Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

Verhandeling over de Keratonyxis, (Punctio Corneae, Horenvlies-steek) eene onlangs uitgevondene kunstbewerking, om de blindheid, welke door de Cataract ontstaat, te genezen; benevens eenige genomene Proeven en Waarnemingen aangaande deze nieuwe methode. Door W. Mensert, Chirurgiae Doctor, Lid van het Genootschap ter bevordering der Heelkunde te Amsterdam, alsmede van dat der Kopokinenting te Rotterdam, praktiserend Oculist en Stads Operateur van de Cataract te Amsterdam. Te Amsterdam, bij L. van Es. 1816. In gr. 8vo. VIII en 208 Bl. f 1-16-:

De beroemde Amsterdamsche Oculist, Dr. w. mensert, voldoet door dit werk aan zijne bij de uitgave van de Hollandsche vertaling der Verhandeling van den Heer w.h.j. buchhorn over de Keratonyxis aan het publiek gedane belofte, van, zoodra hij genoegzame proeven omtrent deze nieuwe operatie zoude genomen hebben, dezelve te zullen mededeelen, en levert zelfs meer dan hij beloosd heeft; daar 's mans Verhandeling niet slechts eene opgave zijner gedane operatiën, volgens de onlangs uitgevondene nieuwe kunstbewerking, de Keratonyxis, bevat, maar ook tevens aan het geheele onderwerp der nieuwe operatie is toegewijd.

De verdienstelijke Schrijver verdeelt zijne Verhandeling in drie hoofdstukken, of liever drie hoofdstukken gaan zijne eigene waarnemingen nopens de Keratonyxis vooraf; in het eerste van welke de Heer mensert handelt over de Operatie van de Cataract in het algemeen, en betoogt, dat, daar dezelve, maar vooral de uitneming of extractie der Cataract, met regt als eene

[p. 428]

der moeijelijkste heelkundige kunstbewerkingen moet worden beschouwd, het ons niet vreemd kan voorkomen, dat, ofschoon deze kunstbewerking, zoo door extractie als depressie der Cataract, eenen trap van volkomenheid bereikt heeft, die niets te verbeteren schijnt overgelaten te hebben, men desniettemin op eene nieuwe, voor iederen eerstbeginnenden Operateur gemakkeljk uit te oefenen, en op alle Cataracten aan te wenden methode, (hij bedoelt de Keratonyxis, Horenvlies-teek) is bedacht geweest. Voorts laat hij hierop volgen de beschrijving dezer nieuwe kunstbewerking door buchhorn, en de voordeelen, volgens zijne opgave, aan dezelve verknocht; en vergelijkt wijders dezelve net hetgeen ten voordeele der uitneming van de Cataract door de wenzels, Vader en Zoon, de beroemde de beer, mursinna en meer anderen, alsmedeten voordeele van de oude methode, de depressie of tederdrukking van de Cataract, door pott, richter, scarpa, en een aantàl andere beroemde mannen, allen op ondervinding, en ten gevolge van de gelukkige uitkomsten hunner kunstbewerkingen, gezegd is; besluitende Dr. mensert uit deze uiteenloopende gevoelens en voorschriften, dat, ofschoon geen deskundige ontkennen zal, dat er in de operatie van de Cataract, op welke der drie wijzen dan ook uitgeoefend, vele zwarigheden in de uitoefening voorkomen, welke door den geoefendsten en kundigsten Oogarts nimmer geheel uit den weg kunnen geruimd worden, het even min te ontkennen is, dat men vele moeijelijkheden in de operatie van de Cataract in het algemeen door geoefendheid en genoegzame handigheid voor deze kunstbewerking kan te boven komen, en dat dus de zwarigheden, bij deze operatie voorkomende, niet altijd aan de kunst, maar grootendeels aan den kunstoefenaar, moeten geweten worden; want dat de Genees- en Heelkunde, niet slechts in het algemeen, maar inzonderheid de operatie van de Cataract, zich op eigenschappen en talenten grondt, welke eensdeels aangeboren, en an-

