Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1810

Hoe leert men Kinderen in het Boek der Natuur lezen? of Gesprekken over Voorwerpen der Natuur, door J.P. Pöhlmann. Iste Deel. Met Platen. Uit het Hoogduitsch. Te Amsterdam, bij J. Allart. In gr. 8vo. 410 Bl.

Een gunstig denkbeeld, omtrent de waarde van dit Werk, zal het velen voorshands doen opvatten, dat de verdienstelijke Amsterdamsche Kerkleeraar, de Heer wolterbeek, niet slechts de Vertaling van hetzelve aangeraden, maar ook, tot het schrijven van eene Voorre-

[p. 405]

de ter aanprijzinge, zijne pen wel heeft willen leenen. 's Mans bekend voortreffelijk karakter, zoo van de zijde van het hart als van het verstand, zet aan die aanprijzing, met de duchtigste redenen daarenboven geschraagd, kracht en waarde bij. De gronden van aanprijzing zijn, deels de stoffe van het Werk, deels de wijze van behandeling - stoffe, zijnde de werken des Oneindigen, boven welke niets anders een voegzamer voorwerp der beoefeninge van het redelijk verstand, en voor het zich ontwikkelende geestvermogen der aankomende jeugd beter berekend is, zoo wel om het uitlokkende voor den weetlust, als om de veelvuldige uitstekende voordeelen, welke het kan aanbrengen. In zijne korte wenken toch toont de Eerw. wolterbeek, niet te behooren onder die schrale Predikers, wier studie (indien het zoo moge heeten) zich bij het Godgeleerd zamenstelsel alleen bepaalt, en die van meening zijn, dat zij aan hunne verhevene bestemming voldoen, indien zij slechts op den gewonen tijd eene kanselrede, hoedanig dezelve dan ook moge wezen, kunnen voordragen; voor het overige met andere wetenschappen, hoe naauw ook met hunne hoofdstudie in verband staande, zich weinig of niet bemoeijende. Even als de Goddelijke Leeraar, welken de Heer wolterbeek verkondigt, dikmaals op de verschijnsels en voortbrengsels der Natuur zijne toehoorders opmerkzaam maakte, zoo toont hij ook, de werken des grootheerlijken Makers, die allerwegen met zoo veel luister pralen, met een godsdienstig opmerkzaam oog te beschouwen.

Gelijk de stoffe, zoo prijst ook de eerwaardige Voorredenaar de wijze van behandelen. Deze is de dus genoemde Socratische, bestaande in het doen van vragen door den Onderwijzer, door welke de Leerling tot het geven van antwoorden, op dezelve slaande, wordt uitgelokt; eene wijze, derhalve, ‘door welke de aandacht der kinderen gaande gehouden, derzelver verstand beschaafd en derzelver oordeel gescherpt wordt;’ eene wijze, van welke zijn Eerw. getuigt, (die, indien Recensent wel onderrigt is, met een talrijk kroost gezegend, regt van spreken heeft,) dat de ondervinding hem geleerd heeft, ‘dat, doet men de vragen, door pöhlmann gedaan, den kinderen, mits ze niet te jong, of niet al te onvatbaar en onbesuisd van aard zijn, men dan genoegzaam dezelfde antwoorden ontvangt, welke hier op de vragen gegeven worden.’ Genoegzaam met des Schrijvers ei-

[p. 406]

gen woorden de nuttigheid dezer leermethode bewezen, en van eenige bedenkingen ontheven hebbende, beklaagt zich alleen de Heer wolterbeek over pöhlmann's bijzondere manier van doen, te weten, ‘dat er in zijn geheele Werk, ook niet daar, alwaar er dikwijls de allersterkste aanleiding toe was, zelfs niet met een enkel woord, van God, den oorsprong aller wijze inrigtingen in de Natuur, melding wordt gemaakt.’ Met regt beklaagt zich de Leeraar over dit gebrek, als zijnde van oordeel, dat, indien slechts eenige verhevene waarheden worden voorbijgegaan, het zich ontwikkelende verstand der jeugd voor eenige waarheden van den dus genoemden Natuurlijken Godsdienst berekend is. Met den Recensent, dit lijdt geen twijfel, zal de Heer wolterbeek ook hier eigen ervarenis kunnen inroepen. En het was met reden, dat zijn Eerw., ter verhelping van dit gebrek, aan den kundigen Vertaler eenige wenken gaf, welke daarin ook niet ongelukkig geslaagd is.

Zoo veel wat den vorm van dit Werk aangaat, hetwelk den titel van Katechismus der Natuur, of soortgelijken, even gevoegelijk, als welken het nu op het voorhoofd draagt, zoude kunnen voeren. Niets geheel nieuws toch is ons hier voorgekomen, hetwelk in de bekende schriften van eenen martinet, van eenen pasteur, en, welken wij met regt mogen noemen, van den verdienstelijken j. buys, niet ontmoet wordt, immers zoo veel de hoofdzaak betreft. In den vorm, of de wijze van behandeling alleen, moet, hetgene dit Werk nieuw bezit, gezocht worden.

