Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1824

[p. 549]

Boekbeschouwing.

Leerredenen, over Rom. IX, X en XI. Door J. Wijs, J.C. Zoon. Iste Deel. Te 's Gravenhage, bij S. de Visser. 1824. In gr. 8vo. 368 Bl. f 3-:

De vroegere Leerredenen van den Eerw. wijs deden ons de tegenwoordige met blijdschap ter hand nemen, en het moeijelijk, maar aangelegen onderwerp wekte hooge belangstelling op. Het is waar, reeds meermalen zijn deze hoofdstukken behandeld, en wij konden wel weinig nieuws verwachten; maar de behandeling van zoodanige onderwerpen, in een aantal leerredenen, door eenen man als wijs, en voor zijn gehoor, is toch iets, dat de nieuwsgierigheid uitlokt, en onderdrukte bij ons dadelijk den anders natuurlijken wensch, dat liever de opheldering mogt ontdaan zijn van den prediktoon, en het onderwijs van paulus ons, in eene doorgaande verhandeling opgehelderd, door dezen bekwamen Schriftuitlegger ware aangeboden. De prediker geeft daarvan ook deze reden, dat het Christelijk publiek aan leerredenen, boven andere boeken van godsdienstigen en zedelijken aard, kennelijk de voorkeur geeft, waarschijnlijk omdat men zich in predikatiën meer onmiddellijk en met meerderen aandrang, bij het onderwijs, de waarschuwing en besturing, tot den lezer zelven wendt, en dat daarenboven nog, bij omwerking tot eene andere schrijfwijze, doorgaans de vroegere vorm toch, hier en daar dan minder bevallig en voordeelig, uitkomt. Hoe dit nu ook zij, dit werk is ons welkom; en het kan niet anders dan den verstandigen lezer tot vreugde zijn, dat hij, in de voornaamste steden onzes vaderlands, den Christelijken leerstoel met zoodanige mannen bezet ziet, die, bij duidelijkheid, eenvoudigheid en gemoedelijken ernst, alle de eigenschappen van eenen waardigen uitlegger der H. Schrift in zich vereenigen, en, vrij van vooroordeel en sekten-

[p. 550]

geest, ook over moeijelijke plaatsen van leerstelligen inhoud, voor verstand en hart voortreffelijk prediken, en allezins, door kennelijke strekking tot redelijken Godsdienst en zedelijkheid, de hooge waarde van het Christendom doen eerbiedigen. Onder de zoodanigen handhaaft de Heer wijs, buiten allen twijfel, zijnen rang; en het kan niet missen, of eene gemeente, op deze wijze opgeleid, moet van tijd tot tijd in kennis en hooge waarde winnen, en een volgend geslacht zal met grootere verbazing nog, dan het tegenwoordige, nederzien op de armzalige en onverdraagzame godgeleerde twisten van vroegeren tijd, waarover zich ieder verstandige nu reeds schaamt, zich tevens bedroevende over de diepe en hardnekkige onkunde en het vooroordeel van sommigen, die de heeling der vroegere scheuringen met angst en jammer zien, en, tegen het gezond verstand en de kennelijke bijbelsche waarheid, de leer van eenen vijgeboom en zijnen aanhang, boven die van eenen paulus en jezus christus, verkiezen, ja deze dwaze en redelooze gevoelens den Bijbel willen opdringen.

Intusschen is het maar waar, dat, vóór vijfentwintig, dertig jaren nog, deze leerredenen van wijs groot opzien zouden gebaard hebben, en hem welligt, niettegenstaande al het beter inzigt der verstandigsten, den Haagschen leerstoel zouden hebben gekost. Niet, dat de bekwame man door ons van onregtzinnigheid ten aanzien zijner kerkleer wordt beschuldigd of verdacht; neen, maar hij verzet zich met ijver en kracht tegen het verkeerd gebruik van onbegrijpelijke waarheden, waarvan het hoe buiten het kenvermogen van den mensch ligt, en tegen het verwringen der bijbelwoorden ten betooge van leerstukken, waaraan de Schrijvers in het geheel niet dachten, waardoor de grootste ongerijmdheid der Godheid werd toegekend, en waardoor der Christenen geloofs- en zedeleer, der Christelijke stichting en wezenlijke godsvrucht meerder nadeel werd toegebragt, dan het groot aantal schriften van het ongeloof ooit vermogt te doen.

