Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1822

[p. 492]

Onderzoek naar het Leerstuk der Drieëenheid, door V.D.M. Christianus. Te Amsterdam, bij de Wed. G.A. Diederichs en Zoon. 1821. In gr. 8vo. 159 Bl.

Het behoort niet tot het departement van dit tijdschrift, dit boek te ontleden, den schrijver op den voet te volgen, en zijne stellingen en vooral bewijzen, stuk voor stuk, te beoordeelen. Dit is geene uitvlugt, die onze ergernis aan het geschrevene bewijst, of ons onvermogen om hetzelve te wederleggen; maar in den aard onzer boekbeoordeeling en in het belang onzer lezeren is het gegrond, dat eene theologische verhandeling (want daartoe zoude eene zoodanige recensie uitloopen) hier geene plaats vinden kan. Wat het Letterkundig Magazijn doen zal, of reeds deed, weten wij niet. Do. wuyster is daar zeer nieuwsgierig naar, betuigt hij in zijn aantal uittreksels. (Apropos! al kwam dit hier te pas, als de ijsbergen van Nova-Zembla in de verzengde luchtstreek, dien man, die niet begrijpen kan, dat er gelijktijdig een dubbeltal zijn zou, zoo kwaadaardig, leugenachtig en onchristelijk, als hem hebben behandeld, dient tot narigt, dat de steller van dit verslag dezelfde is, die de verhandeling van wijlen Do. van eyk heeft beoordeeld; dat deze anders nergens Do. wuyster heeft genoemd; dat hij nog veel verder van Breda woont, dan te Amsterdam, en aan den 78 jarigen Christen zijne liefhebberij in het opperen van kwade vermoedens en in het schelden volgaarne gunt.) Laat ons zien, wat onze parenthese voorgaat..... Nu ja, het is ook door ons gehoord, dat men nieuwsgierig eene recensie van het onderzoek van Christianus in ons maandwerk te gemoet ziet. Aan die nieuwsgierigheid zal, om gemelde reden, niet voldaan worden. In de Bijdragen tot de Godgeleerde Wetenschappen, IX. No. 5. bl. 699-714, vindt men eene uitvoerige inhoudsopgave van dit geschrift. Het had ook ons wel bevallen, indien de beoordeeling uitvoeriger geweest ware dáár, waar dezelve

[p. 493]

het, naar den aard van dat tijdschrift, wezen konde; en verledigde zich eens iemand der bekwame arbeiders aan hetzelve, om er eene verhandeling in te plaatsen, waar de redeneringen van Christianus en derzelver gronden werden ten toets gebragt, dit zoude ons om velen, die meenen, dat Christianus gelijk heeft, omdat hem niemand het tegendeel bewijst, nog meer verblijden.

Opdat wij echter ook ons gevoelen zeggen. De leer der (zoogenoemde) Drieëenheid is niet waar, volgens Christianus. De Zoon van God en de Heilige Geest behooren niet tot het Goddelijk wezen, maar zijn beiden Goddelijke personen, als zijnde de allereerste en door God met de heerlijkste eigenschappen voorziene schepselen.

Het is ons hetzelfde, wie die V.D.M. zij; hij is, in de theologische wereld, geen gewoon werkman, maar verstaat zijne zaak, en behandelt, wat hij verrigt, met eene fiksche en vlugge hand. Er is van dit werk veel nut te trekken, tot bevordering van bijbelkennis, tot voorzigtige en eerbiedige zuivering van begrippen, enz. Zijn hart verdenken, en om zijn gevoelen hem minder achten, mag niemand. Een ieder zij in zijn eigen gemoed ten volle verzekerd! De steller van dit verslag behoort onder de genen, die van Christianus verschillen, maar noemt hem, behoudens dat verschil, en elk' anderen hartelijk gaarne broeder, die (zie bl. 45) eerbiedig en nederig voor Jezus is, hem huldigt, liefheeft, gehoorzaamt, op hem vertrouwt, aan hem verkleefd is, en anderen, die dat niet doen, waarschuwt, dat zij eens voor zijnen regterstoel zullen verschijnen.

Intusschen hebben wij met dit geschrift zoo veel niet op. Vooreerst, omdat wij geene reden zien, waartoe een gevoelen, zoo vele eeuwen oud, als het hier beweerde, thans weêr, hoewel op eene andere manier, voorgedragen wordt; ten andere, omdat wij ook in deze voordragt onbijbelsche voorstelling vinden en onoplosbare bedenking; en, dit mag eene derde reden heeten, omdat zoodanige onnoodige verschijnselen, ten bewijze van der onderscheidene Christenen verschillend oordeel, der

[p. 494]

vereeniging althans der Protestanten, ja der zaak van het Christendom in het gemeen, niet bevorderlijk zijn.