Voorts is het Werk versierd met een tiental wel uitgevoerde Platen, voorstellende den omloop des bloeds in het menschelijke ligchaam, nevens de afbeelding van verscheiden visschen en dieren, of wel van een of ander gedeelte derzelven; wordende voorafgegaan van eene verklaring van dat alles.

Zeer veel, indedaad, is uit dit Werk te leeren, ten aanzien van de eigenlijk genoemde Natuurkunde, en bepaaldelijk wat de algemeene eigenschappen en hoedanigheden der ligchamen betreft, doch ook meer bijzonder ten aanzien der Natuurlijke Historie, en de onderscheidene voorwerpen uit de drie dus genoemde Natuur-Rijken, die daarin begrepen zijn. Dieren en Visschen worden in dit Deel behandeld, terwijl het overige in een volgend Deel plaats zal vinden.

[p. 407]

Hoewel het Werk voor een doorloopend berigt niet berekend is, willen wij, echter, om den Lezer eenig denkbeeld te geven, op hoedanig eene wijze de Heer pöhlmann zijne Socratische leermethode doe gelden, zoo als het Boek openvalt, iets ter proeve mededeelen. Op bladz. 24, onder het artikel: Elk ligchaam heeft eene zekere gedaante, ontmoeten wij het volgende gesprek.

‘Leeraar. Zegt mij eens, Kinderen! welk eene gedaante deze slijpsteen hebbe?

Kinderen. Hij is vierkant.

L. Is hij even zoo breed als hij lang is?

K. Neen.

L. Daar hij nu langer dan breeder (breed) is, kunnen wij zeggen, dat hij langwerpig vierkant is. Maar zijn nu alle ligchamen, die in de wereld zijn, vierkant?

K. Neen.

L. Hebben zij dan misschien in het geheel geene gedaante?

K. Die hebben zij zeker.

L. Waar van daan weet gij dat?

K. Wij zien het.

L. Maar alle ligchamen, die in de wereld zijn, kunt gij niet zien, (:) hoe kunt gij derhalve weten, dat zij allen eene zekere gedaante hebben?

K. -

L. (Legt een stuk papier, welks grootte de kinderen niet gezien hebben, op de tafel, en bedekt de grenzen (randen) van hetzelve met servetten, zoodat zij alleen het middelste van het papier kunnen zien.) Zegt mij eens, welk eene gedaante dit ligchaam (dit stuk papier) hebbe?

K. Wij kunnen het niet zien.

L. Niet? daar ligt het; - ik zie het wel.

K. Ja, maar hetgeen van dat papier onder de servetten ligt, kunnen wij niet zien.

L. Zoo, zoo, dan wilt gij zeggen, dat gij een zeker gedeelte van het papier niet zien kunt, en mij dus ook niet kunt zeggen, welk eene gedaante het hebbe. Maar wat is dat nu, dat gij niet kunt zien?

K. -

L. Kunt gij wel zien, waar het ophoudt?

K. Neen.

L. Hoe noemt gij nu datgeen van het papier, hetwelk gij niet zien kunt, met een ander woord?

[p. 408]

K. Zijne grenzen.

L. Weet gij nu wel, hoe het komt, dat gij mij niet kunt zeggen, welk eene gedaante dit ligchaam hebbe?

K. Wij zien de grenzen van hetzelve niet.

L. Welke deelen eens ligchaams moeten wij dus volstrekt zien, zullen wij kunnen zeggen, welk eene gedaante hetzelve hebbe?

K. Deszelfs grenzen.

L. En wanneer gij deszelfs grenzen niet zien kunt, wat kunt gij dan ook niet zeggen?

K. Welk eene gedaante het hebbe.

L. Maar gesteld eens: een ligchaam had in het geheel geene grenzen, wat kon het dan ook niet hebben?

K. Eene gedaante.

L. Waaraan gelooft gij derhalve, dat de gedaante eens ligchaams verbonden is?

K. Aan deszelfs grenzen.

L. Waar derhalve geene grenzen zijn, daar kan dus ook geene -?

K. Gedaante zijn.

L. Van te voren hebben wij geleerd, dat alle ligchamen grenzen hebben; maar hebben alle ligchamen nu nog meer?

K. Eene zekere gedaante.

L. Maar weet gij nu wel te zeggen, waarom wij ook aan alle ligchamen eene zekere gedaante moeten toekennen?

K. Omdat zij allen grenzen hebben.

L. Nu weet gij derhalve met zekerheid, hetgeen gij van te voren slechts gegist hebt; namelijk, dat alle ligchamen eene zekere gedaante hebben.’