Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1812

Het Geraamte, of de Leeuwenridders; Tooneelspel. Door A. Cramer. Niet vertaald. Muzijk van J.L.P.L. Freubel. Te Amsterdam, bij A. Mars. 1812. In kl. 8vo. 131 Bl. f :-12-:

Bijaldien ook, hetgeen phedrus van zijn Fabeldicht zegt: (duplex libelli dos est: quod risum movet, et quod prudenti vitam consilio monet) op een Tooneelstuk mede mogt worden toegepast, zoo zal echter in deze verlichte eeuw, waarin wij geenen leiband der zeden meer behoeven, het laatste wel zonder schade gemist kunnen worden, en over het eerste zal zich ten aanzien van dit Genie-stuk niemand met regt beklagen; waarlijk ‘risum movet,’ ofschoon het alles behalve een Kluchtspel is! Het menschdom leeft bij de verandering; het moet daarom, naar het schijnt, ook op eene andere wijze, dan voorheen, behandeld en vermaakt worden; en hij kan niet gerekend worden met dezen zijnen tijd te zijn vooruitgegaan, die nu nog de meesterstukken der vroegere vernuften tot zijne modellen kiest, of voor het minst nog van die oude beproefde meesters de kunst af wil zien. Het wordt tijd, dat die oude mannekens, oude regels en oude zeden eens plaats maken voor nieuwe vindingen van nieuwe vernuften; volkssmaak en volksvermaak krijgen hoe langer hoe meer eene andere wending: semper in melius! in spijt van den schoolvos, die in pejus roept. Bij de reeds zoo dikwijls herhaalde oude Vaderlandsche stukken en alles wat in dien

[p. 334]

geest beärbeid is, bij de zoo hooggeroemde vroegere Fransche meesterstukken der kunst, hoe voortreffelijk ook, zou het publiek thans welligt in slaap vallen; maar stukken, zoo als dit Geraamte van den Heer cramer, houden het, dit verzekeren wij, den vaak wel uit de oogen. Welk een kracht-genie! ‘Een aantal knechten ijlen met brandende fakkels over het tooneel; soldaten vechten hier en daar groepsgewijze; dit duurt eenigen tijd; het achterste gedeelte der zaal stort brandende in; overal ziet men brandende puinhoopen; een mooi meisje strekt de armen uit op een' reeds half ingestorten muur; een Ridder redt haar door vlam en puinhoopen; dan loopt hij naar eene deur, maar die is toe; nu (regts om keer) naar eene andere; overal wordt intusschen met woede gevochten.’ Men slape eens bij zoodanige vindingen; vooral, wanneer, naar de bijgevoegde, zeer naïve aanwijzing, eene toepasselijke, in het orchest uitgevoerde muzijk, (hetwelk noodig is) dit tooneelbelangrijk maakt voor den aanschouwer!

Mijne Heeren! die voor het Tooneel dichten wilt, kiest u toch zulke vindingrijke meesterstukken ten voorbeeld, en beproest het, of gij u niet verheffen kunt tot zoodanige hoogte! Het moge u wat tijd en hersenbreken kosten, maar het publiek staat dan ook over uw werk verstomd; en wij vertrouwen, zoo gij den weg maar weet, zoo maakt gij er uwe rekening bij, indien het u daar om te doen is. Herinnert u, wat burger van zijne gedichten zegt:

Bedenk' Er nur, wie schön das ist!
Verleger, wohlgezogen,
Bezahlen oft, zu dieser Frist,
Mit Louisd'or den Bogen.
Wächst nun im zehnten sauren Jahr
Zehn Bogen stark Sein Bändchen,
So schnappt Er ja an Trankgeld baar
Zehn Blinde, ohne Rändchen.
Das heisst doch nicht für Katzendreck
Sich müd' und lahm kasteyen.
Soll denn so viel gebratner Speck
Umsonst in's Maul ihm schneyen?

u.f.w.

