Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1809

[p. 393]

Aline van Riezenstein, door August Lafontaine. Iste Deel. Met Platen. Te Haarlem, bij F. Bohn. In gr. 8vo. 348 Bl.

Al wederom een Roman van den ook bij ons gelief koosden Schrijver, die, naar ons oordeel, in geenerlei opzigt voor een zijner vorigen behoeft te wijken. Een geschrift, dat het ware en goede diep gevoelen doet, vol van duidelijke blijken van naauwkeurige kennis van het menschelijk hart, en de regte wijze, op welke men dat hart naderen en veredelen kan. De Baron van riezenstein treedt te voorschijn, een uitmuntend mensch, maar een Zonderling, zonder ondervinding, in de natuur opgegroeid, door niets dan goede menschen omringd, die hem allen met den allerdiepsten eerbied behandelden. Men had hem lezen en schrijven, voortreffelijk rijden geleerd, en zoo was hij een uitmuntend Jager geworden; dit was zijne geheele opvoeding. Op zijne goederen plantte, bouwde en jaagde hij, zag op orde en regt en zedelijkheid. Hij was voor zijne Boeren een gestreng Heer, wanneer zij misdaden begaan hadden, maar voor den ongelukkigen een Engel, een hooger wezen vol zegen en weldadigheid. Het voorval is regt grappig, toen zijne Zuster, eene Dame van het Hof, hem overvalt, juist daar bij zich door zijne onderdanen laat huldigen; zij ergerde zich schrikkelijk over de weinige wereldkennis en het onbeschaafde van haren Broeder; echter hadden zij elkanderen hartelijk lief. Zij maakt hem begeerig naar groote daden en roem. Daarom trekt hij dan ook met zijnen bedienden de wereld in. Natuurlijk verwacht men wonderlijke voorvallen, en wordt in die verwachting ook niet te leur gesteld; maar bij iederen stap, dien de Baron doet, dwingt hij ons tot meerdere hoogachting en liefde. Uitmuntend beviel ons het geval in zekere kleine stad, waar de Baron eene arme onbekende vrouw, haar hulpeloos kind en haren ouden bedienden ontmoet. Hoe hij het geval verneemt, helpt, wegreist, weeromkeert, en zichzelven maar niet kan voldoen, het kind opneemt, de vrouw en bedienden prachtig begraven laat, al wat daar bij voorvalt, in één woord alles, tot de kleinste bijzonderheid toe, is hier zoo fraai en aandoenlijk, zoo karaktermatig en aardig geteekend, dat wij ons niet herinneren in langen tijd iets gelezen te hebben, dat ons even zeer trof. Door dit geval wint de Baron nu niet alleen een kind, maar ook eenen vriend en eene beminde. Buol is een arm, maar een braaf en in alles geöefend uitmuntend mensch; hij wordt, onder den titel van Secretaris, des Barons reisgezel; de beminde is een meisje, waarvan men weinig verneemt, dan dat zij beminnelijk en goed is; zij verdwijnt spoe-

[p. 394]

dig, en iedere naspeuring, hoewel onvermoeid en met geestdrift in 't werk gesteld, (want rosalia was reeds vroeger ook voor het hart van buol belangrijk,) is te vergeefs. Dan in het Bad in Pyrmont wordt rosalia onverwacht gevonden, en hoewel hare familie onbekend blijft, schijnt de Baron op het punt van zijn geluk. Maar het meisje raakt wederom weg. Dit geeft ongelukkig aanleiding tot ongenoegen tusschen den Baron en buol. De Baron had haar zien wegleiden, en in de grootste vertrouwelijkheid, door eenen van soolen, een vriend van buol; deze verdedigt hem, hoe zeer al de schijn hem tegen was; hij kent zijnen vriend te wel, dan dat hij hem voor schuldig kan houden. Dit veroorzaakt ongenoegen en scheiding. Intusschen kon de Baron, die nu alles verloren had, het ook niet lang uithouden op zijne goederen; hij treedt in den krijgsdienst, maar, wegens zekere zeer eerlooze zaak van eer met eenen Majoor, neemt hij weldra zijn afscheid. Te huis intusschen heeft hij geen rust; zoo ontmoeten wij hem aan het begin van dit Werk, waarop dan het verhaal van de nu aangestipte vroegere geschiedenis volgt; hij begeeft zich nogmaals op reis, en wel vooral om zijnen buol op te zoeken, en met hem te verzoenen. Deze, die ook zonder zijnen nieuwen vriend niet leven kon, kwam hem met dezelfde bedoeling te gemoet. Een paket brieven aan buol, door den Baron ontvangen en al dien tijd ongeöpend bewaard, geeft nu opheldering. Van soolen was niet de verleider, maar de broeder van rosalia, en had haar naar hare moeder gebragt; zij is aline van riezenstein, de heldin van deze geschiedenis. De belangrijke geschiedenis van deze Familie wordt nu verhaald, en in het midden van dit aandoenlijk verhaal wordt dit eerste Deel gesloten.

Wij willen iets ter proeve geven, waaraan men lafontaine herkennen zal. Na het gesprek des Barons met zijne Zuster, dacht hij lang na, langs welken weg roem te verkrijgen was: hij sprak er eens over met zijnen eerlijken bedienden samuel.

‘Ja, goede Hemel, uwe Genade, riep samuel: wie opwaarts wil in de wereld, dien zij de Hemel genadig! Want alle willen zij opwaarts! Alle!’

‘Hoe dan echter - vroeg de Baron nieuwsgierig.’

