Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1804

[p. 321]

Verdeediging van den Geopenbaarden Godsdienst, tegen deszelfs hedendaagsche Bestryders, door J.H. Regenbogen, Dr. en Prof. in de H. Godg. enz. aan 's Lands Hooge School te Franeker. IIde Deel. Gedrukt voor reekening van den Aucteur. Te bekoomen te Franeker, by D. Romar, 1803. In gr. 8vo. 410 bl.

De arbeidzaame Hoogleeraar regenbogen laat al spoedig dit tweede Deel zyner Verdeediging van den Geopenbaarden Godsdienst volgen. Wy hadden, by de aankondiging van het eerste, onze verwondering te kennen gegeeven, dat de Schryver niet heeft kunnen goedvinden, zynen Leezeren iets van het plan, 't welk hy zich voorgesteld heeft, of van de meerdere of mindere uitvoerigheid, waarmede hy hetzelve denkt te behandelen, in eene Voorrede of Voorbericht, mede te deelen. Thans worden wy uit den droom geholpen, terwyl hy ons meldt, dat het, niet door zyn verzuim, maar door de schuld van den Vergaarder, is toegekomen, dat de door hem geschreven Voorrede niet voor het eerste Deel is geplaatst geworden; zynde dezelve, door een ongelukkig abuis, by een verkeerd Werk, en wel, risum tenete! voor eene Verzameling van Romans, die ter gelyker tyd uitgegeeven werd, gevoegd en verzonden. En nu zien wy dan, uit 't geen de Professor verder als Voorrede voor 't geheele Werk wil aangemerkt hebben, dat, gelyk wy by 't leezen van het eerste Deel reeds vermoed hadden, de geheele inhoud niet zal beantwoorden aan den titel. Volgends dezen zou men eene verdediging van den geopenbaarden Godsdienst zelven, tegen allerlei hedendaagsche bestryderen van denzelven, verwacht hebben. Maar uit de opgave van 't geen hy nu zegt te zullen behandelen, ontdekken wy, dat 's mans toeleg, onder dien algemeenen titel van Vrdeediging van den Geopenbaarden Godsdienst, tegen deszelfs hedendaagsche Bestryders, zich alleen bepaalt tot wederlegging van de nieuwe wyze van Bybelverklaaring, by veele Duitschers, eckerman, eichhorn, niemeyer, herder, gabler, hezel, eck, thiess, ammon, kuinoel, hencke, justi, j.w. rau en anderen aangenomen, met opzicht tot het geschiedkundig gedeelte der gewyde Schriften, en wel byzonder omtrent de verhaalen

[p. 322]

van bovennatuurlyke en wonderdaadige tusschenkomsten der Godheid, die, hoe zeer zy ook hebben moeten dienen om den Geopenbaarden Godsdienst te bevestigen, en in zoo verre met denzelven in 't naauwst verband staan, echter geenzins kunnen gerekend worden daarvan een gedeelte, veel min denzelven geheel uit te maaken.

In het eerste Deel was een begin gemaakt met de verdediging van de echtheid der geschiedverhaalen der Euangelisten. Dit wordt in dit tweede Deel voortgezet, en voorts de nieuwere uitlegkunde van het Nieuwe Verbond in eenige proeven voorgesteld. Men heeft daarvan nog meer in 't derde Deel te verwachten, en dan is de Hoogleeraar voorneemens over te gaan tot de voorspellingen van jesus, en die der oude Propheeten aangaande den Messias, en ook het verband tusschen den Joodschen en Christelyken Godsdienst, beneffens de gelykheid der geschiedenissen, ten minsten in eenige stukken, te betoogen: waardoor dit Werk welligt tot vier Deelen zal uitdyen.

In dit Deel wordt (1) de echtheid der wondergeschiedenis uit eenige plaatzen in de Apostolische brieven betoogd, en verkeerde uitleggingen derzelven tegengegaan; (2) gehandeld over 't geen josephus, plinius, lucianus, celsus, plutarchus en andere Schryvers uit den eersten tyd, omtrent jesus en de door Hem verrichte wonderen, al of niet getuigd hebben; (3) over de echtheid der twee eerste Hoofddeelen van mattheus; (4) over de echtheid der drie eerste Hoofddeelen van lucas; (5) de gewoone uitlegging van verscheidene Euangelische verhaalen verdedigd: - omtrent de verschyning van Engelen aan zacharias, aan maria en aan de Herders; de stem uit den hemel, Matth. III. en XVII. en Joh. XII; het stillen der zee door het magtwoord van jesus: het spyzigen van eenige duizenden met een zeer geringen voorraad van visch en brood; het wandelen van jesus op zee, (niet op het strand); de opwekking van den Jongeling te Naïn en van lazarus uit den dood; de verheerlyking van jesus op den berg; den stater in den mond van den visch, (niet in deszelfs opbrengst op de markt); en over de opstanding van jesus uit het graf, ten betooge, dat het eene opstanding uit de dooden geweest is.

Men zal hier wederom verscheidene gepaste en wel-

[p. 323]

beredeneerde aanmerkingen aantreffen, die, voor onkundige en ligtgeloovige Leezers van verscheidene uit het nabuurig Duitschland tot ons overgebragte Schriften, tot een tegengift kunnen dienen tegen 't gevaar, dat zy anders loopen, om tot twyfelzucht en allerlei gewaagde vooronderstellingen mede weggesleept te worden. Meermaalen, evenwel, dachten wy, by 't leezen van dit Boekdeel, gelyk ook by 't voorige: waarom toch den gemeenen man, eer 't noodig is, bekend gemaakt met zulke stoute, van den gewoonen weg zoo ver afwykende, verklaaringen der Bybelsche geschiedenissen? Zou 't niet beter zyn, zo men alleen uitheemsche Godgeleerden wil wederleggen, dit te doen in de taal der Geleerden, die ook buitenlands verstaan wordt, of ook in hunne eigen taal, 't geen mogelyk den Hoogleeraar regenbogen niet zeer moeielyk zou vallen? Maar dan moest hy zich trachten te gewennen, om alleen de gevoelens te wederleggen, van welken hy meent te moeten verschillen. Wy kunnen naauwlyks gelooven, dat allen, welken hy, als bestryders van den Geopenbaarden Godsdienst, te keer gaat, het zoo erg met het Christendom meenen. Zy willen het ten minsten niet gezegd hebben, en zullen zich zekerlyk, door allerlei scherpe verwytingen en magtspreuken, voor de waarheid niet laaten winnen.