Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1814

[p. 460]

Bedenkingen omtrent het woord coquarde.

Aan den Zamensteller der Vaderlandsche Letteroefeningen.

Dezer dagen las ik, in het Mengelwerk van uw met regt hooggeächt Maandwerk, No. II, iets over den naam en de gedaante der Coquarde. Dezelve wordt aldaar gezegd, waarschijnlijk, haren oorsprong en hare benaming verschuldigd te zijn aan de haneveder, welke hendrik IV, in den slag van Ivry, op den hoed droeg, toen hij de bekende woorden uitsprak: ‘Si vous perdez vos enseignes, ralliez-vous à mon panache blanc; vous le trouverez toujours au chemin de l'honneur et de la gloire.’ Dan, daar de vederbossen op de helmen en hoeden der krijgslieden lange vóór hendrik IV in gebruik waren, en reeds van de oudste tijden der Grieken en andere volken dagteekenen; - daar het woord Panache, of Pennache, (zoo als de Fransche Akademie schrijft, naar het Italiaansche Pennacchio, afgeleid van het Latijnsche Penna) altijd, niet alleen reeds ten tijde van hendrik IV, gelijk gebleken is, en zelfs veel vroeger, van den vederbos, door krijgslieden en anderen gedragen, werd gebezigd, maar nog lang naderhand in die beteekenis bestaan heeft, en tot op den huidigen dag toe bestaat; - daar het woord Coquarde niet, dan na de regering van hendrik IV, begonnen is gebruikt te worden van de linten strikken, die den nieuwelings aangeworvene krijgsknechten, bij derzelver aanneming, gegeven werden; - daar, voor zoo verre mij bekend is, het woord Coquarde nergens voor eenen vederbos gevonden wordt, zoo min als haneveer; - en daar, eindelijk, geene genoegzame overeenkomst tusschen eenen grooten vederbos en eenen kleinen linten strik bestaat, om dezelve eenen gemeenen naam te geven: zoo zij het mij, om alle die redenen, geöorloofd, met alle bescheidenheid, van den steller der bewuste aanteekening te verschillen. Ik zoude eerder denken, dat de Coquarde eenvoudig dien naam voere naar de gelijkvormigheid aan eenen hanekam, even als de Romeinen, om die zelfde gelijkenis, den top, welke, van het voorhoofd tot aan het achterhoofd, over hunne helmen liep, en veelal getand was, gelijk men uit de afbeeldingen sommiger oude helmen zien kan, met den naam van Crista bestempelden, waarvan de Franschen hun crête de casque ontleend hebben. Ik

[p. 461]

zoude dit te meer denken, omdat de linten strikken en de pluimaadjen, zoo eertijds, als nog heden ten dage, zeer dikwijls te gelijk een en hetzelfde hoofddeksel versierden, en men dus niet zeggen kan, dat de Coquarde den vederbos vervangen hebbe, en van denzelven oorspronkelijk zij.

Wat voorts het woord haneveer, in den zin van eenen primipilus, waarvan, ter gemelde plaatse, in het voorbijgaan gehandeld wordt, betreffe; mogte ik daaromtrent ook eene gissing wagen, dan zoude ik in bedenking geven, of hetzelve niet zoude kunnen geächt worden zamengesteld te zijn uit haan, bij kiliaan, onder andere beteekenissen, ook die hebbende van homo imperiosus, en van Martis pullus, vir bello strenuus, pertinax in certamine instar galli, over welke zeer uitvoerig handelt von wicht, Ostfries. Landrecht, Lib. 1. Cap. 56, en uit veer, man, van welk woord verdient gelezen te worden de Heer ypey, in het Vervolg der taalkundige aanmerkingen over verouderde woorden van den Staten-Bijbel, bl. 173 en volgg.

Dat het woord Belhamel van den voorganger der kudde overgenomen zij, gelijk mede aldaar gezegd wordt, heeft zijne rigtigheid. Dan, minder bekend is mogelijk, dat, naar alle waarschijnlijkheid, het Fransche Bélier, insgelijks, om die reden, van Bel afkomstig is. Zulks blijkt, onder andere, uit het woord Cloqueman, welk, nog ten tijde van ménage, in sommige oorden van Frankrijk, gezegd werd van het vooraan gaande schaap, welk, de bel aan den hals dragende, de kudde den te nemen weg doet vinden.