De Heer wijs is intusschen de eerste en éénige niet,

[p. 551]

die waarheid en gezond verstand in de voordragt der Paulinische leer aanwijst en handhaaft; en het is bekend, hoe voortreffelijk en onpartijdig de Heeren ypey en dermout, niet lang verleden, de geschillen van 1618 en 1619 hebben beoordeeld; terwijl zeer vele waardige leeraren, reeds lange, de harde voorstelling der leer eener Goddelijke voorbeschikking zoodanig hebben voorgedragen en verzacht, dat dezelve geheel onschadelijk wordt voor der Christenen moed en troost, en het geloof aan de onpartijdige Vaderliefde van God, de hoofdleer van het Evangelie, daardoor in geenen deele meer verzwakt wordt. De Heer krom gaat, in zijn Ernst en Luim, een' stap nog verder, aanwijzende, hoe de opmerking van ruimte en tijd, als enkele vorm van ons denkvermogen, ieder bezwaar hier van zelve kan oplossen. Gelukkig is inderdaad onze leeftijd, in welken de waardige voorstelling der Godheid niet meer belemmerd wordt door onverstaanbare redeneringen over onbegrijpelijke voorstellen, en de H. Schrift op verstand en hart van het volk eene gezegende kracht mag uitoefenen, zonder dat men opgehouden wordt met onvruchtbare twisten, aan welker einde men juist daar is, waar men begon, en de geest van het heilig boek geheelenal, door het hechten op wijsgeerige bijzaken, verloren gaat.

Maar keeren wij tot de leerredenen van den Heer wijs terug. Zij zijn hier elf in getal, en brengen hoofdst. X ten einde; terwijl het volgend deel het XIde zal behandelen. Ziet hier den inhoud, waaruit men de belangrijkheid en het welgekozene der onderwerpen kan beoordeelen. De eerste is ter algemeene inleiding, geeft tot het regt verstand dezer hoofdstukken de noodige aanmerkingen, en toont het nut der behandeling. Voorts zijn de onderscheidene onderwerpen: De diepe droefheid van Paulus over de verwerping der Joden, en derzelver zuivere bron. Het misverstand van Gods beloften, als oorzaak van verdenking Zijner trouw. Begunstiging van sommigen niet strijdig tegen Gods regtvaardigheid. Het onbetamelijke van de schuld van het ongeluk op God te werpen. Oplet-

[p. 552]

tendheid op de H. Schrist, als het beste middel om ons met de raadselachtige verschijnselen te bevredigen. Het wezen van de voorregten des Christendoms, en het éénige middel tot derzelver genot. Waarschuwing tegen kwalijkbestuurden ijver voor Gods eer. Het middel tot onze regtvaardiging bij God. Het geloof kan alleen ontstaan door bekendmaking van het Evangelie op Goddelijken last. Onverantwoordelijkheid van het ongeloof.

Er is veel, zeer veel, in alle deze leerredenen, hetwelk bijzonder onze aandacht trok. Behalve het wegnemen van het oude struikelblok, door het harde denkbeeld van willekeurige verkiezing en verwerping, en den hoogst vrijmoedigen en tevens ernstig gemoedelijken toon, waarop dit geschiedt, en de uitnemend duidelijke en overtuigende uitlegging van den tekst, hechtten wij bijzonder ook op het indringen in den Joodschen geest, en het gebruik, dat paulus maakt van de Profetische schriften, bij hetwelk ons doorgaans niets te wenschen overig bleef; op de treffende trekken van paulus' welsprekendheid en dikwijls roerende schoonheid; en niet minder op den, in alle deze leerredenen heerschenden, echten geest van het ootmoedige en werkzame Christendom. Gaarne staafden wij het een en ander met eene proeve, waaruit men tevens den stijl en de schrijfwijze voordeelig kon beoordeelen; dan, ons bestek gedoogt dit niet, en wij achten dit ook bij dezen zoo voortreffelijken en reeds bekenden prediker minder noodig. Wij leggen alzoo de pen nu neder, met de opregte betuiging, dat wij het tweede deel met zeer groot verlangen te gemoet zien.