Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1816

[p. 228]

Gustaaf en Augusta, of de Reizigers van Herjedalen. Naar het Hoogduitsche: Die Ignoranten. Van G. Schilling. II Deelen. Te Leeuwarden, bij Steenbergen van Goor. 1815. In gr. 8vo. Te zamen 493 Bl. f 4-16-:

Een paar natuurmenschen uit Herjedalen, (een bijna onbevolkt gewest van Zweden, nabij Lapland, en waar men uit zijn kamervenster de Noordpool kan zien) eensklaps en onvoorbereid verplaatst in het hart van het beschaafde Duitschland, zijn daar eene groote zeldzaamheid, en nagenoeg ieder van hunne woorden en verrigtingen zijn zeldzaam. Zoodanige zijn onze reizigers, in dat afgelegen gewest door hunnen vader, die, de wereld al vroeg moede, dezelve aldaar was ontvlugt, en door eene bejaarde tante, in alle eer en deugd opgevoed, maar van de zeden en gewoonten der overige menschen genoegzaam geheel onkundig; zij zijn van gezond verstand, en goedhartige welwillendheid, en goede zedelijke beginselen ruim voorzien, maar van mensch- en wereldkennis geheel ontbloot, en lazen nooit andere boeken dan den Bijbel, hun Evangelisch-Lutersch vraagboek, en eenige predikatiën uit de vorige eeuw; broeder en zuster zijn door hartelijkheid en gewoonte aan elkander op het naauwst verbonden.

Het kan niet anders, of deze voor iederen lezer zeer belangrijke, en bij uitstek brave menschen, maken zich ieder oogenblik, ook bij hunnen meest deelnemenden vriend, belagchelijk; en de kundige verdichter brengt hen in menigerlei omstandigheden en betrekkingen, en onder velerlei menschen, waardoor de lezer aanhoudend, telkens met eene nieuwe aardigheid, wordt verrast, en bij de lezing der telkens al grappiger tooneelen zich regt aangenaam ontspant van vermoeijenden arbeid of letteroofening.

Aan vermogen, en vooral ook aan contanten, hebben zij geen gebrek; na 's vaders dood trekken zij op met eenen ouden bediende, om de wereld, en de vele broeders en zusters, die zij daar vinden zullen, te zien. Reeds op den overtogt op zee begint de grap. In eenen hevigen storm verloor zekere jonge Graaf van walrode het lieve meisje niet uit het oog, en was, terwijl de broeder in de mars geklommen was,

[p. 229]

de gelukkige oorzaak, dat zij niet over boord sloeg. Zij lag krachteloos in de armen van haren redder.

‘Dat was een weer!’ lispelde zij, en drukte, in eene bevallige verlegenheid, hare druipende lokken uit.

‘Zulk een woeste strijd der oproerige elementen,’ hernam hij, (de gezegde Graaf) ‘is een treffend beeld der menigvuldige levensstormen. Norsche vrienden, die ons, midden in hunne gemelijke luim, weldoen.’

‘Even als mijn vader!’ zuchtte zij, en wierp eenen blik naar het noorden. ‘Maar heeft deze storm u dan welgegedaan?’

‘Onuitsprekelijk. Aphrodite werd uit het zeeschuim geboren. De zee schonk dus aan het Godendom het hooge ideaal van vrouwelijke schoonheid. Een zeestorm werpt mij aphrodite in de armen: in u huldig ik de Godin.’

‘Broeder!’ riep augusta, en deinsde vol verbazing terug; ‘broeder, kom eens eventjes beneden! Hier is een Heiden! Hij heeft andere Goden voor zijn aangezigte, ja zelfs Godinnen.’

‘Mijnheer!’ riep gustaaf, en sprong met drift uit het want: ‘wat hebt gij tegen het eerste gebod?’

‘Volstrekt niets!’ hernam de ten hoogste verwonderde jongeling. ‘Ik sprak slechts van de oude fabelleer, van Griekenland's Goden en Godinnen, die aan de goddelijke dichters der oudheid hunne onsterfelijkheid te danken hebben.’

‘Bedoelt gij misschien den Baal te Babel?’ vroeg gustaaf, en zijn reeds opgeheven arm zonk, door het innemend voorkomen van den Heiden ontwapend, langzaam neder.

‘Och, maak u niet driftig, lieve broeder!’ smeekte augusta, op wie dat innemend voorkomen nog sterker gewerkt had, en trad, als een verzoenende engel, tusschen hem en den Graaf.

‘Zijt gij een Christen?’ vroeg gene, toen er op den Baal van Babel geen antwoord volgde.

‘Een praktisch Christen,’ hernam deze, ‘ten ware dit soms al te hoogdravend klinke.’

‘Een praktisch?’ mompelde gustaaf, en staarde hem strak aan; want dat woord was voor hem volstrekt onverstaanbaar.

‘Wat gelooft die soort van Christenen dan?’ vroeg het in eene angstige verwachting zwevende meisje.