[p. 429]

derdeels in de vroege jeugd door menigvuldige oefening verkregen worden. Daar de operatie van de Cataract zonder tegenspraak de teederste in de Heelkunde is, en eene zeer groote naauwkeurigheid vereischt, en het bij dezelve ook zeer veel aankomt op de scherpte van het gezigt, de vaste hand en dunne buigzame vingers, alsmede op de kloekmoedigheid en bekwaamheid van den Operateur; zoodat het uit dien hoofde zeer gemakkelijk te bevatten is, dat mannen gelijk richter, beer, mursinna, arneman, schmidt, himly, langenbeck en anderen in Duitschland, wenzel, de vader en zoon, dupuytren en meer anderen in Frankrijk, en scarpa in Italië, ieder op zijne wijze, en met zijne eigene uitgevonden instrumenten, of verbetering in de methode, uitmuntend operéren of geopereerd hebben, en dat zelfs de uitkomsten over het algemeen ten naastenbij overeenkomstig zijn; waarom de Dr. van begrip is, dat, bij overigens even voordeelige omstandigheden, zoo wel met betrekking tot den aard der Cataract, als den toestand des lijders, en bij eene evenredige kunstvaardigheid van den Operateur, de kunstbewerking geen zoo groot verschil in de uitkomst kan te weeg brengen; en dat hij dus, ofschoon, uit hoofde zijner zoo veelvuldige welgeslaagde operatiën, aan de extractie met regt den voorrang gevende, daarom echter niet ontkent, dat de depressie, even als de Keratonyxis, hare bijzondere verdiensten heeft, en daarom aan elk derzelven waarde en vertrouwen moet worden toegekend; als zijnde Dr. mensert, met wijlen den beroemden Amsterdamschen Heelkundige van gesscher, van gevoelen, dat de bijzondere manieren van de Cataract te genezen, niet alleen allen verstandiglijk uitgedacht, maar ook gelijkelijk goed zijn, en dat, hetgene ons doorgaans bepaalt om de eene boven de andere te verkiezen, meer van de handigheid des Heelmeesters, die dezelve verrigt, dan wel van de bijzondere voordeelen, welke zij insluit, afhangt, en men zich dus nu eens van de nederdrukking en dan weder

[p. 430]

van de uitneming zoude kunnen bedienen, en wel naar dat óf de gesteldheid van het oog, óf de vermoedelijke staat der staar, óf eenige nevensgaande toevallige omstandigheden, waaronder voorzeker ook de bijzondere aanleg of voorkeur van den Operateur tot deze of gene manier van operatie moet gebragt worden, de eene of andere dezer handelwijzen schijnen te begunstigen; ofschoon hij zeer juist aanmerkt, dat het een vereischte van iederen Cataract-Operateur behoort te wezen, dat hij zich alle drie de manieren, om de Cataract te operéren, eigen make, en naar den aard van het voorkomend geval zoo wel, als volgens zijne individuéle geschiktheid, de manier van operéren bepale: eindigende hij voorts dit hoofdstuk met de stellige verzekering, dat zijne waarnemingen hem bevestigd hebben in het reeds vóór de gedane operatie van de Keratonyxis door hem daarvan opgevat, en bij gelegenheid van de vertaling der Verhandeling van Dr. buchhorn vermeld gevoelen, dat de Keratonyxis geenszins de depressie, en veel minder de extraotie, kan nutteloos maken, maar dat zij den Operateur eene keuze te meer in zijne operatiën tot behandeling van zijne aan de Cataract lijdende natuurgenooten verschaft, en alzoo eene uitnemende winst voor de Heelkunde mag genoemd worden.

Het tweede hoofdstuk heeft ten onderwerp den oorsprong en de ontwikkeling dezer operatie, of nieuwe manier om de graauwe staar door de horenvlies-steek te operéren. Dr. mensert betoogt in hetzelve, dat de steek door het horenvlies, door middel van eene naald, om de Cataract neder te drukken, niet alleen lang vóór buchhorn is bekend geweest, maar ook door verscheidene andere kunstoefenaren is opgeteekend en uitgeoefend; na alvorens van de oplossing en opslorping der geheele of gedeeltelijk verduisterde lens, en wat des aangaande zoo bij oudere als latere Schrijvers is bekend geweest, gesproken te hebben.

In het derde hoofdstuk toont de Schrijver aan, dat de Keratonyxis, of operatie van de Cataract door mid-

[p. 431]

del eener naald of een ander dergelijk instrument, om door het horenvlies te operéren, niet slechts in Duitschland, maar ook in Frankrijk en Engeland, hoewel eenigzins van de buchhornsche methode verschillende en afwijkende, in 't bijzonder in Frankrijk door Dr. montain, en in Engeland door Dr. saunders, is voorgesteld en aangeprezen. - Het verwondert ons intusschen eenigzins, dat de Schrijver, die zich zoo veel moeite gegeven heeft, om, op het voetspoor van den Hoogleeraar hecker, alles bijeen te verzamelen, wat er sedert avicenna over deze manier van operatie van de Cataract gezegd en geschreven is, bij de aanhaling van de verschillende Schrijvers, zoo wel hier, als ter gelegenheid van het vermelden van de oude manier van depressie, een van derzelver grootste voorstanders, den beroemden Engelschen Heelkundige bell, schijnt over 't hoofd gezien te hebben; daar het echter uit zijn voortreffelijk werk ten duidelijkste blijkt, dat deze manier van operatie van de Cataract door de Keratonyxis door sommige heelkundigen in Engeland werkelijk verrigt werd, maar door de meesten verworpen, uit hoofde dat de bewegingen van de naald volgens de posterieure of oude depressie veel gemakkelijker en vrijer zijn, dan volgens de nieuwe of anterieure door het horenvlies, en omdat de operatie per Keratonyxin, voordat de uitwerking van de Hyosciamus en de Belladonna op de pupil, en vooral de groote verwijding, welke dezelve daarop te weeg brengen, bekend was, moeijelijk konde bewerkstelligd worden zonder kwetsing van de Iris; immers zegt hij: ‘It has been alledged by some, that the operation may be performed, not only with more ease, but with more safety, by introducing the needle through the transparent Cornea, and after passing it through the pupil, to push down the Cataract with the point of it to the bottom of the eye. This proposal however will never probably be admitted into general practice, for it is impossible