‘Hoe? riep samuel, hoe? dat hoe begeer ik geen Christenmensch te gunnen. De eene kruipt op handen en voeten als een hond opwaarts, de -’

‘Foei! samuel. Gij liegt! Hoe kwam een mensch aan het kruipen als een hond?’

‘Ja, uwe Genade, anders niet. Wie opwaarts wil, moet vleijen, likken, opwachten, opzoeken, kwispelstaarten als een hond, of zacht in het donker weg kruipen als eene padde, of hij moet zich opwaarts koppelen, of opwaarts huwen, of zich opwaarts bedriegen, lasteren, vermoorden, indien het

[p. 395]

zijn moet, of zich opwaarts koopen. Dit helderde samuel met een paar voorbeelden van het voormalige hof op.’

‘Voor den duivel, riep de Baron: karel gij liegt, geloof ik. Er zal toch wel iemand zijn, bij voorbeeld, zoo als mijn Vader -’

‘Samuel glimlachte. Uwe Genade, dat was zulk een toeval, dat alle eeuwen maar eens gebeurt, en toch was het eigenlijk het huwelijk. Het heet immers, de goede werken maken niet zalig. Ik weet niet of het zoo eigenlijk waar is, want regt in het hoofd wil het mij niet, uwe Genade.’

‘De Baron nam een zeer nadenkend gelaat aan. Gij hebt gelijk samuel, mij wil het ook niet in 't hoofd.’

‘Maar is het waar, wilde ik zeggen, uwe Genade, dan is het op aarde even als in den Hemel, want met goede werken heeft 't op aarde nog niemand ver gebragt. Daar was een oude kanzelarijbode, die zeide altijd: wat eerlijk? wat geleerd? wat -’

‘Al genoeg. Gij kunt nu gaan.’ enz.

Wij meenden den Lezer nog iets mede te deelen, aangaande de lotgevallen en het karakter van buol, dan wij zien dat het te uitvoerig is; zie hier eene proeve, hoe hij met den Baron omging. Het gesprek betrof de groote wereld:

‘De kleine wereld, Mijnheer Baron, wanneer ik haar met de groote vergelijk, het snijderswerk daar aan, en de bevalligheid, welke er de dansmeester aan geeft, daar af gerekend, is niet een haar armzaliger. Zij arbeiden hier en daar om van het leven ontslagen te worden, en wenschen het steeds terug. Ieder mensch kon zijn Paradijs hebben, met den levensboom midden daar in; maar zij zondigen alle, juist zoo als onze eerste ouders, want ieder wil meer zijn, dan hij is, dan hij zijn kan, en daaraan waagt hij paradijs en alles. Ieder wil eten van den boom, waarvan hem verboden is te eten. De werkman wil een armstoel, de winkelier een sofa, de koopman rijtuig, de kapitalist eene zitplaats op de harde trappen van den troon, die daarop zitten, willen een troon, en de troonbezitter wil alles. En toch verdwijnen in eene eeuw driemaal de menschengeslachten van de aarde; zij zetten echter hunne pogingen zoo ernstig voort, als ware er geen dood, als ware dezelve slechts boerterij. De Benedictijnen bewijzen, dat hunne stichting en het huis Oostenrijk van den Romein anicius afstammen. Daar ziet men de dwaasheid.’ ‘Hier fronsde de Baron het voorhoofd; met de oude familien wilde hij niet hooren spotten. Het huis Oostenrijk is zoo oud als het mijne, zeide hij met een donker gelaat. Niet ouder dan het mijne, antwoordde buol schielijk. En ware ik zoo rijk als ik arm ben, dan vond ik mijnen Geschiedschrijver, die het der wereld in een foliant bewees. Hij gaf toch den eersten mensch een wapen, drie vijgenbladen, en dat in ernst.’

[p. 396]

‘Hoe? in ernst? hoe? vraagde de Baron.’

‘In allen ernst, met eene Vrijheidskroon daarboven. Gij ziet, Mijnheer Baron, dat ik van Adam afstam, dus kan mij niemand beletten zijn wapen te nemen - hier werd de Baron nog gemelijker - zoo mij eens de duivel des hoogmoeds, ging buol voort, bezit, en juist waartoe het Adam gebruikte, om mijne naaktheid te bedekken. Want naakter, jammerlijker naakter kan toch geen mensch zijn, dan hij, die zich met allen ernst op de verdienste zijner voorvaderen beroept.’

‘Hier ontving de Noorman de sporen, en weg vloog hij. Rijd maar, zeide buol, goede man, rijd maar. Gij schudt den pijl niet af.’

‘De Baron bleef een uur lang vooruit, geheel alleen; hij was in diepe gedachten. Eindelijk zeide hij: de duivel, eindelijk heeft hij toch gelijk, en zulk een stamboom is eindelijk ook niets dan een opschrift op een eerepoort, waarvan ik niet een letter, niet een puntje boven de i verdiend heb.’ Waarop de Baron hier zinspeelt, leze men in het Werk; wij gaven enkel eene proeve, van welk eene waarde buol voor den Baron was. ‘Waarom, zeide hij bij zichzelven, waarom zou ik u niet geven, wat ik beters heb, goede man? Gij zijt het waardig, dat ik zelfs uwe vriendschap waag; al moeten wij ook van elkander scheiden, dan scheiden wij als vrienden, welke door een hard noodlot, niet door hun hart, gescheiden worden, en het zaad, dat ik in uwe ziel strooi, zal evenwel opgaan.’