[p. 230]

‘Zij gelooven aan den eeuwigen Godsdienst der liefde,’ antwoordde de Graaf, enz.

Gustje vraagde zichzelve: zouden de praktische Christenen allen zulke schoone jongelingen zijn? Maar dat praktisch Christendom lag gustaaf nog lang hard in de maag. ‘Ik vertrouw dien knaap juist niet te best,’ zeide hij; ‘hij is een praktisch Christen; ik ken die sekte niet.’ Hij werd bang voor het Evangelisch-Lutersch geloof zijner zuster, als zij zich met den praktischen Christen inliet.

Die praktische Christen en gustje werden evenwel eindelijk nog man en vrouw; menig kluchtig tooneeltje ging echter vooraf, en volgde ook daarop; en ten slotte geraakt gustje (van haren man gescheiden, gelijk gustaaf van zijne vrouw, die hij zonderling en bij wijze van schaking gekregen had) nog met gustaaf gehuwd, wiens zuster zij gebleken was niet te zijn; en zoo gaan zij dan naar Zweden terug, terwijl de lezer, die zeer veel belang stelt in beiden, zich verheugt, niet omdat hij nu niet meer van hen hooren zal, maar over hun huwelijk, als zijnde hij omtrent beider volkomen geluk daardoor voor altijd gerust gesteld.

Konden wij de reizigers inmiddels hier verzellen in den Vergulden Bok, daar zij het eerst in Duitschland afstapten; op het Grafelijk verblijf, bij de hoogadelijke vrouwe moeder, en hare drie malle, manzieke dochters; in zekere stad, aan zeker hof, en waar niet al? - wij houden ons verzekerd, onze lezers lazen ons met genoegen; maar, daar ons bestek dit niet gedoogt, verwijzen wij hen tot den koddigen roman zelven, waar men eene zee van zonderlinge voorvalien en een' schat van aardigheden vinden zal, die vervrolijken; en men zal tevens bevinden, zijn uur niet geheel nutteloos doorgebragt te hebben, daar deze natuurmenschen eene wezenlijke, en, hoewel dikwijls bijtende, echter leerzame, satire zijn voor toon, gevoelens en zeden van de in den gewonen kring der tegenwoordige wereld verkeerende, en voor de door zoogenoemde beschaving bijna in ieder opzigt verwrongene en verkunstelde menschen.

Wij kunnen echter onze goedkeuring aan dit werk niet geheel zonder uitzondering geven. Niet alleen stooten wij op menige te groote onwaarschijnlijkheid, (dan, dit geven wij toe, uit hoofde van het gelachverwekkende; en ons gevoel, dat dikwijls verontwaardiging worden kon over de werkelijke we-

[p. 231]

reld, wordt ook een weinig door deze ongerijmdheden getemperd, alzoo wij die wereld, hoe belagchelijk dan ook, echter zulks niet in zoo een' hoogen trap vinden, als het boek die teekent) maar oportet mendaeem esse memorem; dit geldt ook den romandichter, en een- en andermaal meenen wij hier den Schrijver betrapt te hebben, dat hij zich in zijn verhaal in eene en andere bijzonderheid tegensprak; dit is bewijs, dat hij al te vlugtig daar henen schreef hetgeen hem in de pen kwam, en de Vertaler had dit wel mogen verhelpen: maar moeijelijker zou het vallen, den misslag in het volhouden van onderscheidene karakters te verbeteren; en wij twijfelen niet, of de lezer zal, zoo wel als wij, deze, in ons oog nog al belangrijke, fout opmerken; niet zoo zeer, althans niet alleen, ten aanzien van gustaaf en augusta, (waarvan, om er dit bij te voegen, de eerste steeds al te achterlijk blijft en de laatste al te spoedig vooruitgaat, hoewel ook nu en dan de eerste weer wijzer en de laatste onnoozeler voorkomt dan doorgaans overal elders) maar vooral ten aanzien van Graaf roderik, wiens ongelijkheid aan zichzelven inderdaad hinderlijk en boven onze bevatting is. En, hetgeen ons het meest nog hindert, is het menigvuldig aanhalen van en toespelen op een' of anderen Bijbeltekst en gewijde geschiedenis: natuurlijk is dit wel bij zoodanige natuurmenschen, van jongs af aan eeniglijk onderwezen in de Schrift, en die zich eerlijk gewenden om al hun doen daarnaar te rigten; natuurlijk is het, dat zij, bij het vele dat zij zien, en de gedurige botsingen van hunne handelwijze en gevoel met die van gewone menschen, geduting Bijbeltaal spreken en zich op Bijbeltaal beroepen, en dat dit dan ook soms vrij belagchelijk klinkt; maar, behalve dat het ook wel eens wat ver gaat en tegen alle waarschijnlijkheid aandruischt, zoo meenen wij te dezen aanzien: alle dingen zijn wel oorbaar, maar alle dingen stichten niet.