Wij noemden onbijbelsche voorstelling. ‘Jezus is Schepper en Voorziener,’ zegt Christianus. Spreekt de Bijbel zoo? en is het niet beter te zeggen: Door hem heeft God alle dingen geschapen, en hem aan de gemeente gegeven tot een hoosd over alle dingen? Is de poging ter opheldering der menschwording van Gods Zoon, bl. 154, niet, gelijk elke opheldering uit het aardsche van zijne en des Heiligen Geestes betrekking tot de éénige Godheid, strijdig met de voorstelling daarvan en derzelver bedoeling in de H.S.? - Wij spraken van onoplosbare bedenking, door Christianus niet in acht genomen, en wij meenden hem reeds, eer wij de Godgeleerde Bijdragen gelezen hadden, de vraag van doederlein, ook daar voorkomende, te doen. Op bl. 12 lezen wij bij Christianus: ‘Jezus bestond vóór de wereld, vóór volstrekt alle dingen: echter vinden wij geene plaatsen, welke ons leeren, dat hij van eeuwigheid is.’ Hij bestond dus vóór den aanvang des tijds, niet waar? Maar nu: esse ante mundi initia quid est, si non esse ab aeterno? Vóór de grondlegging der wereld bestaan, wat is dat, zoo het niet is, van eeuwigheid bestaan? - Meer bedenkingen, die de verklaring van sommige hier aangetogene schriftplaatsen betreffen, laten wij daarom achter.

Voor den vriend der Christelijke gemeente en der waarheid is het eene met aandoening erkende dankensstof, dat de bede: ‘het zij vrede en waarheid in onze dagen!’ steeds meer vervuld wordt. Bij zoo veel ijver, die alle onverschilligheid omtrent het Evangelie uitsluit, verdraagt men elkander, en wil de waarheid niet opofferen aan, maar betrachten in de liefde; en hoe verdeelden - wij spreken niet eens van kerkgenootschappen - maar hoe verre verwijderden in één kerkgenootschap de twisten wel eens de Christenen! Sedert men heringa heeft verketterd op het hier behandelde leerstuk, en deze zoo eer-

[p. 495]

vol heeft gezegepraald, is er niet meer over getwist niet alleen, maar de man beleeft van zijne handelwijze de heilzaamste vruchten, en hoe langer hoe meer worden, wat de verborgenheden des geloofs betreft, woorden der menschelijke wijsheid, welke de Heilige Geest niet leerde, wanklanken in de ooren der Christenen. Wij gelooven, en hebben het bij eigene ondervinding, dat die leeraar, die zich hier letterlijk aan den Bijbel houdt, gaarne zal worden gehoord, en niet zal worden veroordeeld, als hij predikt: ‘Wij hebben maar éénen God, den Vader, en maar éénen Heer, Jezus Christus, die eene heerlijkheid bij God had eer de wereld was, ezv. het volmaaktste beeld, den éénigen Zoon van God, in wien te eeren wij den Vader eeren; zijn Heilige (heerlijke) Geest is de geest van God zelven, door welken Hij, die Jezus Christus, ter belooning zijner vernedering, aan zijne regterhand heeft verhoogd, alles in allen werkt.’ Of weten wij er meer van? Kunnen wij er meer van weten? Behoeven wij dat? Mogen wij dat? Wat weten wij van onszelven? Stuit niet overal ons oog, onze hand, onze voet tegen wonderen, die ons, bij de bepeinzing van het hoe, doen uitroepen: ‘Groot is God, en wij menschen van gisteren begrijpen Hem niet!’ Eenmaal zullen wij Hem beter kennen, maar, in eeuwigheid, den Oneindigen niet bevatten. En nu vragen wij nog eens: waartoe in onze dagen, op nieuw, dit boek over de Drieëenheid? Wat de waarheid betreft, wij komen er niet verder mede, en voor de rust der gemoederen en den vrede der kerke behoefden wij het waarlijk even weinig.

Het meest hinderde ons (ook anderen; zie de Godg. Bijdr. t.a. p. bl. 713) de toon van dit geschrift. Hoe beslissend spreekt de man! alsof het genoeg ware: ‘hij heeft het gezegd!’ alsof er niets tegen te zeggen ware. Nu, dat mogen meenen die zich door gezag leiden laten; maar die weet, dat het meesterachtige datgene, wat anders meesterlijk gezegd is, bederft, oordeelen, dat dat beslissend spreken, en dat over zulk een onderwerp,

[p. 496]

weinig aanbeveelt. En hoe is, over het geheel, de stijl beneden de waardigheid van het onderwerp! Ach! ‘niemand,’ zegt een Apostel, ‘weet hetgene Gods is, dan de geest Gods.’ Dus ook Christianus niet, zoo min als wij, lezers! - Allerbijzonderst oordeelden wij het slot van dit boek voor eenen Christenleeraar onvoegzaam. o! Het zoude ons zoo gemakkelijk vallen, die aanspraak aan zijne medebroeders geparodieerd tot hem te rigten; maar liever sluiten wij ons verslag met de mededeeling van een bekroond antwoord op de prijsvraag, door de Fransche Akademie eens uitgeschreven: Qu'est ce que Dieu?

Loin de rien dire ici de cet Etre supreme,

Gardons, en l'adorant, un silence profond!

Le mystere est immense, et l'esprit s'y confond;

Pour dire ce qu'il est, il faut etre dieu même.