[p. 335]

Een vroeger stuk van den Heer cramer: ‘De Hut in het Bosch,’ is ons zeer wel bekend; maar een ander, onder welker puinhoopen hij dit Geraamte vond: ‘Het Visschers Meisje, of de Ruïne aan den oever van den Rijn,’ getiteld, hebben wij, helaas! niet onder het oog gehad; doch wij zijn overtuigd, dat het mede regt origineel geweest zal zijn, en het strekt daarom des Dichters vrienden weinig tot eer, dat zij, bij den titel van dit nieuwe kunstgewrocht, zich aanstonds voorstelden, dat het een uittreksel van spiess Leeuwenridders wezen zou; het is geheel eigen vinding en in eenen eigenen trant. In een stukje, Johanna en Ubaldus, van de Zelfmoordenaars van dien spiess, heeft de Dichter wel van een geraamte gelezen; maar dat volkssprookje was bovennatuurlijk daargesteld, en de Dichter (die veel van het natuurlijke of benedennatuurlijke houden zal) kon er niets van overnemen; alleen het sublime denkbeeld, om een geraamte ten tooneele te voeren, heeft hij er van ontleend, en de koude overblijfsels van dat geraamte trachtte hij, zoo veel mogelijk, te verlevendigen. Hoe hij dit gedaan hebbe? Ja waarlijk, daarvan nog een enkel woord!

Eene lieve, mooije, jonge Gravin, bertha, verlieft eensklaps op eenen onbekenden dapperen Ridder, wiens costum veel van eene zwart - verlakte koffijkan heeft, en die in het Tournooi van allen den prijs won; ook haar vader verlangde dat huwelijk, en Ridder richard werd zelf gepikt; maar ... maar ... hij had reeds vrouw en kind; - bertha en hij veranderen daarom maar aanstonds en goedschiks de iefde in vriendschap; en deze vriendschap is zoo sterk, dat bertha hem in Riddergewaad en wapenrusting overal naloopt, om hem van levensgevaar te waarschuwen. Dan, dit had haar leelijk kunnen opbreken; want de Ridder slaat aanstonds de hand aan zijn zwaard, en roept: sta! wie zijt gij? geef u over! Evenwel dit liep wel af; maar zij kwam in andere gevaren: natuurlijk moest zij bem nu bijstaan in de gevechten; voorts was zij bijna verzopen - en bijna verbrand. Anderen, en in 't bijzonder zekere montabor had ook gezien dat bertha mooi is, en daarom kwam hij richard bevechten. Deze oorlogstooneelen vallen alle voor in den omtrek van de puinhoopen van het slot, dat weleer bewoond werd door de ouders van richard's echtgenoote, alwaar

[p. 336]

hare moeder vermoord was, en nu het geraamte van haren vermoorden vader, dat men heel uit Palestina had overgebragt, te pronk lag. Daar vindt richard ook eindelijk vrouw en kind; en het bleek nu, dat deze vrouw zich hier reeds lang had op- en schuil gehouden, en met haar kind vergeet - mij - nietjes plukt, omdat zij bij abuis haren vader eens doodgestoken had. Richard maakt nu montabor, den moordenaar der moeder, en den brandstichter, hier ook kapot; hij roept zijne vrouw toe, dat hare ouders gewroken zijn; men heft het kind omhoog; bertha wordt door haren vader opgerigt, en dit alles vormt een bevallig tafereel, waarmede het stuk besloten wordt. Overigens spelen de elementen, met en benevens den machinist, in dit stuk de hoofdrollen. En de soep-terrine, waaruit de gade van richard, bij het einde van het vijfde bedrijf, hoogst nieuwsgierig rondziet, is mede zeer intéressant.

Wij twijfelen, of, niettegenstaande onze aansporing, wel velen ons zoodanige nieuwmodische meesterstukken zullen leveren; want het geldt ook hier voorzeker: Poëta nascitur, non sit!