Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

[p. 301]

Boekbeschouwing.

Bijdragen tot de Werken van het Genootschap ter verdediging van den Christelijken Godsdienst tegen deszelfs hedendaagsche Bestrijders. Voor het jaar 1814. 273 Bl. f 2-4-: En: Vervolg der Bijdragen enz. 162 Bl. Beiden in den Haag, bij de Erve J. Thierrij en C. Mensing en Zoon. 1815 en 1816. In gr. 8vo. f 1-5-:

Deze Bijdragen lagen reeds lang bij ons voor de hand, maar werden, door een aantal geschriften van den dag, gedurig ter zijde geschoven; te meer, daar wij, volgens het voorberigt, nog iets naders wachten konden van dezelfde hand. Zoodra ons echter nu ook dat Vervolg werd toegezonden, begrepen wij, dat een langer uitstel onzer aanmelding onwellevend worden zou. - Deze bijdragen zijn van eenen ongenoemden; zij doen zich voor als eene onvolledige proeve, en de schrijver gaf, gelijk hij zelf zegt, aan dezelve meer den vorm van bijeenverzamelde fragmenten, dan wel van een in logische orde geschikt opstel. Het belangrijke eener voorlang reeds opgegevene prijsvraag, waarop de antwoorden echter tot nog toe onvoldoende gerekend zijn, deed tot het vervaardigen en uitgeven dezer proeve besluiten; en ons oordeel over dezelve stemt met dat van den vervaardiger in, als hij zegt: dat, zoo hij al met dezen zijnen arbeid tot de beslissing der zaak niet genoeg toebragt, nogtans de onderneming zelve niet overbodig kan worden gerekend.

Wij ontvangen hier, I. eene verhandeling over hetgeen in de leerstellingen en voorschriften van Jezus en de Apostelen betrekking had tot de personen, tijden en plaatsen, in en onder welke zij leefden. In eene eerste afdeeling worden de personen opgenomen, in hunne bijzon-

[p. 302]

dere gesteldheid en karakter: als, het Joodsche volk in het algemeen, deszelfs gevoelens, verwachtingen, enz.; de Joedsche grooten, en de Pharizesche sekte vooral; voorts de jongeren van Jezus, hun onderling verschil en bestemming, enz.; overigens de Heidenen. De tweede afdeeling neemt over de tijden en plaatsen een overzigt, beschouwende zoo den geleerden als maatschappelijken toestand, en vooral dien der eerste Christengemeenten.

Hierop volgt nu, II. eene proeve van betoog: dat de verklaarde wil van Jezus en de Apostelen ons volkomen geregtigt, om derzelver leerstellingen en voorschriften als algemeen geldend aan te nemen. De bevoegde personen tot het doen van zoodanig eene verklaring zijn 1) Jezus zelf; 2) zijne Apostelen; 3) ook maar sommige, of zelfs één enkele, van hen; 4) Jezus en de Apostelen te zamen. In het laatste geval zal niemand aan de bevoegdheid twijfelen; maar de drie eerste gevallen worden ieder afzonderlijk, als even zeer voldoende, aangewezen.

De verklaringen zijn of regtstreeks of zijdelings. Wij vinden iets als persoonlijk enz. zijdelings verklaard, bij bevel of voorschrift, anderzins tegen den geest hunner leer strijdig, (b.v. het bevel om niemand op den weg te groeten) - of ook iets, hetwelk volgens hunne leer zelve anderzins onnoodig is, - of hetwelk zekere bijzondere tijdelijke en plaatselijke gebruiken vooronderstelt. Omgekeerd, verklaren zij op deze wijze iets voor altijd en algemeen geldend, als wij door gevolgtrekking deze hunne meening opmaken, - en als zij iets voorstellen, dat met den geest hunner leer overeenkomt, - of ook den geest dier leer mede uitmaakt. Vervolgens: wanneer zij iets voordragen in verband met hunne godsdienst- of zedeleer, in geval namelijk dat dit verband duidelijk blijkt onafscheidelijk te zijn; (niet, b.v., wanneer zij het al of niet gebruiken van zekere spijzen verbinden met den altijd geldenden pligt van niets tegen zijn geweten te doen: maar wel, wan-

[p. 303]

neer zij de hulde aan Jezus verklaren te zijn tot verheerlijking van den Vader, Philipp. II:10. 11.) Minder kracht vindt de schrijver in eene verklaring van Jezus, dat Hij gekomen was tot dit of dat einde, hetgeen waar kon zijn, al was het voorschrift, dat Hij daarbij gaf, toen alleen geldende; maar als het iets leerstelligs is, doet zoodanige verklaring echter alles af.

