Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Gertruida van Wart, of trouw tot in den dood. Eene ware Geschiedenis uit de XIVde Eeuw. Door J.C. Appenzeller. Te Haarlem, bij F. Bohn. 1815. In gr. 8vo. XIV, 210 Bl. f 1-16-:

Nog vol van den indruk, welken het bovenstaande werkje op ons gemaakt heeft, zetten wij ons neder, om ons gevoel uit te boezemen, en anderen onze gewaarwordingen mede te deelen. Wij moeten betuigen, in langen tijd door geen boek tot zulk eene ernstige, ja wij durven zeggen godsdienstige, stemming opgevoerd te zijn. Welk eene verhevenheid van geest! welk eene grootheid van ziel! welk eene kracht der liefde! ja, welk eene trouw tot in den dood, in den eigenlijken zin des woords! Wie plaatst deze Vrouw niet

[p. 612]

gaarne in de rij dier hooggeroemde Heldinnen van onde en nieuwere tijden, die als voorbeelden van verhevene zelfopoffering door alle eeuwen henen schitteren? Wie voelt, bij het aanschouwen van dit tooneel, niet levendiger zijne hooge waarde als mensch, en de edele krachten, die in hem verborgen liggen? Wie voelt zich niet tot het hooge standpunt des geloofs verheven, waar de wereld met al haar lief en leed uit ons oog verdwijnt; en beseft niet, wat liefde vermag, wanneer zij door den Godsdienst geheiligd wordt? Het is ons even alsof wij aanschouwers geweest waren van een hoog Treurspel, waarin het leven ons van deszelfs verhevenste zijde verschijnt. De stof zelve is in allen opzigte tragiek, en de behandeling beantwoordt, onzes oordeels, volkomen aan den hoogen ernst van het onderwerp. Het is een Geschiedkundig Tafereel, waarvan de grondtrekken uit de Historie van Zwitserland zijn ontleend; te welken einde de Schrijver geene nasporingen heeft gespaard, zoo als eene Geschiedkundige Inleiding en eenige Aanmerkingen voldoende bewijzen. De Gebeurtenis, welke hier ten grondslage ligt, is eenvoudig deze. De Roomsche Koning en Keizer albrecht viel in het jaar 1308 onder de sabelhouwen van eenige zaamgezworene Zwitsersche Edelen, die over zijn willekeurig bewind op hem misnoegd, en om persoonlijke redenen op hem verbitterd waren. Volgens de eenparige getuigenis van vroegere en latere Geschiedschrijvers, nam rudolf van wart (Echtgenoot van gertruida) geen dadelijk deel aan den moord. Daar hij echter onder de zaamgezworenen was, deelde hij met hen hetzelfde lot, werd vlugteling, vogelvrij verklaard, en, door het verfoeijelijkste verraad, uit allen de eenige, die de schim van albrecht, door den ijsselijksten dood, moest verzoenen. Welk eene grootheid van ziel zijne ongelukkige Echtgenoote, door hare teerhartige trouw en verhevene standvastigheid, bewees, is de inhoud van dit geschrist. Omtrent de inkleeding van deze stof drukt de Schrijver zich in de Inleiding in dezer voege uit: ‘Gelijk de Landschapschilder zich niet slaafs bepaalt tot den voorgrond of tot enkele partijen van zijn origineel onderwerp, wanneer de kunst iets meer en iets hoogers eischt, dan eene naauwgezette getrouwheid in de voorstelling; zoo heb ik ook, zonder de waarheid te kort te doen, mij eenige afwijkingen veroorloofd, welke noch de

[p. 613]

strenge Geschiedkundige, noch de bloote Romanschrijver mij ten kwade zal duiden. Want dit is het eigendommelijke van deze Brieven, door welke zij zich van eenen Roman onderscheiden, dat juist datgene in dezelve waarheid is, wat in den Roman den stempel van het sabelachtige en ongeloofelijke draagt.’ Over den geest en de strekking van dit boek lezen wij in die zelfde Inleiding nog het volgende: ‘Wij kunnen uit dit alles leeren, dat wij, in geene eeuw of tijdvak, het geloof aan het hooge en verhevene in onszelven, of het geloof in de menschheid, moeten opgeven. Evenwel in onze dagen, waarin men onder de Kunsten heeft gerangschikt, een goed Meisje, eene goede Echtgenoote en Moeder te worden, en waarin alle inwendige kracht van geest, door de poging om uitwendig veel te vertonen, als verlamd is, maken de heerschende ligtzinnigheid, verkeerde aandoenlijkheid en weekhartigheid het buiten twijfel noodig, dat men alles bijeen verzamele, wat, als echte voorbeelden van verhevenheid in denken en handelen, ons opwekken kan, om overal, waar de nood het vereischt, denzelfden heldenmoed en christelijke standvastigheid te betoonen.’ En waarlijk, wij beamen dit gezegde met geheel ons hart, en zijn het met den Schrijver ten volle eens, dat het lezen van zulke boeken veel kwaads kan weren, wat door onderscheidene geschriften van onzen tijd, die uitwendige beschaving en verfijnd levensgenot als het hoogste doel van 's menschen streven prediken, wordt veroorzaakt. Gij allen dus, die gewoon zijt, alleen bij eenen cramer, langbein, bilderbeck en dergelijken voedsel te zoeken en te vinden voor uwen geest en uw hart, neemt dit boek niet in handen: want het schetst u geene zoete en zachte tooneeltjes, die uw schoonheidsgevoel streelen, en uwen kunstsmaak voldoen; gij wordt hier niet onthaald op avontuurlijke gevallen, verrassende ontknoopingen, en sentimenteele tirades, die uwen geest in eene aangename spanning houden, en liefelijke aandoeningen bij u opwekken. Maar gij, die niet schroomt, het menschelijk leven ook van deszelfs ernstige zijde gade te slaan, ten einde uwe zedelijke kracht daardoor te versterken; gij, die de grootheid beseft, welke de mensch door liefde en Godsdienst kan bereiken, leest en herleest dit geschrift, en gij zult er den heilzaamsten invloed op uw geheel wezen van wegdragen.

Nog moeten wij hier bijvoegen, dat het boek geen origi-

[p. 614]

neel is, zoo als men uit den titel zou kunnen opmaken, maar eene vertaling uit het Hoogduitsch van een' Zwitserschen Schrijver. Zoo zeer wij ons over deze vertaling verblijden, zoo zeer bedroeven wij ons, dat men zich onlangs niet ontzien heeft, ons Publiek met de vertaling van den, zelfs in Duitschland algemeen uitgekreten Roman, Lucinde van schlegel, te bedreigen.