[p. 432]

in this manner to depress the lens so easily as when the needle is entered in the manner we have directed, and besides it can scarcely be done without injuring the iris; a circumstance, which of itself ought to be considered as a valid objection to it.^(*)’

Wijders komt het ons, onder verbetering, voor, dat het den praktischen Oogarts tamelijk onverschillig is, of de Keratonyxis, alhoewel onder eene andere benaming, reeds den vroegste geneeskundigen al of niet is bekend geweest; daar men, volgens het getuigenis van Dr. mensert zelven, aan Dr. buchhorn den roem niet kan betwisten, van niet slechts deze operatie ter uitoefening voorgesteld, maar ook tot eene bekwame methode verheven, en derzelver uitvoerbaarheid door vele daadzaken bewezen te hebben, evenmin als dat de Hoogleeraar langenbeck aan dezelve eenen aanmerkelijken trap van verbetering heeft bijgezet.

Op deze drie hoofdstukken nu laat Dr. mensert, ter staving van zijn gevoelen omtrent deze nieuwe kunstbewerking, volgen zeventien waarnemingen der door hem gedane operatien van de Keratonyxis, verzeld van praktikale aanmerkingen, van welke er zeven volkomen gelukten; bij eene achtste, een' patient met eene cataracta adherens membranacea, werd er tamelijk geweld vereischt, dewijl de vastgroeijingen der lens, of liever van het capsel, met de pupil veel weerstand boden; zelfs was het niet mogelijk, de operatie naar behooren te voleindigen, en echter verbeterde het gezigt dagelijks meer en meer; doch ongelukkig werd de lijder door eene zinkingkoorts overvallen, aan welke hij overleed binnen eene maand, nadat hij de operatie ondergaan had. Bij drie anderen, namelijk eene jufvrouw van 52 jaren van eene rheumatieke gesteldheid, eenen 83jarigen grijsaard, de oudste Heelmeester te Amsterdam, en een kind van omtrent 2½ jaar, gelukte de Ke-

(*) B. bell, a System of Surgery, vol. III. the fifth edition, chap. XXVII. sect. XVII. p. 433. Edinb. 1791.

[p. 433]

ratonyxis slechts aan één oog; bij den tweeden ontstond, ten gevolge eener indigestie, welke de lijder op den eigen dag van de operatie zichzelven door de maag te overladen had op den hals gehaald, inflammatie en hypopion aan het linker oog; terwijl bij de eerste, door eene ophthalmia rheumatica en arthritica, en de daaruit ontstane synizesis pupillae, insgelijks het gezigt aan hetzelfde oog verloren ging, en bij het kind aan het regter oog de oogappel nog door een dun vlies, de overgeblevene verduisterde capsula, overdekt werd. Intusschen was bij de beide eersten de pupil van het regter oog zeer helder, en zagen en lazen de patenten met dat oog zeer goed: het zelfde had bij het kind ten aanzien van het linker oog plaats. Bij de twaalfde werd de capsula zelfs niet geheel geabsorbeerd, maar bleef steeds in de pupil, als een aan een spinneweb gelijkend weefsel, zigtbaar, hetwelk de patiente echter niet belettede vrij goed te zien, en door middel van eenen Cataract-bril te lezen, schrijven, en de voornaamste vrouwelijke handwerken vrij goed te verrigten. Bij den dertienden (de patient was een jongetje van acht jaren, met aangeboren Cataract op beide de oogen) verhinderde de verduisterde capsula lentis insgelijks het volkomen slagen der operatie; ofschoon echter de patient in den tijd van drie jaren reeds zoo verre gekomen is, dat hij tamelijk groote gedrukte letteren zonder bril kan lezen, en het dus te verwachten is, dat het gezigt allengs nog veel verbeteren zal. Bij den veertienden was de operatie natuurlijk nutteloos, daar het bij naauwkeurig onderzoek aan Dr. mensert, nog vóór het verrigten der Keratonyxis, gebleken was, dat het regter oog (het gezigt van het linker was reeds voor eenige jaren verloren) niet alleen aan Cataract, maar tevens aan Amaurosis lijdende was. Bij een' vijftienden, een kind van acht maanden, werd deze operatie op beide oogen verrigt; bij 't doen der Keratonyxis bleek het, dat de Cataracten van eenen bijzonderen taaijen en zamenhangenden aard waren: er verschenen wel heldere

