Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1824

De Sadduceēn van Mr. J.(I.) da Costa getoetst aan Redelijkheid, Geschiedenis, en Bijbel, door Mr. S.J.(I.)Z. Wiselius. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1824. In gr. 8vo. VIII en 154 Bl. f 1-50.

Over dit werkje, waaromtrent wij, om meer dan ééne reden, eene uitzondering maken op ons aangekondigd besluit van geen der tegenschriften te vermelden, mag zich de vriend van waarheid en Godsdienst hartelijk verblijden. De geleerde Schrijver komt er openlijk voor uit, dat hij tot da costa in gemeenzame betrekkingen gestaan heeft, toen hij hem nog beschouwde als het tegenbeeld van hetgeen hij gebleken is te zijn, en bewijst, ja wel bewijst, onwederlegbaar, dat hij da costa niet langer kan verontschuldigen, als een man, die slechts zijne Joodsche bitterheid op andere voorwerpen overbrengt, of als een kranke, die zich glazen beenen en het aangezigt vol vliegen verbeeldt te hebben, maar dat deze zich tegen den Koning, ja tegen christus, en bijgevolg ook tegen de Protestantsche kerk, oproerig heeft aangesteld, met verharding des harten. Hoort maar eens, lezers! ‘Ach! dat hij in het Jodendom verbleven ware! In het Christendom is hij eene bittere galle, doende den naam des Heeren smaadheid aan, en den Geest bedroevende. Beklagen kunnen wij hem; het is pligt, voor hem te bidden, dat de barmhartige God hem dezen gruwel, om Christus wil, vergeve, zoo zonde tegen den Geest in tijd of in eeuwigheid kan vergeven worden. Ja, beklagen wij hem, bidden wij voor hem! Doch, daar hem, herhaalde malen, broederlijk en ook voor de Gemeente, zijne verkeerdheden zijn voorgehouden, en hij zich tegen de vermaningen verhardt, de verzenen met verdubbelde woede tegen de prikkels slaat, wat moet hij

[p. 558]

denzulken, die den Heiland liefhebben, naar de uitspraak van dien Heiland zelven, voortaan zijn? Ephraïm is vergesellet met de afgoden; laat hem varen. Wijckt af van desulcke, die een verdorven verstant hebben, ende van de waerheyt berooft zijn. (Hozea IV:17. 1 Tim. IV:5.) Ja, hem laten wij varen; van hem willen wij afwijken,’ enz.

Als een verlicht Christen en echt Protestant, die in den Bijbel te huis is, als een wijsgeerig menschenkenner en beoefenaar der geschiedenis, heeft wiselius met fiksche hand de pen gevoerd, en, slag op slag, da costa's onwetendheid, of dwaling, of verdraaijing, of boozen geest ten toon gesteld. Zijn betoog is krachtig, somwijlen scherp, maar van de verwaandheid en hatelijkheid van da costa even verre verwijderd, als het zich door ware geleerdheid en bondigheid hoog boven zijne diarrhoea verborum verheft. De voornaamste punten van da costa's Sadduceën worden meesterlijk behandeld, zoo dat ook de beoefenaar der wetenschap den bekwamen Schrijver voor menige zaak- en belangrijke aanwijzing en mededeeling dank verschuldigd is, en er niet aan getwijfeld kan worden, of elk verstandige zal hier, meer dan elders, een voldoend tegengift tegen het Sadduceïsmus van da costa vinden, en deze zelf, konde hij er toe komen om dit geschrift te lezen en te overwegen met een ootmoedig hart, zich schamen voor God en den Heiland, en de eerste vraag, die Paulus deed bij zijnen overgang uit het Jodendom, zoude zijne anti-Christelijke bemoeijingen vervangen: Heer! wat wilt gij, dat ik doen zal?

Jammer, dat dit meesterlijk geschrift niet, in meer geregelde orde, da costa's dwalingen en drogredenen in eenige hoofdzaken aangewezen en wederlegd heeft, en de geheele houding van hetzelve het niet voor allen bruikbaar maakt. Mogt eene daartoe geschikte hand het vereenvoudigen, weglatende wat alleen voor geleerden is, waartoe wij niet brengen de Rabbijnsche spreuken, hier zoo juist ter beschaming van da costa dienende, noch de

[p. 559]

zaken zelve, tot de geschiedenis vooral der kerke behoorende. Recensent weet met zekerheid, dat luidjes, wien te voren smijtegeld en hellenbroek, om er van geen minder allooi te noemen, zoo dierbaar was, met da costa's bezwaren, bilderdijk's toelichtingen en capadose's pokstof, zoo wel als (wat eere!) vijgeboom's theologie, zich bemoeijen en - stichten; en dit doet hem op de behoefte van dezen aan een klein, verstandig, gemoedelijk geschreven stukje, of meer dan één, over het geschrijf van de bedervers van het goede en verleiders der ligtverdoolde eenvoudigen in onze dagen, opmerkzaam maken. Ware deze zaak niet de behartiging waardig van het Zendeling- of Godsdienstig Traktaat-Genootschap?