Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1810

Onderwijs in den Christelijken Godsdienst, door C.G. Salzmann. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Amsterdam, bij A. Meijer, Schalekamp en van de Grampel. In kl. 8vo. 138 Bl.

Van eenen, in al 't geen de Opvoeding der Jeugd betreft, zoo ervarenen, en door veeljarige ondervinding zoo wel geoefenden man, den allezins verdienstelijken salzmann, kon men, bij de bekendmaking van een Onderwijs in den Godsdienst, niet wel iets middelmatigs verwachten. 't Onderscheidt zich van alle dergelijke leerboekjes, zoo door de orde en wijze van behandeling, als door de gekozene onderwerpen.

De voorgedragene leeringen zijn vervat in eene menigte korte stellingen, die telkens door eenige gepaste dichtregels afgewisseld worden, zoodat men er zich te gelijk, als van een boek tot stichting, van zou kunnen bedie-

[p. 233]

nen. 't Geheele ontwerp loopt in de volgende, den Schrijver alleen eigene, orde af. Vooraf gaat eene korte Inleiding, waarin de gedachte, er is een God, duidelijk ontwikkeld, en naar de algemeene vatbaarheid, met bewijzen, ontleend uit de elk in 't oog loopende voortreffelijkheid, orde en zamenhang van alle dingen, overtuigend gestaafd wordt. Daarop volgt eene geschiedkundige voorbereiding, bevattende eerst eene korte beschrijving van de geschiedenis en den aard van den Godsdienst vóór Jezus, daarna een dergelijk verslag van den persoon en de geschiedenis van Jezus. Dan komt vervolgens de door Jezus verbeterde Godsdienst zelf in aanmerking. Deszelfs hoofddoel is verbetering en volmaking. Hiertoe behooren vier hoofdpunten, waartoe de geheele omvang der leere van Jezus gebragt wordt: waarheid, liefde, vrijheid en zaligheid. - Onder 't denkbeeld van waarheid worden de leerstellingen medegedeeld, die Jezus aan 't menschdom heeft voorgedragen. Hier zal men, met andere Schriften van salzmann bekend zijnde, zich minder verwonderen, verscheidene, anders hooggeschatte, leerstellingen voorbijgegaan te zien, dan wel andere aan te treffen, die men er niet zou verwacht hebben. Van de leer omtrent de groote verdienste van den dood van Jezus voor 't menschdom, en der hierdoor verworvene begenadiging, wordt alleen in 't voorbijgaan vooraf dit gezegd: ‘Daar 't nieuwe Testament opgesteld werd in eenen tijd, dat men van eenen Godsdienst, zonder offeranden en priesters, geen denkbeeld vormen konde, moesten zich ook de Schrijvers naar de heerschende wijze van denken voegen, en Jezus nu eens met eenen Hoogenpriester, dan zijnen dood en de vergieting van zijn bloed met een offer vergelijken, Hebr. V:10.’ Van de leer van den Heiligen Geest, en, 't geen ons nog meer bevreemd heeft, ook van die van Gods eigenschappen, wordt geene melding gemaakt. Daarentegen heeft niet alleen de leer betreffende Engelen in 't algemeen, maar ook die aangaande het bestaan van Duivelen, hier hare plaats bekomen. - Tot 't tweede stuk der volmaking, waartoe Jezus de menschen tracht op te leiden, de liefde, brengt de Schrijver de Christelijke zedeleer, als liefde vorderende jegens God en onze medemenschen, in 't bijzonder tot dezulken, met welken wij in eene naauwere verbindtenis staan, en wel voornamelijk, om het zielenheil van onze medemenschen te bevorderen; ook liefde tot alle Gods schepselen. Dit gedeelte

[p. 234]

is verreweg 't uitvoerigste, en in de daad voortreffelijk behandeld. - Onder de vreemde en ongepaste uitdrukking van vrijheid, 't derde stuk van onze volmaking, verstaat de Schrijver 't vermogen, om overeenkomstig de erkende waarheid te handelen. En hier komen dan de middelen in aanmerking, door welken wij tot onzen pligt kunnen bekwaamd worden: eene nieuwe geboorte, geloof, overdenking der waarheid, gepaard met gebeden in den zin van Jezus, heerschappij over de gedachten en over de begeerten, oefening van 't ligchaam om allerhande bezwaarlijkheden te kunnen doorstaan, en naauwkeurige stiptheid in onze bezigheden. - Door zaligheid eindelijk, de vrucht van eene geoefende, vrijhandelende rede, wordt zulk een toestand van den geest verstaan, waarin wij wel te vrede zijn en ons wel bevinden, welke een aanvang neemt van 't tijdstip af, dat de verlichte mensch begint overeenkomstig de waarheid te handelen. Zij ontstaat uit het gevoel van rust en geregeldheid in de ziel, uit 't gevoel van onze waarde, dat men een kind van God is, en op deszelfs goedkeuring en bijstand zeer zeker kan staat maken, uit 't genoegen, 't welk de herdenking van het voorledene, de aanblik van het tegenwoordige, en het vooruitzigt in de toekomst verschaft. Zij is, zoo lang wij met dit ligchaam bekleed zijn, onvolmaakt, maar inmiddels toch zoo groot, dat de geneugten, welke de bezitting van de geheele zigtbare wereld ons zou mogen verschaffen, daartegen niet kunnen opwegen. Gemeenlijk is echter ook de uiterlijke welstand 't gevolg en de vrucht van de innerlijke volmaking. Zij zal echter niet, dan na de aflegging des ligchaams, de hoogste volmaaktheid bereiken. 't Besluit van dit hoofdstuk bevat eene voorstelling, die men hier ter plaatse niet zou verwacht hebben, van de gevolgen der verwaarloozing van onze volmaking door een zondig leven, waardoor men wordt weggesleept tot de ellende, die 't verderf of de dood genoemd wordt, en dat niet alleen in dit leven, maar ook na den dood van 't ligchaam. ‘Deze ellende,’ zegt hij, ‘zal eeuwig duren: omdat de genen, die zich dezelve hebben op den hals gehaald, nimmer die volmaaktheid zullen bereiken, die hun had kunnen ten deel vallen, zoo zij, zoo lang zij in het ligchaam wandelden, met alle opregtheid voor hunne volmaking zorg gedragen hadden; even als zij, die met groote gebreken aan geest en ligchaam geboren werden, nooit zoo volmaakt worden, dan (als) de genen, die de-

[p. 235]

ze gebreken niet uit moeders ligchaam medebragten.’ Ook al het voorgaande, betreffende de zaligheid, staat, onzes inziens, niet op de regte plaats, daar zij voorkomt als ten deele uitmakende de veredeling, waartoe Jezus ons tracht op te leiden, bl. 53, 121. Zij is toch veeleer 't gevolg en de vrucht derzelve. - Er volgt eindelijk nog eene korte beschrijving van de plegtigheden, welke aan den Christelijken Godsdienst verbonden zijn.

In handen van eenen der zake kundigen Onderwijzer, die hier en daar wat wist aan te vullen en te verbeteren, en alles wél te verklaren, zou dit boekje boven vele anderen van grooten dienst kunnen zijn.