Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

Hulde aan de Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen bij derzelver Vijf-en-twintig jarig Bestaan. Door A. Loosjes, Pz. Te Haarlem, bij A. Loosjes, Pz. 1809. In gr. 8vo.

Wanneer wij de gesteldheid en den toestand van ons Vaderland en onze Natie, in den tegenwoordigen tijd, beschouwen, dan hebben wij inderdaad weinig redenen om ons te verblijden en op den naam van Nederlanders te verhoovaardigen. Onze eer en glorie zijn op eene deerniswaardige wijze afgenomen en bezwalkt. Te vergeefs herinneren wij ons onze dappere, edele en, om onderscheidene redenen, waarlijk eerbiedwaardige Voorouders. Wij hebben reeds sedert lang op

[p. 611]

hunnen roem geteerd, verheffen hunne grootsche bedrijven, en meenen daarmede al vrij wat te hebben uitgevoerd, zonder te blozen om onze eigene werkeloosheid en dagelijks toenemend verval.

Maar hoe diep wij ook gezonken zijn, en hoe donker ook de toekomst voor ons wezen moge, in eenige opzigten kunnen wij nog wedijveren met andere Natien, in eenige opzigten overtreffen wij haar zelfs. Wij mogen dit, zonder eigenliefde of verwaandheid, openlijk zeggen. Waar zijn b.v. zoo vele nuttige en edele Stichtingen, zoo vele voortreffelijke en heilzame Inrigtingen, die, voor het grootste gedeelte, derzelver geboorte, opkomst en duurzaam aanwezen alleenlijk verschuldigd zijn aan de werkdadige menschenliefde der bijzondere Ingezetenen? Waar is eene Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen? Zij is op onzen grond ontstaan, en, dank zij der Goddelijke Voorzienigheid! in het midden van Staatsrumoeren, burgerlijke verdeeldheden en Volksrampen, door alle schokken en omwentelingen heen, gevestigd en in uitgebreidheid en bloei toegenomen. Zij is zoo geheel eenig in bedoeling, strekking en werkzaamheid. Zij is zoo eenvoudig en nederig, en te gelijk zoo weldadig en edel. Zij praalt niet met schitterenden luister, maar heure werken getuigen voor haar. Overal ontdekt men haren heilzamen invloed; overal laat zij sporen achter van haar gezegend aanzijn. De volwassen Jongeling dankt haar zijne edele vorming; het opkomend Geslacht is haar alles verschuldigd; het Vaderland juicht in haar bestaan; de Menschheid zegent haar, en de nagedachtenis van haren eerwaardigen Stichter zal in heilig aandenken blijven bij de late Nakomelingschap.

Zoo eenige Inrigting de hulde der Vaderlandsche kunst verdient, dan is het, voorzeker, deze Maatschappij. Zoo eenig Feest waardig is de verrukking van den Vaderlandschen Zanger op te wekken, dan is het, zonder twijfel, het Feest, dat men ter gelegenheid van het vijf-en-twintigjarig bestaan dezer Maatschappij vierde - eene plegtigheid, die door elken regtschapen Nederlander als een oorspronkelijk, edel en roemrijk Volksfeest wordt beschouwd, en tevens een Feest is ter eere van de Verlichting, de Deugd, den Godsdienst en de Menschenliefde.

Wij hebben dus deze hulde der kunst, door den Heere loosjes der Maatschappij tot Nut van 't Algemeen toegebragt, met het grootste genoegen ontvangen, en twijfelen geenen oogenblik, of zij zal tevens, volgens den wensch des Dichters, in gunste ontvangen zijn door die bloeijende en vruchtbare Maatschappij, welke in haar ouderwijs nederige zachtaardigheid en algemeene nuttigheid met onuitbluschbare waakzaamheid paart, en wier werkzaamheid met zoo veel regt

[p. 612]

door de nijverheid der bijën, in haar blazoen, wordt uitgedrukt.

In de eerste plaats treffen wij hier aan eenen jubelzang, toegewijd aan de Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen, waarin de Dichter de opkomst, den toenemenden bloei en de nutte werkzaamheden dezer Maatschappij met gevoel bezingt. Er komen eenige zeer schoone coupletten in voor. De eenvoudige oorsprong en nederige geboorte der Maatschappij worden dus eigenaardig en fraai voorgesteld:

‘Niet in een Hofstad, op den zetel
En gunst van haren Vorst vermetel,

Niet in een trotsche Wereldstad,

Van roem en rijkdom overvloeijend,
Den Landzaat aan zijn magtspreuk boeijend,

Stond uwe wieg en bakermat.

Neen! een van Hollands kleinste Steden,

Edam, zette u, o Maatschappij!