Regtstreeksche verklaringen, dat iets algemeen en altijd geldend is, of niet, kan men, naar billijkheid, niet altijd vorderen; men vindt die echter, wanneer gezegde personen zelve zeggen, dat zij het een of ander volgens de heerschende begrippen voorstellen; of ook, dat zoo iets, volgens den eigen aard der Christelijke leer, niet volstrekt noodig is; - al verder: als zij eene leerstelling, als grondwaarheid van den Godsdienst, voordragen, hetzij zij al of niet zeggen dat het eene grondwaarheid is; en ook dan, wanneer zij bij een voorschrift verklaren, dat het door een ieder altijd en overal moet geloofd en opgevolgd worden.

Alles wordt door vele voorbeelden opgehelderd, en meer uitvoerig, (ter proeve) als altijd geldende leer, tegen de bestrijders gehandhaafd: 1) dat Jezus werkelijk, en niet enkel als Leeraar, de Verlosser van zondaren is. 2) De verheerlijking van den Heiland na zijnen dood. 3) Het voorschrift van geloof aan het Evangelie. En 4) het bevel tot Doop en Avondmaal.

Gezegde verklaringen worden door den schrijver gehouden voor het eenige kenmerk van het altijd geldende; dit houdt hij billijk, al beschouwde men de schrijvers slechts als menschelijke leeraars, en verkondigers eener, door henzelven uitgevondene, of althans deels nieuwe, leer; en zulks te meer, daar zij duidelijk het bijzondere van het algemeene willen onderscheiden hebben: maar vooral moet dit kenmerk het eenige zijn, omdat zij hunne leer aan eene goddelijke openbaring toeschreven, hetwelk hier betoogd wordt door hen gedaan te zijn met het grootste regt; (waarbij men echter niet

[p. 304]

verwachten kon, dat door dezen schrijver iets nieuws zou worden aangevoerd.)

Dat het opgegeven kenmerk uitsluitend het eenige is, zoekt de schrijver te staven door het toetsen van andere kenmerken, die sommigen verkiezen: 1) De rede. 2) De volgende regels: altijd geldt hetgeen in de leer van Jezus geheel nieuw is, en tegen de vervalschte godsdienstleer van zijnen tijd wordt overgesteld; - hetgeen men geschiedkundig niet bewijzen kan ontstaan te zijn uit de lotgevallen van het Joodsche volk; - de leerstelling zelve, maar niet het beeld, waaronder die wordt voorgedragen, (een regel, die in het afgetrokkene waar is, maar van zeer willekeurige toepassing, gelijk ook deze:) tegenstrijdige beelden toonen, dat alles in de voordragt niet kan behooren tot het wezenlijke van het Christendom; en dat alles plaatselijk en tijdelijk wezen zou, hetwelk Jezus bezigt om zijne tegenstrevers te wederleggen. 3) Menschelijk gezag, als daar is: het oordeel van Kerkvaders, Conciliën en Synoden, en de eenstemmigheid der kerk. - Alle deze kenmerken worden, als niet proefhoudend, verworpen. Voorts wordt aangewezen, dat men den verklaarden wil van Jezus en de Apostelen kennen leert door eene gezonde uitlegkunde 1) naar de regels van het spraakgebruik in het N.V. 2) zoo dat men geen beeld of inkleeding voor de leer zelve neme, 3) het voorgedragene op iets meer gegrond zij, dan op bewijzen, enkel voor de toenmalige hoorders geschikt, 4) ook moet het tot de zaak van den godsdienst zelven behooren, 5) en, naar de regels der grammatikale en historische uitlegging, duidelijk uit de woorden worden afgeleid.

Hierop worden eenige voorslagen ter vereenvoudiging van het Christelijk leerstelsel opgenomen en verworpen: 1) verdere volmaking der Christelijke leer, (waaraan men wel een goed denkbeeld kan hechten, mits men vasthoude: er zijn in die leer geene gebreken of dwalingen, en zij mist niets, dat onontbeerlijk is;) 2) vereenvoudigen door het overdrijven van het beeldrijke en

[p. 305]

figuurlijke, en 3) door zich alleen aan het bijbelsche te houden; (hetgeen in eenen goeden zin niet kan veroordeeld worden; echter neemt de schrijver hier de stelselmatige voordragt, en de symbolische boeken, of formulieren van eenigheid, in bescherming.)

Daar de door den schrijver gevorderde verklaringen ten aanzien van voorschriften zeldzamer zijn, geeft hij hier aan de rede meer gezag ter schifting. Dat hier ook de onderscheiding van al of niet algemeen geldend vereischt wordt, betoogd hebbende, komt hij tot de regelen, bij deze schifting te volgen: men onderzoeke, wat echt bijbelsch is, zondere de zaken af van de taal, waarin zij worden voorgedragen, en onderzoeke, of die voorschriften ook door ons kunnen en moeten gehouden worden. Hiervan wordt nu de toepassing gemaakt op een aantal bijzonderheden, bij sommige van welke wij genegen zijn nog al eenigzins van den schrijver te verschillen. Beter voldeed ons de nu volgende korte verdediging van den populairen vorm der Christelijke zedeleer.

(Het vervolg en slot hierna.)