Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

Lodewijk van Eisach, of de verschillende Opvoedingen. Naar het Hoogduitsch van August Lafontaime. II Deelen. Met Platen. Te Amsterdam, bij H. Gartman. 1815. In gr. 8vo. 389 Bl. f 3-4-:

Zoo het waar zij, hetgeen men zegt, dat lafontaine geene romans meer vervaardigt, maar dat een en andere op zijnen naam gaan, (met zijne voorkennis en toestemming, omdat hij den vervaardiger zijnen naam en roem in dezen toevertrouwt) en indien daartoe dan ook deze Lodewijk van Eisach behoort, dan moeten wij verklaren, dat de schrijver hem zijne manier netjes heeft afgezien; maar is lafontaine zelf de vervaardiger, dan meenen wij, dat deze roman ook niet van zijne minsten is. ‘Wees gegroet, kleine, stille pastorij te Lichtenwalde! Daar schemert dezelve door eenen schaduwkrans van sombere olmen. Een glad geloopen voetpad leidt over het kerkhof naar de kerk, en een ander naar het naburig schoolgebouw. Waarom klopt mijn hart zoo bij dit herdenken? Kan ik nog altijd dit eiland der zaligen, dat tuintje, waaruit wij iederen zondag-morgen de geurige narcissen haalden, en met de kinderen van den buurman door het kamperfoelie-prieel het avondspel afspraken, niet vergeten? Ach, thans nog kan ik mij geen volkomener geluk verbeelden, als (dan) onder haar stroodak, toen wij als kinderen ons in de lentezon onder hoenders en duiven koesterden. De goede moeder kwam alle vijf minuten aan de deur, om ons te waarschuwen, dat wij geen ongeluk zouden krijgen. De vader zag slechts met een' ter sluipschen glimlach naar ons: want het was strijdig met de vaderlijke waardigheid, ons te laten blijken, dat hij zich over die wanorde verheugde: maar wij wisten het wel, en hielden ons stil, tot dat de kraaijende haan ons verried, of ons schateren, dat in lagchen uitberstte.’ (NB. Lagchen gaat toch wel het schateren vóór.) - ‘Wees gegroet, helder, warm schoolvertrek,’ enz.

‘o Schoone tijd der onschuld, des geluks, der deugd, waar zijt gij henen?

Ik wenschte, dat ik hem hier konde schilderen, den

[p. 642]

predikan lasius; en wat zou ik van hem kunnen zeggen? Hij was een eenvoudig man, een geleerd man zelfs, die de wereld slechts uit boeken kende,’ enz. ‘In zijn zachtmoedig hart was nimmer eene drift ontwaakt; in zijn leven, dat, gelijk de beek stil door den tuin vol van witte narcissen, door den tijd daarhenen rolde, was geen storm gerezen. Hij kende van het leven het geluk-alleen, en van de hartstogten slechts de zachteren der deelneming, der vriendschap, des mededoogens, der liefde. Zijne ziel was nimmer oneenig geweest; hij had altoos kunnen achten hetgene hij beminde, en hij beminde al wat hem omringde.’ Wat dunkt u, lezer? En wat dunkt u van het slot?

‘Toen viel betty aan het hart van hare tante, en zeide zacht weenende: “Neen, zoo gelukkig ben ik niet, lieve tante!”

Tante sloeg het verflaauwde oog tot de wolken omhoog, en haalde een' diepen zucht. “Waaraan lag het dan, betty?” vroeg zij.

Ach, lieve tante, aan uw stelsel, geloof ik. Het had immers slechts deze wereld en het geluk ten doel.’

‘Neen, betty, ik leerde u God eeren. Doe mij dit verwijt niet!’

‘Tante, ja, dat deedt gij; maar God, de eeuwigheid, de innerlijke geesten-wereld, de liefde, de deugd moesten toch niet alles voor mij zijn, slechts de trappen tot een verheven geluk in de wereld, dat ik, ach! niet heb gevonden. Mijne grootheid was mijn ideäal, liefste tante! Ach, de graaf eisach heeft het mij voorspeld. Zijn ideäal was God, zijn geluk de onsterfelijkheid, zijn doen geloof.’

En deze graaf eisach was als een Spartaan opgevoed; ja, maar de predikant lasius had ook het zijne gedaan aan dien tot eene heldenziel gevormden rotsman; en deze lasius (de lezer kent hem reeds) dacht dus over de opvoeding: ‘Tusschen eenzame, afgezonderde rotsen is een Sparta mogelijk, hier niet. Ik leef onder menschen, die meer behoefte hebben, dan een wollen mantel, stroo tot een bed, water tot drank, en ooft tot eten; maar matigheid zal de knaap hier leeren, onder mijn stroodak, aan mijne tafel, die socrates te sober zoude vinden; maar indien ik ook konde, dan zou ik hem evenwel niet volgens de wet van lykurgus groot brengen. Het beminnend hart van eene moeder moet den mensch tot liefde, tot mensch opvoeden, die over-

[p. 643]

al op aarde onder menschen te huis behoort, omdat hij een hart heeft, als zij. Lykurgus, neen, niet eens hij, maar de doode, koude, stijve wet bragt slechts Spartanen groot, geene menschen. Het dertiende hoofdstuk in lykurgus van plutarchus onderteeken ik met geheel mijne ziel; het bevat de ware grondregels der opvoeding, buiten welke zij slechts een spel of eene geld-speculatie is; en ik dank u voor dit hoofdstuk, ofschoon ik, zonder het te hebben bespeurd, alle mijne kinderen volgens datzelfde hoofdstuk heb opgevoed; want dat zij halve Spartanen zijn, in matigheid, in tevredenheid met weinig, in eenvoudige gebruiken, hebt gijzelf te zeer geroemd.’ Zoo sprak hij tot den voedstervader van den jongen graaf; en deze proefjes zullen genoeg zijn, om den lezer eenigermate de verschillende opvoedingen te doen kennen, die hij hier, met derzelver uitkomsten, vinden kan.