Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1812

[p. 241]

Beoordeeling.

Leerredenen, door J.H. van der Palm. IIIde Deel. Te Amsterdam, bij J. Allart. 1810. In gr. 8vo. f 3-:-:

Door den stilstand in de geregelde uitgave van de Alg. Vaderl. Letteroefeningen, uit de bekende verschikkingen gesproten, is mede het verslag van dit derde Deel dezer voortreffelijke Leerredenen tot een' anders onbehoorlijk langen tijd uitgesteld. Intusschen is reeds een nieuwe bundel verschenen. Dit een en ander dringt ons dan nu te meer tot spoed en bekorting; daar wij toch ook, wat de hoofdzaak betreft, óf slechts onzen vroegeren lof met andere woorden zouden hebben te herhalen, óf van de Leerredenen zelve uittreksels moesten geven, waarvan wij ons, door den verloopen tijd, immers wel mogen ontslagen rekenen. Wij konden het dan voor als nu wel laten bij de algemeene betuiging, dat ook deze bundel voor geenen van de beide voorgaanden behoeve te wijken, noch in het belangrijke der stoffen, noch in het keurige der bewerking: maar wie vertoeft niet gaarne bij de herinnering aan het edelst genot, en roept daarbij niet menigen verheffenden en stichtenden indruk met dankbaarheid in zijnen geest terug? Daartoe diene het overzigt van de volgende lijst der Leerredenen, die wij slechts met eene enkele aanmerking zullen verzellen. 1) Tafereel van Jezus lijden. Tekst: Joh. 1:29b. 2) De strijd en zegepraal van den Christen: 2 Tim. IV:7, 8a. 3) Abrams uittogt uit zijn vaderland: Genes. XII:1-9. 4) Het voorregt der openbare Godsdienstoefening: Ps. LXV:5. 5) Jezus Koningrijk op aarde: Titus II:14. 6) Job in zijnen voorspoed: Job I:1-5. 7) Job in zijnen tegenspoed: Job II:10. 8) Job in zijne boet-

[p. 242]

vaardigheid: Job XLII:5, 6. 9) Abrams geloof: Genes. XV:6.

De keuze der onderwerpen is het eerste, wat den meester kenmerkt; en wie vindt hem niet hier daarin weder, het zij men dezelve van de godgeleerde of meer praktische zijde beschouwe? Maar, wat hem kroont, is, wanneer hij door de behandeling die beiden weet te vereenigen, gelijk zij, uit het hoogste, dat is godsdiendienstige, oogpunt beschouwd, één zijn. En dat van der palm met allen ernst naar deze hoogste kroone streeft, daarin bevestigde, dit bewees ons deze bundel duidelijker nog dan de vorigen. Om uit allen slechts één te noemen, hoe zeer strekt daarvan ten bewijze de laatste Leerrede, wier indruk ook welligt daarom het levendigst bij ons is. Ja! - riepen wij telkens onder het lezen uit - had men zóó altijd over het geloof gesproken, of sprak men er nu reeds algemeen zoo over, als een gemoedsbestaan, Gode even behagelijk als den mensch betamende, op beider natuur en betrekking gegrond en daaraan juist beantwoordende, en daarom ook de eenige zuivere bron van al wat in den mensch deugd genoemd wordt; wie zou dan niet met den Redenaar in dit geloof het gewigtigst hoofdstuk in de gansche Godsdienstleer, ja het wezen van den Godsdienst zelven erkennen? wie niet, met hem, door zijn eigen gevoelen het oordeel toestemmen, 't welk God zelf, zoo als hij bl. 359 zegt, over zulk een geloof velde, wanneer Hij het Abram tot geregtigheid rekende?

Wiens hart, met één woord, stemt niet ten volle in met alles, wat hier, als uit het hart der Openbaring, gesproken is, en voelt zich nu eens hoog verrukt, wanneer ook ons die zelfde sterrenhemel, dien God voor 4000 jaren aan zijnen gunsteling toonde, als zinnebeeld en getuige van diens eeuwige liefde, magt en trouw, die drie vaste gronden des geloofs, door den Redenaar getoond wordt; dan weer diep verootmoedigd en verteederd, wanneer hij het volgende verneemt, bl. 362.

