Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

Eenheid in het Menigvuldige, of het Christendom, beschouwd als een vereenigingsmiddel voor waarheidsvrienden, bij de anderzins nog zoo groote verscheidenheid hunner denkwijze, stand, zeden en gebruiken. Leerredenen, gehouden ten tijde der Landdag-vergadering in Zurich, 1813, van J.J. Hesz, Antistes. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1815. In gr. 8vo. 122 Bl. f 1-:-:

Deze voortreffelijke Leerredenen, gehouden ten tijde der bijeenkomst van de afgevaardigden van al de standen des Zwitserschen Eedgenoodschaps in 1813, hebben natuurlijk de naaste betrekking op en de grootste waarde voor Zwitserland; dan, dezelven zijn voor ieder Christenvolk en voor iederen bijzonderen Christen evenwel van zeer groot belang: wij lazen die met het uitstekendst genoegen, en meenen de lezing en behartiging aan iederen vriend van volk en godsdienst ten sterkste te moeten aanprijzen. Het in onderscheidene partijen gescheurde Christendom heeft voor iederen opregten belijder dadelijk veel, en wel het wezenlijke, gemeen; onderlinge verdraagzaamheid is geen betwiste pligt

[p. 611]

meer, niet slechts bij Protestanten, maar zelfs tusschen Roomschen en Onroomschen, (voor het minst, die dezen pligt nog betwisten durft, brandmerkt zichzelven bij iederen weldenkenden;) maar zamenstemmen en zamenwerken in hartelijke, wederzijdsche achting en liefde is de pligt, dien men nu toch eindelijk ook vrij algemeen erkent; en het is vooroordeel en misvatting, dat men daartoe vooraf eene vormelijke kerkelijke vereffening van leerbegrippen en inrigting van den eerdienst, eene uitwendige eenheid, noodzakelijk houdt. Het eenvoudige, groote oogpunt, waartoe zich ieder Christen vereenigt, is geloof aan den éénen waren God, en aan dien, welken Hij gezonden heeft, en broederlijke liefde. ‘In onze dagen was voorzeker daarmede reeds veel gewonnen, dat het stelsel van verdraagzaamheid eindelijk de overhand behield, waarvan de heilzame gevolgen zich steeds zigtbaarder vertoonen. Reeds uit verdraagzaamheid gewent men zich, zonder aanmerking van onderscheidene leerregelen en vormen, welke de kerken van elkkander scheiden, dat, hetwelk zij altijd nog waars en goeds gemeen hebben, beter en juister te bezien, dit reeds hooger te waarderen, over deze gemeenschap, waar eene vormelijke noch noodig noch mogelijk is, reeds van harte zich te verheugen. - Dit baant reeds tot wat hoogers den weg.

‘En waartoe dan?’ - Tot datgeen, waarvan men het denkbeeld, niet alleen bij Protestantsche, maar ook bij Katholijke Schrijvers (b.v. weszenberg en sailer) fraai en naar behooren vindt uitgedrukt; eene Christelijke overeenstemming, ook zonder vormelijke vereffening der kerkelijke verschillen, waarvan zoo veel te overvloediger zegen te wachten is, naar mate men meer dat, waarin de gescheidene kerken overeenstemmen, geldend maakt, en gemeenschappelijk behandelt.

‘Dat voor de godsdienstige behoeften van onzen leeftijd niets geschikter zijn kan, dan eene - hoedanige er onder waarheidsvrienden van zelf is - godsdienst-

[p. 612]

vereeniging van deze soort; - dat tot onderhouding en bevestiging van zulk eene geene half burgerlijke, half geestelijke kunst- en dwangmiddelen noodig zijn; - dat ook juist in de tijdsomstandigheden zelve daartoe de dringendste eischen voorhanden zijn, - ja dat werkelijk, onder Goddelijke leiding, daartoe in stilte de weg gebaand wordt, - dit is des Schrijvers innigste overtuiging; dit is zijne geliefkoosde gedachte,’ met welke de steller dezer beoordeeling hartelijk instemt, die er met den waardigen Antistes ook gaarne bijvoegt, met genoegen te zien, ‘dat het oude onderscheid tusschen de inwendige en uitwendige kerk, waarop de inrigting des Christendoms zelve doelt, van nieuws weder opgezocht en behartigd wordt; - dat men de zoo verschillende denkbeelden: kern en schaal, voorhof en heiligdom, (in zoo verre zij bijeen behooren, en in zoo verre zij gescheiden zijn kunnen) niet zoo ligt meer verwisselen zal; - dat de poging van alle echte kenners van het Christendom tot wedervereeniging in datgeen, hetwelk in dezen godsdienst altijd en onder alle vormen even wezenlijk, even eigendommelijk is en blijft, zich duidelijk steeds sterker openbaart; - dat hinderpalen voor deze vereeniging, welke voor korten nog in den weg lagen, deels reeds opgenomen, deels ligtelijk nog eindelijk weg te nemen zijn.’