Den eenvoud van Noord-Hollands zeden

In 't uur van uw geboorte bij.’

Terwijl zich mede de volgende coupletten gunstig onderscheiden:

‘Gij liet den woesten helhond bassen,
Toen 't purper, stroomende van de assen

En wielen uwer zegekar,

Door 't wijkend duister spriette en straalde;
Toen uw gebloemte uit wolken daalde,

Zijn geuren spreidend wijd en ver:

De gansche kim begon te blozen

Met goud en glansen overspreid;

Men zamelde uwe morgenrozen,

Met blij gejuich en dankbaarheid.

Terwijl uw ochtend glansrijk straalde,
Was 't dat Verlichting zeegnend daalde,

Omstuwd door reinen hemelgloed;

Van Vrienden van verstand en zeden,
Op uwen wenk in 't licht getreden,

Ontving zij d'eersten welkomstgroet.

Tot haren Tempel koos ze uw Stichting.

o Ja uw heilig hoog altaar

Was 't ware brandpunt der verlichting,

Het doelwit uwer Broederschaar.’

[p. 613]

Somtijds is de klemtoon verkeerdelijk geplaatst, gelijk hier:

‘'t V der erkentenis ontglimm'.’

En de volgende regels komen ons voor, het geheele Gedicht eenigzins te ontsieren:

‘Een Zoon, den braven Vader waardig,
Tot weldoen als de Grijsaard vaardig,

Verstaat 's Mans ontwerp - grijpt het aan -

Zijn vlug vernuft beschouwt het nader,
En schenkt het ontwerp van den Vader

Een grootsch en luisterrijk bestaan.’

Voor den derden regel zouden wij liever lezen:

‘Ziet 's Mans ontwerp en grijpt het aan -’

En in plaats van den vijfden:

‘En schenkt het denkbeeld van den Vader’

Het tweede stuk, getiteld: Het vijf-en-twintig jarig Feest der Maatschappij, is een Zinnespel, in twee Bedrijven, waarin de Maatschappij zelve, de Godsdienst, de Deugd, de Waarheid, de Dichtkunst, het Onverstand, het Vooroordeel, de Huichelarij, de Dweeperij en het Ongeloof sprekend worden ingevoerd. Wij hebben het met genoegen gelezen. Doch voor eene Tooneel-vertooning komt het ons min geschikt voor: daar er alleen in gesproken, gedeclameerd en gezongen, doch niet gehandeld wordt. De tegenstribbelingen van het Onverstand, het Vooroordeel enz. bepalen zich slechts tot eenig onderling overleg en voornemens. De Huichelarij en het Ongeloof leggen, op het bloote bevel van de Waarheid, dadelijk de maskers af. Beide verdwijnen voor de blikken en eene ernstige aanspraak van de laatste, en komen niet weder te voorschijn.

Het laatste stuk is een Kluchtspel, de twee Schoolmeesters genaamd, waarin een domme, stijve, driftige, ouderwetsche en strenge Schoolvoogd met bijzonder sterke kleuren wordt gechetst. Aan velen zal dit stuk eene vermakelijke lectuur verschaffen. Wij voor ons hebben niet veel op met dergelijke Kluchten, en zijn van oordeel, dat de vertooning van eene School, waarin een gemeene Schoolmeester raast en tiert en plakken uitdeelt, den kieschen smaak van den beschaafden aanschouwer noodzakelijk moet beleedigen. Sommigen onzer hedendaagsche nieuwerwetsche Schoolonderwijzers zouden het misschien wel met het uiterste vermaak ten Tooneele zien voe-

[p. 614]

ren, en zich er vrij wat op laten voorstaan, dat zij zoo ver boven Meester sijmen verheven zijn; doch de vijanden van de nieuwe leerwijze en het verbeterd schoolonderwijs (zoo er dan nog zoodanigen gevonden worden) zouden er niet door verlicht en overtuigd worden: daar zij zonder twijfel (en met regt) zouden aanmerken, dat deze Meester sijmen zeer overdreven geschetst, en, ook in hunne oogen, een allerongeschiktst Onderwijzer is. Waarlijk! wanneer men eens eenen halfverlichten, dwazen en verwaanden nieuwerwetschen Schoolleeraar, op eene even overdrevene wijze, wilde afschilderen, zoude men hem en zijn onderwijs al tamelijk belagchelijk kunnen maken.

Wij moeten, tot lof van den Heere loosjes, ten slotte nog aanmerken, dat dit Kluchtspel, ten aanzien van maat en rijm, bijzonder vloeijend en ongedwongen is en zich zeer gemakkelijk laat lezen. Het schijnt, inderdaad, con amore bewerkt te zijn.