Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1808

Kort Historisch Verhaal van den eersten aanleg, lotgevallen en voortgang der particuliere Colonie Berbice, gelegen in het Landschap Guiana, in Zuid-Amerika; in het bijzonder behandelende het onderwerp der Private Eigendomme(n) der Societeit van Participanten in die Colonie, en wel allerbijzonderst de zoogenaamde Akkergelden. Met eene openlegging van het singulier en contrasteerend gedrag van den Heere Abraham Jacob van Imbyze van Batenburg, als Civil Gouverneur der Colonie. Door een Colonist, in Augustus 1805. Met eene gekleurde Afbeelding. Te Amsterdam, bij C. Sepp, Jansz. 1807. In gr. 8vo. 319 Bl.

In de Volkplanting Berbice spreekt men veelal Engelsch. Des Schrijvers Motto op de rugzijde van den Titel, uit shakespeare ontleend,

Whilst I can vent clamour from my throat
I'll tell thee thou dost evil!

doet ons geen malsch Stukje verwachten; trouwens de bijnamen van singulier en contrasteerend, op den Titel zelven, kundigen dit aan. Het Voorberigt schetst ons reeds het doorgaand eigenbaatzoekend gedrag des Gouverneurs van batenburg. ‘Men zegt, of hij zegt, dat het Britsche Ministerie aan hem deszelfs verwondering heeft betuigd, dat, na zoo vele jaren Gouverneur over eene Colonie geweest te zijn, hij niet zoo rijk als een Nabab is; hij merkt dit aan als een wenk, en maakt zich dien thans kostelijk ten nutte.’

Dan zien wij het Werk zelve in. Hartsinck's Beschrijving van Guiana volgt hij meest, om ons de oprigting en vroegere lotgevallen dier in soort zonderlinge Volkplanting te leeren kennen. Voorts vermeldt hij de verschillende gevoelens van Gouverneur en Raden, en van Directeuren, over het Akkergela. Der Engelschen, en

[p. 203]

kort daarop der Franschen bemagtiging dezer Volkplanting, behelsden, ten opzigte der Eigendommen, het zelfde; dan de Koning van Frankrijk herstelde, bij eene Kabinets-order, de Societeit in hare private eigendommen en bezittingen, met verklaring, dat de Societeit, die te voren, en door de Engelschen, en door de Franschen, bij de bezitneming was uitgesloten, in hare private eigendommen en bezittingen, even als particuliere Ingezetenen, zou moeten worden gehandhaafd; en geraakte de Volkplanting in 1784 weder onder de Souvereiniteit van den Staat. Bij de Onwenteling des jaars 1795 werd de Volkplanting wel onder het beheer van het Committé tot den West-Indischen Handel en Bezittingen gebragt; doch dit maakte geene verandering in den privaten Eigendom der Societeit.

Na de vredebreuk met Engeland, verviel de Volkplanting in 1796 weder in handen van de Engelschen, op zeer gunstige voorwaarden. De Heer van batenburg, sedert den jare 1789 Hollandsch Gouverneur over de Volkplanting, bleef aan als Civil Gouverneur onder Britsche vlag, en bewees tot genoegen der Britsche Bevelhebberen, dat de ongecultiveerde en onuitgegevene Landen, de Plantaadjen, die ten koste der Societeit waren aangelegd, en de Fabrieken, als de Scheepstimmerwerf en wat daartoe behoorde, waarlijk bijzondere Eigendommen waren; waarin het Britsche Gouvernement berustte.

Bij het overgaan der Volkplanting bij den Vrede van Amiëns keerde dezelve op den ouden voet weder onder de Souvereiniteit der Bataafsche Republiek. Na de ras volgende vredebreuk geraakte Berbice op nieuw in handen der Engelschen; dan ook toen werden de bijzondere Eigendommen der Societeit als die van particulieren aangemerkt. De Heer van batenburg, op zijne reis naar Holland genomen en in Engeland opgebragt, werd aldaar, door een Ministerieelen Brief, gevolmagtigd, om het Civile Gouvernement over Berbice weder op zich te nemen, en werd, bij zijne wederkomst, in die hoedanigheid gehuldigd. - Dan die overzeesche reize had, volgens het berigt van den Schrijver, de gevoelens van dien Heer, nopens den bijzonderen Eigendom der Societeit, zeer doen veranderen. Hij verklaarde in den Raad, dat hij denzelven, in naam des Konings, onder zijne Administratie zou overnemen.

[p. 204]

Als zoodanig ingehuldigd, trad hij geheel in de belangen der Engelschen, en verklaarde, dat de Ingezetenen nog groote sommen aan het Kantoor van den Ontvanger-Generaal verschuldigd waren; onder die schulden telde hij het Akkergeld, als een voorwerp van groot gewigt. Tegenverklaringen vermogten niets; doch bij aanhoudend niet gehoorzamen deed eene Publikatie even weinig uit. Hij verliest 's volks achting. De Burgerij, des moede, beraamt constitutioneele middelen, om de klagten voor den Souverein te brengen. Hiermede worden Gelastigden naar Londen afgevaardigd. Dit wekte zijnen haat ten sterkste, en, den gewonen weg van regten ter zijde stellende, matigde hij zich de Regalia van Parate Executie aan, tot invordering der Akkergelden. Hierin vond hij medestanders. De ingeslagen weg van Regten baatte niets. Hij voer voort tot de dadelijke Executie, en bedreigde de wederstrevenden met den Militairen arm. Op deze wijze drong van batenburg zijn gevoelen door, en bragt zijne herhaalde Publikatien nopens het Akkergeld ten uitvoer. Breed is de Schrijver in 't betwisten van de eigendunkelijke gronden, op welke die Gouverneur bouwt. Dezelve verdienen in het Werk zelve gelezen te worden.

Veel meer dan de helft van dit Boekdeeltje bestaat uit Bijlagen van oorspronkelijke Stukken, waarop de Colonist zich beroept.

Behalve het hoofdeinde, waartoe dit Stukje geschreven is en in 't licht gezonden wordt, zal het, naar 's Colonists gevoelen, van eenigen dienst kunnen zijn voor hem, die het ooit mogt ondernemen, eene volledige Beschrijving van de Volkplanting Berbice te geven, welke tot nog toe niet voorhanden is, en waaruit de Nederlander zou kunnen zien, dat deze Volkplanting van grooter aangelegenheid voor het Moederland is, dan het grootste gedeelte der Natie dezelve alsnog beschouwt.

Indien dit Stukje een tamelijken aftrek hebbe, verklaart de Schrijver niet ongenegen te zijn, om, van tijd tot tijd, zijne Landgenooten met meer echte bijzonderheden, Berbice betreffende, bekend te maken, alsmede een echt verhaal van het Oproer, onder het Bataafsche Guarnisoen, aldaar in April 1803 uitgeborsten.

De gekleurde Afbeelding, op den Titel vermeld, is eene uitslaande afgezette Plaat, gevende een Gezigt van de Stad Nieuw Amsterdam a Rio de Berbice.