongepastheid van dit woord, alleen door het misbruik gangbaar geworden) is volstrekt onmisbaar 's mans Verhandeling over de Geslachten, waarheen telkens gewezen wordt, als behelzende de gronden van het hier gestelde. Die deze Verhandeling bezitten, (en wie mist haar, die van de beoefening onzer taal werk maakt?) zullen, in het korte Overzigt der Geslachtregeling, dat deze lijst voorgaat, en dat eene soort van praktikaal behulp mag wezen voor hen, die de Verhandeling niet kunnen bestuderen, niet weinig aangename ophelderingen nog aantreffen.

In dit Overzigt wordt het onderscheid tusschen eigen Geslachten en Geslachten door toepassing benaald, en zeer onderhoudend de laatsten opgehelderd, ten bewijze waarvan wij aanstonds een staaltje willen bijbrengen. Het stuk der eigen Geslachten, d.i. die van den aard en de vorming der naamwoorden afhangen, wordt met geene mindere naauwkeurigheid uiteengezet; en alles, wat omtrent beide Geslachtensoorten is voorgedragen, wordt dan, ter betere bevatting, in den vorm eener Tafel voorgesteld, in welke met een' opslag van het oog de regel ontdekt wordt, die het geslacht eens naamwoords bepaalt.

De alphabetische naamlijst wordt gevolgd door Bijvoegsels, houdende zoo aanvullingen als verbetering van misstellingen; het mag spijten, dat deze bijvoegsels noodig waren achteraan geplaatst te worden. Waarom bilderdijk de y even als ij op de i heeft laten volgen, ten gemakke van hen, die het onderscheid geheel zijn afgewend, begrijpen wij niet. Van veel belang is het Register. Uit hetzelve blijkt, als men het met den door kluit verbeterden hoogstraten vergelijkt, het geringe verloop der Geslachtregeling. Dat geringe valt nu nog te meer in het oog, nu bilderdijk heeft aangewezen, waar kluit aan pieterson heeft plaats gegeven, wien hij den nietigen pieterson, den verstandeloozen knaap zonder taalbeginsels, den onnoozelen worm noemt.

[p. 121]

Zie hier het beloofde uittreksel, ter veraangenaming van ons verslag: ‘De toepassing heeft inzonderheid plaats in uitheemsche woorden. Men gebruikt die als Epithetisch, het Hollandsch woord daarbij denkende. Doet men dit niet, zoo neemt men ze over in het geslacht der taal, waar zij t' huis behooren, en spreekt, te dien opzigte, vreemde taal. Maar, gelijk dit de kennis der vreemde taal vereischt, moet de Nederlander, daar onbekend mee, met die woorden in zijne rede aan te wenden, zijne eigene manier van spreken opvolgen, en van waar zoude hij die nemen, dan uit zijne inlandsche taaleigenschap? Vandaar zegt hij: de eigenschap des opiums, des mikroskoops, 't gezag des Bijbels, de hoogte der affuit, ezv. omdat hij die woorden Epithethisch denkt, en in zijn besef met algemeener woorden te zamen voegt, en dus den opium-gom, den mikroskoop-kijker, den Bibliaboek, (boek was oudtijds M) en de affuit-stelling denkt. Men heeft dus ook zoo belagchelijk niet te vinden, wanneer een geboren Hollander, nog in 't geheel door geen vreemde taalkennis onthollandscht, een porte-brisee-deur zegt, of, hetgeen ik wel van geleerden gehoord heb, de Goenong-Apiberg, en gelijk men dagelijks spreekt van kandy-suiker ezv.’ Wij mogen niet meer afschrijven, en willen alleen de opmerkzaamheid hebben opgewekt.

Om van de Voorrede nog een woord te zeggen, wij passen op dezelve eenigzins toe, wat bilderdijk van zichzelven daar zegt: ‘met een lekken emmer laat zich nog eene hoeveelheid water overbrengen; - dan moet men zich haasten, en wij meenen van deze haast (want van het lekke willen wij niet spreken) hier meer dan één blijk te zien, als in de constructie b.v. bl 7: ‘En waarlijk - na te gaar.’ Bl. 23: ‘Ik heb geenen voorkeur; zoo ik dien had, zij ware in mij, en niet in de taal.’ Hoe de verzekering, dat, wanneer hij eenmaal, al ware het slechts eene schets van zijne oplossing der taal geven mogt, aan ieder duidelijk wezen zal, hetgeen hij bij herhaling beklaagt, dat bij de heerschende verbasteting aan niemand aan 't verstand te brengen is, consequent geredeneerd zij, is ons niet duidelijk. Intusschen, die Voorrede is om meer dan ééne aanmerking lezenswaardig, en verdient nadenken, b.v. wat er gezegd wordt van den Oosterschen oorsprong der taal, bl. 9; over de verscheidenheid der woordenwortels, uit de verscheidenheid van uitspraak in onze taal te begrijpen, bl. 18; over

[p. 122]

het al te vroeg oprigten van systema's in alle vakken van wetenschap, bl. 26, ezv.