[p. 434]

stippen in de pupil; doch, daar de vermindering en resorbtie der afgescheidene cataractdeeltjes zeer langzaam voortging, oordeelde men, zeven weken daarna, eene nieuwe poging, en herhaling der operatie, te moeten in 't werk stellen; doch bij het verrigten derzelve vorkreeg men mindere verwijding in de oogappels dan de eerste maal, hetwelk verzeld ging met eene zeer vermeerderde sensibiliteit in beide oogen, en dus veel meer noeite aanbragt om de kunstbewerking te volvoeren; er had daarenboven onder het verrigten derzelve eene kwetsing van de Iris plaats, en eene, korten tjd daarna er bijkomende, Ophthalmia Catharralis deed de operatie geheel mislukken, alhoewel men naderhand bevond, dat het kind over het geheel van een' zeer ziek en atoniek gestel was, en niet slechts het gezigt, maar ook het gebruik van onderscheidene andere organen miste. Intusschen levert deze mislukte operatie, onzes oordeels, eene zeer belangrijke bijdrage voor de Ophthalmologische studiën, dewijl zij een nieuw en treffend bewijs verschaft, dat het horenvlies, ofschoon in den gezonden staat ongevoelig, door eene beleediging, of kwetsing door de operatie, even als dit bij sommige andere deelen van het menschelijk ligchaam plaats heeft, gevoelig wordt, en men dus uit dezelve het gewigtig gevolg kan afleiden, dat, bijaldien men bij zulke jonge kinderen al mogt verkiezen de Keratonyxis te verrigten, (wij voor ons zouden liefst verkiezen deze kunstbewerking niet voor den ouderdom van twee jaren in 't werk te stellen) men in allen gevalle nimmer de operatie binnen 't jaar behoort te herhalen, uit hoofde van de bij zoodanige jeugdige voorwerpen, bij welke, onzes wetens, de operatie van de Cataract nimmer beproefd is, natuurlijk plaats hebbende zeer groote irritabiliteit, welke vaak door de minste oorzaak ziekelijk gewijzigd en te hoog gespannen wordt; te meer, daar het uit het geheele beloop der zaak ons vrij waarschijnlijk voorkomt, dat, indien men slechts niet te voorbarig geweest ware, en de resorbtie met geduld

[p. 435]

had afgewacht, de eerste operatie met eene gelukkige uitkomst zoude zijn bekroond geworden. In twee gevallen, eindelijk, het een bij een' heer van 66 jaren, die, ten gevolge van aanhoudende rheumatieke ophthalmiën, het gezigt in het linker oog geheel verloren had, en het ander bij een kind, werd de Keratonyxis met een' ongunstigen uitslag in het werk gesteld. Bij den eersten had eene wederoprijzing der Cataract, eene arthritische ophthalmie, en ten laatste eene zamengroeijing van de vernaauwde pupil met de weder opgerezene Cataract plaats; terwijl bij het kind eene na de operatie ontstane Iritis, met vernaauwing en vereeniging van den oogappel verbonden, de oorzaak was van het mislukken der operatie. Behalve deze zeventien waarnemingen, heeft Dr. mensert ook nog deze operatie verrigt bij eene vrouw van 104 jaren, alsmede bij eene te Amsterdam wonende weduwe; doch van welke beide gevallen de Schrijver zegt buiten staat te zijn om ons vooralsnog den afloop te kunnen mededeelen: zoodat deze beroemde Oculist thans aan 19 personen, en, bij naauwkeurige optelling, aan 28 oogen, de Keratonyxis verrigt hebbe, en het, met bijrekening van de herhalingen dezer operatie, reeds 35 malen is, dat hij, in een tijdperk van vier jaren, deze nieuwe kunstbewerking heeft in 't werk gesteld; terwijl, in hetzelfde tijdvak, door hem aan 116 personen, op 178 oogen, en dus 178 maal, de extractie van de Cataract verrigt is; van welke operatien er 132 volkomen en 9 andere slechts gedeeltelijk gelukt zijn, terwijl de 37 overige geheel ongunstig afliepen.

(Het vervolg hierna.)