Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1815

Eerste Beginselen der Staatkundige Aardrijksbeschrijving, ten dienste der Scholen, volgens de nieuwste staatkundige veranderingen. Tweede vermeerderde en verbeterde druk. Te Dordrecht, bij A. Blussé en Zoon. 1813. In 12mo. 114 Bl. f :-6-:

De tweede druk van dit anders goede Schoolboekje is op een, voor het menschdom in 't algemeen hoogstgelukkig, maar voor deze onderneming allernoodlottigst tijdstip in de wereld gekomen; in 1813, het jaar van den val des Franschen Keizerrijks, en met hetzelve van het geheele toenmalige stelsel van Staatkundige Aardrijksbeschrijving - zoodat het geheele boekje thans volstrekt nutteloos is. Het was ook - om de waarheid te zeggen - geene zaak, om onder napoleon een zoodanig stelsel te schrijven. De ondervinding had, helaas! genoeg geleerd, dat geene verdragen of overeenkomsten, of zelfs giften aan zijne Broeders, Neven, enz. hem heilig waren; dat hij in één jaar den eenen Broeder uit Holland jaagt, den anderen Hanover eerst geeft, dan weder ontneemt. En zoo dit aan 's mans bloedverwanten geschied is, hoe zullen dan vreemden gevaren zijn? Zekerlijk, een zóó snelle, zóó gezegende ommekeer kon niemand verwachten, en wij twijfelen niet, of de uitgevers zullen zich den ondergang van hun boekje in dezen geweldigen, doch weldadigen stroom gaarne getroosten.

Evenwel is er - schoon het grootste gedeelte der schikking vervalt - nog veel goeds in dit boekje. Het begint met het Noordwesten van Europa - de Britsche Eilanden; gaat dan voort naar het Noorden, Deenemarken, Noorwegen, Zweden en Rusland; wendt zich dan eensklaps naar het Westen, om het Fransche Keizerrijk te beschrijven, (waartoe dan ook België, de linker Rijnoever, een gedeelte van Italië, Holland, en gedeeltelijk Zwitserland behooren.) In deze, zoo geheel dooreenliggende, en onaardrijkskundige orde (zoo wij dit woord

[p. 413]

gebruiken mogen) worden de landen opgenoemd, en de naast bijeenliggende, zoo als de Rijnoever en Holland, door Italië afgebroken. Duitschland en het Rijnverbond worden als eenzelvig beschouwd, (met uitzondering van Oostenrijk) en dus Pruissen ook tot het Rijnverbond gerekend, waartoe het nimmer behoord heeft. - De grenzen van Saxen (Saksen) worden ook niet naauwkeurig opgegeven; het grensde ten zuiden niet aan Wurtzburg, maar aan Beijeren (Baireuth), en ten zuidoosten (niet oosten) aan Boheme. Ook heeft het Groothertogdom Warschau nimmer tot Saksen behoord; hoewel de Koning van Saksen (in naam, en op een' zeer bepaalden voet) daarvan Groothertog was. De Wezer (bl. 45) maakte de oostergrenzen van het Ex-koningrijk Westfalen niet uit, maar vloeide er midden door heen. De Illyrische Provinciën (bl. 74) zijn niet in 1805 en 1811, maar (behalve Istrië en Dalmatië, die in 1805 afgestaan werden) in 1809 door Oostenrijk aan Frankrijk overgelaten. Voorts keuren wij het zeer goed, dat de Iönische Eilanden, waarmede men anders verlegen was, waar die te plaatsen, hier bij de Illyrische Provinciën gevoegd zijn, gelijk zij ook natuurlijk bij den Staat behooren, die deze gewesten bekomt, en buiten dezelve den sleutel tot de Adriatische Zee mist. - De andere werelddeelen zijn korter, en wat oppervlakkig behandeld. Men leest in Afrika nog van Ajan, Adel, Monomotapa, en zoo als die onbekende, en ten deele verdichte, Koningrijken al meer mogen heeten, als hoofddeelen. Op bl. 101 lezen wij van de straat Davids, in plaats van Davis, en het meer Supirior (Superior) in plaats van het Opper-meer. In Zuid-Amerika zijn de Spaansche bezittingen in deze beschrijving door de Portugesche en andere (Brazilië en Guyana) afgebroken; hetwelk in eene Staatkundige Aardrijksbeschrijving verwarring moet baren.

In weerwil dezer aanmerkingen, die meestal slechts op kleinigheden vallen, die ligt te verhelpen zijn, en welke zich de Schrijver dus ten nutte kan maken, wanneer er, na den afloop van het Weener Congres, eene nieuwe, veranderde uitgave werd raadzaam gekeurd, hebben wij dit boekje, in de meeste daadzaken en opgaven, juist, klaar, beknopt en bondig gevonden. De getallen van de inwoners der steden zijn moeijelijk alle na te gaan, daar de telling in de onderscheidene landen zoo zeer uiteenloopt; nogtans komen ons

[p. 414]

de meeste vrij naauwkeurig voor. De begrooting der inwoneren van het vijfde Werelddeel (bl. 113) is echter loutere gissing, daar Nieuw-Holland nog op verre na niet eens langs de kusten bekend is.