[p. 243]

‘Zoo worden de zwakheden van Gods kinderen, en wat zij dagelijks tegen den God hunnes Verbonds misdrijven, door elke volgende daad van kinderlijk geloof, uit het boek der gedachtenis uitgewischt!’

Maar juist om deze, naar ons inwendig gevoel, zoo ware, echt Bijbelsche en geheel Christelijke voorstelling van het geloof, moest ons eene uitdrukking op de volgende bladz., waar hetzelve een bijpad genoemd wordt, om den weg der deugd, of tot de gunst van God, te verkorten of gemakkelijker te maken, te meer stooten. Is dan dit geloof nog weer iets anders dan de deugd, dan die geregtigheid zelve, die voor God geldt, derzelver inwendig wezen, en deze daarvan niet slechts het uitwendig bewijs?

Zij, op welken ieder oog gevestigd is, wier voorbeeld vaak wegsleept en als gezag geldt, behooren in der daad dubbel op hunne hoede te wezen, dat vorm en inhoud altijd in overeenstemming zijn, en zich van alle uitdrukkingen te onthouden, die met de waardigheid der zaak en het heilig doel des gewijden redenaars ook maar schijnen kunnen te strijden.

Mogen wij daaronder ook niet de volgende in de eerste Leerrede, bl. 37, rekenen? - ‘Toen Jezus uitriep, het is volbragt, wist hij, dat de laatste quadrantpenning onzer schuld betaald was: - de pen van David en Jesaias had het, voor vele eeuwen, in alle deszelfs graveerselen geteekend.’

Ook de grootste meester heeft altoos een zeker vak, waar hij, zoo als men zegt, geheel te huis is, en zich, als in zijn element, met volle vrijheid en lust bewegende, zijne gansche kracht ontwikkelt. Ja, dit bewijst zijn meesterschap, schoon tevens de menschelijke beperking. Bij van der palm zouden wij het de aaneenschakeling van het oude met het nieuwe, van het voorledene met het tegenwoordige noemen: hij weet de oudheid, in hare verschillende tijdperken, als voor ons te doen herleven, zoo dat wij er onze eigen natuur altijd

[p. 244]

slechts in eene andere gedaante wedervinden; en aldus handhaaft hij, met de daad zelve, ook zonder opzettelijken toeleg, de eer der gewijde oorkonden op de eeniglijk voldingende wijze, als de openbaring dier gemeenschap tusschen God en het menschdom, welke, schoon min of meer bedekt naar de vatbaarheid der menschen en tijden, altoos slechts eene en dezelfde zijn kan, maar die alleen geheel zigtbaar en volkomen geopenbaard is door het waarachtige Licht, dat gekomen is in de wereld.

Maar zoude het van der palm ook niet wel eens gaan als andere groote oudheidkundigen, die het oude met het nieuwe vermengen, in plaats van het eene door het andere op te helderen; of die de orde der dingen omkeeren, het nieuwe uit het oude willen verklaren, en aldus aan het Oude Verbond reeds het licht des Christendoms leenen? Althans de vierde Leerrede wekte bij ons, niettegenstaande hare overige voortreffelijkheid, deze aanmerking bijzonder op, welke intusschen ook op die over Abraham en Job toepasselijk is.

Wilden wij voorts de eigenaardige schoonheden ook van dezen bundel opgeven: de meesterlijke verklaring der schriftuurteksten, de juist gevatte en helder ontvouwde kracht der beelden en spreekwijzen, de natuurlijke afleiding der onderwerpen uit zamenhang en bedoeling, de treffende overbrenging van dezelve op het dadelijk leven en de ervaring onzer dagen, de ontelbare wegslepende plaatsen en verrassende wendingen, waar de kunst zelve de taal der natuur spreekt, de korte maar des te krachtiger toepassingen, waar alles bijeengetrokken wordt, om het, ten slotte, nog eenmaal op het hart te drukken; wij zouden van elke Leerrede in 't bijzonder moeten spreken: want, de eene verheffende, zouden wij duchten de overigen te verongelijken. Ook hier is dus wederom het besluit: men leze en herleze; men beproeve alles, en ieder behoude voor zich het goede, en voele zich opgewekt, om te streven naar het beste!