De Leerredenen zijn zeven in getal: 1) gehouden op Pinksteren, over Hand. II:6-11. Het alle waarheidsvrienden liefderijk vereenigende Christendom, in weerwil der verscheidenheid van toestand, talen, zeden en gebruiken, is het hoofddenkbeeld, waarvan deze Leerrede, op dat Christelijk feest der eendragt en des vredes, aanwijst, welk eene Godsdienstvereeniging eigenlijk Gods wijsheid ten doel had; de tweede zet de beantwoording dezer vraag voort, en, had de eerste aangewezen, waaromtrent alle waarheidsvrienden zich van tijd tot tijd broederlijk moeten vereenigen, (de erkentenis en waardering der groote daden van God) zoo wijst 2) aan, naar Koloss. III:11, welke verscheidenheden kon-

[p. 613]

den en moesten geduld worden. 3) Rom. X. 18. De prediking des Goddelijken woords, welke op ééns wijd en zijd zich hooren liet, is het vermogende middel, waarvan zich de Goddelijke Voorzienigheid bediend heeft. Bij dit hoofdmiddel voegden zich, of liever daaruit vloeiden voort, en dit is de inhoud van 4), naar Efes. II:19, broederlijke goede verstandhouding, de menigvuldigheid der verleende gaven en krachten, wederzijdsche voorbidding, briefwisseling, gastvrijheid en weldadigheid. De Apostel dacht zich de Christenen als één Goddelijk huisgezin en een heilige burgerstaat. 5) Jac. IV:1, lost de tegenbedenking op, ontleend uit den onderlingen haat en scheuring der Christenen; 6) wijst aan, wat wij doen moeten, om den zegenrijken invloed van den eendragt en vrede stichtenden Godsdienst meer te helpen bevorderen, Zach. VIII:19^b; 7) wenkt op den voor een Christenvolk ook nu nog bereikbaren trap van zedelijke en godsdienstige waarde, en wat het van God mag hopen, 2 Kor. VI:16.

Wij houden deze Leerredenen alle voor gouden appelen in zilveren schalen, en durven, ook als Leerredenen, dezelve, wegens eenvoudige schoonheid en overtuigende, hartindringende waarheid, allezins aanprijzen. Uit de tweede geven wij het volgende tot eene kleine proeve: ‘De Apostel gewaagt niet alleen van de beschaafde Grieken, maar ook van zulke buitenlanders, welken men het verwijt van ruwe domheid (barbaarschheid) deed; hij noemt zelfs de Scythiërs, welke onder de geheel of bijna wilde volken geteld werden. Maar ook dit onderscheid kwam bij hem in geene aanmerking, waar gesproken werd van hetgeen Christenen als Christenen vereenigt. De waarde van elke van elders bekomene verlichting liet hij aan hare plaats; maar als Leeraar des Christendoms (eens Godsdiensts, welken het opgeklaarde Rome en Griekenland even zoo goed noodig had, als het ruwste volk) mogt en moest hij tot de voordeelen van dezen Godsdienst ook juist dit tellen, dat hij voor het hart en geweten van den onkundigsten,

[p. 614]

den ongeleerdsten niet minder geschikt was, dan voor derzulken, welke reeds in kundigheden van elke soort groote voortgangen hadden gemaakt. Verheugen moest hij zich, bij zijn overzigt over de Christenheid, reeds zoo wel getrouwe vereerders onzes Heeren onder de onbeschaafde, als onder de beschaafde kringen van menschen te vinden. Verheugen moest hij zich, dat zelfs dit anders zoo veel beduidend onderscheid den steeds verderen voortgang van het Christendom in geenen deele stremde; dat men veelmeer van deze in doorzigt en kundigheden aan elkander zoo ongelijke menschen doorgaans zeggen kon: ‘Christus is alles in allen. Dit is het, dat hen vereenigt; dit geeft aan allen dezelfde innerlijke waarde, dat zij nu gemeenschappelijk erkennen en vereeren den éénen waren God, en Jezus Christus, dien Hij gezonden heeft.’